Sokołowski Jerzy Władysław, pseud. konspiracyjne: Mira, Głaz, Józef (1910–1980), oficer WP i Armii Krajowej, cichociemny. Ur. 12 X w Naukat (Turkiestan), był synem Janusza, inżyniera budownictwa kolejowego, i Marii z Jurskich.
Od r. 1921 S. uczył się w szkole powszechnej w Myślenicach i w Krakowie, w l. 1927–9 w II Gimnazjum Miejskim w Warszawie. W r. 1929 wstąpił do Korpusu Kadetów Nr 1 we Lwowie i tam w r. 1933 uzyskał świadectwo dojrzałości. W l. 1933–5 kształcił się w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu, po jej ukończeniu, mianowany podporucznikiem służby stałej kawalerii z dn. 15 X 1935, uzyskał przydział do 14. P. Ułanów Jazłowieckich we Lwowie na stanowisko dowódcy plutonu i awansowany został na porucznika ze starszeństwem z dn. 19 III 1939.
Kampanię wrześniową 1939 r. odbył S. jako dowódca szwadronu marszowego 14. p. ułanów (p.uł.) i dowódca plutonu w Pułku Zapasowym Podolskiej Brygady Kawalerii. Dn. 19 IX 1939 przekroczył granicę polsko-węgierską i został internowany. W styczniu 1940 przez Jugosławię i Włochy dotarł do Paryża, skąd skierowano go do 10. Brygady Kawalerii Pancernej na dowódcę plutonu. Po kapitulacji Francji S. został ewakuowany 21 VI 1940 do Wielkiej Brytanii, tam służył w 10. Brygadzie Kawalerii Pancernej. Od 19 VIII 1941 do 10 I 1942 był w 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Następnie przeszedł specjalne przeszkolenie dywersyjne do działalności w kraju i 13 I 1942 został zaprzysiężony w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza na rotę Związku Walki Zbrojnej. Przybrał pseud.: Mira i Głaz oraz nazwisko Jan Sokołowski; posługiwał się też nazwiskami: Mieczysław Lombacki, Jerzy Sokolnicki. W nocy z 30 na 31 III 1942 (operacja lotnicza o krypt. Belt) S-ego zrzucono w grupie pięciu spadochroniarzy w Baryczy koło Końskich. Po skoku awansowano go do stopnia rotmistrza ze starszeństwem z dn. 30 III 1942. Po «aklimatyzacji» w Warszawie przydzielony został 20 IV t.r. na IV Odcinek «Wachlarza» jako dowódca patrolu dywersyjnego w Mińsku na Białorusi. W pierwszych dniach maja 1942 w nocy wysadził tor pomiędzy Franipolem a Przyłuczkami na trasie kolejowej Mińsk-Stołpce. Następnie wyjechał do Brześcia i Warszawy, skąd ponownie powrócił do Mińska. Dn. 1 XII 1942 mianowany został dowódcą ośrodka dywersyjnego w Słucku. Aresztowany przez Niemców ok. 10 XII t.r. w Płaszkowicach, zbiegł z Gestapo w Słucku i pod koniec tego miesiąca przybył do Warszawy. Następnie wyjeżdżał do Mińska i Nieświeża.
Po nieudanej akcji odbicia uwięzionych żołnierzy IV Odcinka «Wachlarza» w Mińsku 6 II 1943 S. ewakuował się do Warszawy, gdzie otrzymał przydział do kadry «Wachlarza». Dn. 15 III 1943 został skierowany do Oddziału IV Kedywu (Kierownictwa Dywersji) Komendy Głównej Armii Krajowej. Prowadził wykłady w szkole dywersji, noszącej krypt. Zagajnik. Dn. 2 X t.r. został aresztowany przez Niemców w Warszawie i osadzony na Pawiaku, a 5 X wywieziony do Oświęcimia. Działał tam w organizacji konspiracyjnej. Uciekł 27 VII 1944 razem ze Zbigniewem Kaczkowskim, ale po trzech dniach ujęto go i umieszczono w «Bloku Śmierci». Nie został jednak stracony, lecz 15 VIII przewieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie, potem Dora-Nordhausen, gdzie pracował w fabryce zbrojeniowej produkującej rakiety V-2. Na początku kwietnia 1945 został ewakuowany do obozu Bergen-Belsen, a 16 IV uwolniony przez wojska alianckie. Dn. 7 V t.r. przybył do Wielkiej Brytanii i zameldował się w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Ponownie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych. Dn. 2 XII 1945 został przeniesiony do 14. p.uł. w ramach 16. Samodzielnej Brygady I Korpusu Pol. Awansował na majora ze starszeństwem z dn. 1 I 1946. Po zdemobilizowaniu 5 IX t.r., pozostał w Wielkiej Brytanii. Pracował zarobkowo jako instruktor jazdy konnej, robotnik na farmie, stajenny, traktorzysta i tokarz w firmie «C. Salter». Na konkurs „Wiadomości” pt. „Najbardziej wstrząsające wydarzenie mojego życia” nadesłał opowiadanie Pijany wolnością (godło: Jerzy), które zamieszczone w „Wiadomościach” (1957 nr 29), otrzymało I nagrodę.
Dn. 16 VI 1958 S. przyjechał na stałe do Polski i od 18 VIII t.r. do 27 V 1967 był zatrudniony w Polskich Zakładach Optycznych w Warszawie jako brakarz, a następnie do r. 1970 w Służewieckich Zakładach Chemicznych, jako dyspozytor i kierownik bazy materiałowej. Był autorem artykułów: Pióro z Wachlarza, Zdrada, Wykonanie wyroku, Żyjesz jeszcze? opublikowanych w pracy zbiorowej pt. „Drogi cichociemnych” (Wyd. 3 Londyn 1961, 1972, W. 1993). Zmarł 8 I 1980 w Warszawie i tam został pochowany na cmentarzu Powązkowskim dawnym Wojskowym. Odznaczony był m.in. Krzyżem Virtuti Militari V kl. i King’s Medal for Courage in the Case of Freedom.
W małżeństwach zawartych z Zofią z Dąbrowskich, (1919–1990) 2. v. Rychwicką, a po rozejściu się z nią z Ireną Szumowską, S. dzieci nie miał.
Tochman K. A., Słownik biograficzny cichociemnych, Oleśnica 1994 I, (fot.); – Bystrzycki P., Znak cichociemnych, P. 1991; Chlebowski C., Wachlarz, Wyd. 3. W. 1990 (fot.); tenże, Zagłada IV Odcinka, Wyd. 2 W. 1980 (fot.); Cyra A., Spadochron, colt i KL Auschwitz, „Tyg. Pol.” 1987 nr 7 (fot.); Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo, W. 1978; Drogi cichociemnych [1. wyd. krajowe] W. 1993; Garliński J., Politycy i żołnierze, W. 1991; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, W. 1990; Śliwicki Z., Meldunek z Pawiaka, W. 1974; Tucholski J., Cichociemni, W. 1988 (fot.); Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1985 s. 470; – AK w dokumentach, II; Jankowski S., „Agaton”. Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Wspomnienia 1939–1946, Wyd. 2, W. 1985 I–II; Paczkowski A., Ankieta cichociemnego, W. 1987; Stpiczyński A., Wbrew wyrokowi losu, W. 1988 s. 148; – „Wiadomości” 1957 nr 46; – AP Muz. w Oświęcimiu: sygn. 6434; CAW: sygn. 1532/73/781 (teczka osobowa); Studium Polski Podziemnej w Londynie: Dokumenty osobowe i weryfikacyjne S-ego, bez sygn.; – Informacje i dokumenty S-ego ze zbiorów Marii Trzaskowskiej z W. i Jana Iwaszkiewicza z Kr. oraz informacje Adama Cyry z Oświęcimia.
Krzysztof A. Tochman