Potocki Joachim h. Pilawa (zm. 1764), starosta lwowski, poseł na sejmy, generał lejtnant wojsk kor. Był starszym synem Stefana, marszałka nadwornego kor. (zob.), i Konstancji z Denhoffów.
Dn. 8 VIII 1729 ojciec scedował P-emu star. grodzkie lwowskie i wyrobił przyznanie pełnoletności. Nowo mianowany starosta złożył przysięgę na zamku we Lwowie 5 XII t. r. wobec woj. ruskiego Jana Jabłonowskiego. Po śmierci ojca został 14 VIII 1730 rotmistrzem chorągwi pancernej. P. odbył w r. 1733 poselstwo do Francji z notyfikacją śmierci Augusta II (miał audiencję u Ludwika XV w dn. 30 III). Zwiedził wtedy Francję, Włochy i Niemcy (K. Niesiecki). Po powrocie przebywał w Gdańsku, po zajęciu którego przez Rosjan, został aresztowany wraz z prymasem Teodorem Potockim i więziony jeszcze w marcu 1735. Związany ze stronnictwem «patriotycznym» Potockich, nie zaliczał się do czołowych działaczy. W l. 1738–50, gdy stronnictwo to udaremniało podejmowane przez dwór królewski i Czartoryskich próby przeprowadzenia reform wojskowo-skarbowych, P. kilkakrotnie sprawował funkcję posła na sejmy. Nie brał jednak w obradach sejmowych aktywnego udziału i diariusze nie zawierają jego wypowiedzi. W r. 1738 był posłem z woj. bełskiego na sejm walny warszawski, podczas którego wybrano go na deputata do konstytucji. Przed sejmem 1744 r. został powołany na posła sejmiku wiszeńskiego do prymasa Krzysztofa Szembeka i bpa krakowskiego Jana Aleksandra Lipskiego ze skargą na duchowieństwo z powodu zatargów o dziesięciny i nadużyć ze strony jurysdykcji duchownej. Następnie uczestniczył w obradach sejmu grodzieńskiego t. r. jako poseł z ziemi lwowskiej z instrukcją zalecającą aukcję wojska. Dn. 25 X 1745 został mianowany pułkownikiem artylerii kor. W r. 1746 sprawował funkcję posła bełskiego na sejm zwycz. w Warszawie, a następnie posłował na sejm nadzwycz. w r. 1750 z ziemi halickiej. Rezydent francuski w Warszawie L. A. Duperron de Castera w sporządzonym przez siebie spisie posłów na ten sejm zaliczył P-ego do 46 «dobrych» posłów, tj. reprezentujących obóz Potockich. Tenże rezydent sporządził również wtedy wykaz 12 głównych fortun w rodzie Potockich, określając roczny dochód P-ego na sumę 10 000 dukatów (przedostatnie miejsce pod względem majątkowym). W istocie na cały dziedziczny majątek P-ego składały się dobra Czortków i Białobożnica w ziemi halickiej. W zamku czortkowskim zapoczątkował P. zbiór obrazów, głównie portretów.
W r. 1750 P. uzyskał nominację na stanowisko generała majora wojsk kor. Przebywał głównie na kresach południowo-wschodnich Rzpltej jako komendant generalny fortec pogranicznych podolskich i ukraińskich. W r. 1751 otrzymał od Stanisława Potockiego jako generalnego regimentarza polecenie, aby porozumiewał się z nim w sprawach dotyczących garnizonów pogranicznych. Gdy urząd hetmana w. kor. objął Jan Klemens Branicki, P. przesyłał mu regularnie wiadomości z pogranicza tureckiego i rosyjskiego oraz raporty z garnizonu kamienieckiego. Ułatwiał też stronnictwu Potockich utrzymywanie stałych stosunków z Turcją za pośrednictwem baszów chocimskiego i benderskiego, z którymi «patrioci» prowadzili korespondencję. P. uważał, że stanowisko komendanta fortec pogranicznych wymaga ponoszenia znacznych kosztów. Prosił więc wielokrotnie Branickiego o protekcję u dworu, a zwłaszcza u ministra Henryka Brühla, aby nadano mu jakiś wakujący urząd kor. lub starostwo. W styczniu 1754 na próżno zabiegał o miecznikostwo kor. Otrzymał natomiast 8 VII t. r. patent na szarżę generała lejtnanta wojsk kor. W r. 1755, gdy Francja spodziewała się rozpoczęcia nowej wojny, książę Conti zalecił F. M. Durandowi, francuskiemu ministrowi pełnomocnemu w Polsce, pozyskanie osób, które miały większe znaczenie w armii. Zaliczając do nich P-ego, uważał zarazem, że okazując mu uprzejmość należy wstrzymać się ze świadczeniem mu dowodów hojności króla Francji do czasu zajęcia stanowiska zgodnego z interesami francuskimi, gdyż choć P. był w Warszawie w czasie ostatniego sejmu, odgrywał rolę neutralną.
P. niejednokrotnie zwracał się do hetmana Branickiego z prośbą o poparcie na sejmie sprawy przyznania środków na naprawę fortyfikacji twierdzy kamienieckiej, zaopatrzenia jej w amunicję i powiększenia garnizonu (głównie w l. 1751–5, 1761–3) lub o uchwałę rady senatu w tej sprawie, ponieważ sejmy nie dochodziły. Starania te popierały instrukcje sejmikowe woj. ruskiego. W r. 1761 dzięki funduszom, uzyskanym na podstawie uchwały województwa, P. wzniósł w Kamieńcu Podolskim mury zamiast palisad. Podobnie zabiegał o poprawę zaopatrzenia fortecy w Białej Cerkwi. W r. 1762 instrukcja sejmiku przedsejmowego ziem woj. ruskiego w Sądowej Wiszni zobowiązywała posłów, aby zasługi publiczne P-ego zalecili królewskiej łasce rozdawniczej. W początkach 1764 r., po sejmikach konwokacyjnych, P. mimo pogorszenia stanu zdrowia rozpoczął na polecenie hetmana lustrację regimentów garnizonu w Kamieńcu Podolskim. «Gdy regiment buławy polnej stanął na placu, zwątlony słabością już wyjść nie mógł i nazajutrz dnia 17 lutego na usłudze publicznej z tym się pożegnał światem» („Kur. Warsz.”). Serce jego zostało złożone w kościele Dominikanów w Czortkowie 4 IV 1764. Z tej okazji Jerzy Wojakowski, kapitan regimentu artylerii kor., wygłosił mowę, wydaną współcześnie drukiem.
P. był żonaty od r. 1748 z Ewą z Kaniewskich, cześnikówną łucką (zm. po r. 1774). Z małżeństwa tego pozostawił syna Wincentego Gawła, członka Stanów Galicyjskich i rotmistrza austriackiego, oraz cztery córki: Krystynę, żonę Jerzego Dunina Wąsowicza, podstolego kijowskiego, Mariannę, żonę Ludwika Wilgi, woj. czernihowskiego, Franciszkę, zamężną za Sadowskim, oraz Konstancję, żonę 1. v. Józefa Małachowskiego, star. karaczkowskiego, 2. v. Aleksandra Potkańskiego.
Estreicher; Enc. Wojsk.; Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder, Zürich 1950 II; Borkowski, Almanach, s. 730, 735; Dworzaczek, tabl. 142; Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1860 II 230; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XIV 98; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy, Lw. 1938; – Gębarowicz M., Portret XVII–XVIII wieku we Lwowie, Wr. 1969; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1909–11 I–II; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; – Akta grodz. i ziem., XXIII, XXV; Diariusze sejmowe z w. XVIII, II, III; Pamiętnik dziejów polskich…, Zebrał S. Barącz, Lw. 1855; [Potocki A.], Pamiętnik o powtórnej elekcji Stanisława Leszczyńskiego, „Niwa” 1892 nr 5–6; Recueil des instructions données aux ambassadeurs et ministres de France, Wyd. L. Farges, T. V. Pologne, Paris 1888; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912 II; Teka Podoskiego, IV 428, 472; – „Kur. Warsz.” 1764 nr 12; Supl. do „Kur. Warsz.” 1764 nr 17; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V teka 281 nr 12242 (12 listów P-ego z l. 1746–62 do Radziwiłłów), Arch. Roskie, XVI/23, XVII/1 (371 listów P-ego z l. 1746–1763 do J. K. Branickiego), XXIX/57 (16 listów P-ego z l. 1754–1760 do K. Cieszkowskiego), XXX/2, XXXIX/54, LIX/89; B. Czart.: rkp 946; B. Kórn.: rkp. 434 k. 22, 390; B. Narod.: rkp. 3221, 3245, 3247; B. Ossol.: rkp. 13660, 13666, 13671, 13672, 13713,
Hanna Dymnicka-Wołoszyńska