Speronowic (Speronowicz, Speronius) Joachim (zm. 1663), doktor teologii, profesor Uniw. Krak., dziekan kapituły kolegiaty św. Floriana w Krakowie. Ur. w Chęcinach, był synem Jana.
Jesienią 1618 immatrykulował się S. w Uniw. Krak. i studiował tu sztuki wyzwolone, m.in. retorykę u Jakuba Witeliusza. Latem 1627 uzyskał bakalaureat, a 7 I 1629 odbył promocję na magistra filozofii, zyskując opinię «vir candidus et rectus». Jako docent extraneus początkowo prowadził wykłady na Wydz. Filozoficznym, gdzie zajmował się głównie interpretacją „Topik” Arystotelesa. Dzięki poparciu prof. Adama Opatowczyka został w r. 1632 powołany na profesora dialektyki w Szkołach Nowodworskich. Z okazji koronacji Władysława IV napisał Applausus Musarum cum Phaebo occurentium… (1633), który był recytowany przez jego uczniów (6 II 1633) i t.r. ogłoszony drukiem na inauguracji roku akademickiego. W tym pełnym barokowej frazeologii panegiryku sławił S. czyny wojenne młodego monarchy; dziełko swe zadedykował woj. lubelskiemu Piotrowi Aleksandrowi Tarle (prawdopodobnie uczył jego synów). W r. 1634 nauczał w klasie retoryki, ale gdy z rekomendacji A. Opatowczyka otrzymał miejsce w Kolegium Mniejszym, powrócił jesienią do wykładów na Wydz. Filozoficznym, gdzie – opłacany z fundacji Gabriela Władysławskiego – wielokrotnie prowadził kurs filozofii arystotelesowskiej.
W tym czasie zasłynął S. jako autor utworów okolicznościowych o charakterze panegirycznym, głównie poświęconych osobom powiązanym ze środowiskiem akademickim. Swemu uczniowi Teodatowi Ogińskiemu, starościcowi rohaczewskiemu, gratulował wystąpienia w dyspucie publicznej na uniwersytecie, podnosząc jednocześnie zasługi rodu Ogińskich (Gratulatio […] Theodato Ogiński…, Kr. 1635); poematami Charites Lechiacae (Kr. 1637) upamiętnił zaślubiny i koronację Cecylii Renaty. Podczas swej kadencji dziekańskiej na Wydz. Filozoficznym latem 1638 (urząd ten sprawował powtórnie w półr. zim. 1642/3) ogłosił na cześć promowanych bakałarzy poemat Hellanodice virtuti (Kr. 1638), t.r. wydał z okazji nominacji Stanisława Lubomirskiego na woj. krakowskiego panegiryk Utraque civis… (Kr. 1638) zaś w utworze Sospes votum… (Kr. 1638) uczcił instalowanie A. Opatowczyka na kanonię w krakowskiej kapitule katedralnej, z wyraźnym sentymentem charakteryzując swego dobrodzieja. W panegiryku Debitum pietatis… (Kr. 1638) wychwalał J. Witeliusza, którego nazwał «swym ojcem i mistrzem». Z okazji pogrzebu rektora uniwersytetu przygotował żałobny poemat: Threni lugubres in funere […] Jacobi Naymanowic (Kr. 1641), a w r.n. poświęcił pamięci bpa krakowskiego Jakuba Zadzika utwór Lugubris lessus (Kr. 1642), sławiąc biskupa jako pogromcę herezji. Dn. 31 V 1641 został S. powołany do Kolegium Większego, t.r. jako profesor regius otrzymał 3 VII kanonię w kapitule kolegiaty św. Anny w Krakowie oraz katedrę języka i literatury greckiej (z fundacji Andreasa Schoneusa). Jak wskazuje spis wykładów, zajęcia z tego zakresu prowadził jedynie w półr. zim. 1644/5, omawiając mowy Izokratesa „Ad Nicoclem”. Latem 1645 udzielał Janowi i Markowi Sobieskim lekcji prywatnych, podczas których interpretował księgi „Polityki” Arystotelesa. Zdaniem Henryka Barycza analiza notatek z tych wykładów, pisanych przez J. Sobieskiego, dowodzi, że zajęcia były prowadzone w duchu scholastyczno-średniowiecznym.
Prawdopodobnie ok. r. 1643 rozpoczął S. na uczelni studia teologiczne (m.in. słuchał wykładów Marcina Wadowity i A. Opatowczyka); 16 IX 1644 został wprowadzony na altarię św. Jakuba Starszego w katedrze krakowskiej. W lutym 1645 otrzymał z prezenty uniwersytetu urząd penitencjarza i kaznodziei w katedrze krakowskiej (z fundacji Jana Konarskiego). W uzasadnieniu podkreślano, iż S. ma niebawem uzyskać tytuł bakałarza teologii. W r.n. dostał 21 II kanonię w kapitule kolegiackiej św. Floriana i najprawdopodobniej w tym czasie przeszedł jako profesor na Wydz. Teologii, rezygnując w marcu 1646 z katedry języka greckiego. Wkrótce podjął opiekę nad biblioteką Kolegium Większego, początkowo jako koadiutor przy J. Witeliuszu (od 20 XI 1647), od 13 V 1648 jako drugi bibliotekarz. T.r. uzyskał z prezenty Uniw. Krak. probostwo w Proszowicach, gdzie rychło zaznaczył się jako inspirator pozwania przed sąd bpa krakowskiego Piotra Gembickiego jednego z Rejów (zapewne Andrzeja) z powodu wygłoszenia w proszowskiej gospodzie mowy uwłaczającej kultowi Matki Boskiej. Dn. 18 II 1650 uzyskał S. zgodę oficjała krakowskiego Olbrachta Lipnickiego na roczny wyjazd za granicę, przede wszystkim do Rzymu, dla zwiedzenia miejsc świętych w roku jubileuszowym oraz dla dalszych studiów teologicznych; na podróż otrzymał 300 fl. Ze względu na grożące w drodze niebezpieczeństwa spisał 19 II t.r. testament, w którym m.in. jako egzekutor testamentu J. Witeliusza wydał dyspozycje w sprawie księgozbioru swego mistrza. Własne niewielkie fundusze przeznaczył na koszta procesu kanonizacyjnego bł. Jana z Kęt, nadto na kościół paraf. w Proszowicach, ufundował borkarnę (stypendium) dla studenta z rodzinnych Chęcin oraz dla swych siostrzeńców. Na egzekutorów testamentu wyznaczył profesorów Łukasza Piotrowskiego i Stanisława Wieczorkowskiego, z którym wielokrotnie podejmował wspólne inicjatywy w uczelni. W źródłach uniwersyteckich nie ma jednak informacji o zrealizowaniu zapisów S-a. Prawdopodobnie w r. 1651 uzyskał doktorat w rzymskiej Sapienzy i 6 VI t.r. przedstawił w Uniw. Krak. tomistyczną rozprawkę Quaestio theologica. De vero supernaturali cognoscendo… (Kr. 1651). W r.n. już jako profesor sententiarius zainaugurował nowy cykl wykładów, ogłaszając konkluzje teologiczne: Botrus Cypri coelestis, de divinioribus gratiae Dei vineis […] decerptus (Kr.) dedykowane bpowi Gembickiemu (od 25 II 1653 był opłacany z fundacji Macieja Obłomkowica). S. należał do stronników bpa i kanclerza uniwersytetu Gembickiego w okresie jego zatargu z uniwersytetem o zakres jurysdykcji nad uczelnią. W r. 1649 poparł kandydaturę Zygmunta Gregorowica na prepozyta kapituły kolegiaty św. Floriana, podczas wyborów rektorskich w r. 1651 razem z S. Wieczorkowskim agitował za oddanym Gembickiemu Jakubem Górskim. W związku z tym jesienią t.r. został wraz z innymi zwolennikami biskupa oskarżony w anonimowym, rozpowszechnianym w rękopisie paszkwilu, o zdradę interesów uczelni.
Dn. 8 III 1653 został S. dziekanem w kolegiacie św. Floriana, w kilka dni później obrano go kustoszem skarbca uniwersyteckiego, z czym wiązała się opieka nad archiwum i biblioteką Kolegium Większego. Wtedy to wykonał odpis najstarszego, sporządzonego w r. 1530 przez Andrzeja Glabera, inwentarza dokumentów uniwersyteckich (Arch. UJ: rkp. 69); autorstwo przypisuje się mylnie Marcinowi Radymińskiemu. Dn. 15 V 1654 otrzymał stanowisko prowizora biblioteki. W dalszej karierze uniwersyteckiej zaszkodził sobie S. pieniactwem, bójkami i pijaństwem; nazywano go «clericorum percussor». Zwłaszcza głośne było pobicie w czerwcu 1654 profesora S. Wieczorkowskiego, «na którym złamał kij». Decyzją sądu rektorskiego został wtedy S. pozbawiony dwóch kolejnych awansów. Być może, dlatego władze uczelni przedstawiły 9 VII t.r. Andrzeja Kucharskiego, a nie S-a, na wakującą w krakowskiej kapitule katedralnej kanonię fundi Letkoviana. Od tej decyzji odwoływał się S. w lipcu t.r. do sądu biskupiego i rektorskiego, powołując się na zwyczajowe prawo starszeństwa. Prawdopodobnie tytułem rekompensaty otrzymał 10 IX t.r. prepozyturę w kapitule kolegiaty Wszystkich Świętych, pod warunkiem nie stawiania dalszych przeszkód kandydatowi uniwersyteckiemu w objęciu kanonii w kapitule katedralnej. Niemniej aż do r. 1661 skutecznie torpedował zabiegi A. Kucharskiego o to beneficjum.
Na wieść o zbliżaniu się Szwedów, we wrześniu 1655 opuścił S. Kraków, przekazując klucze biblioteki Marcinowi Słonkowicowi. Do Krakowa powrócił dopiero po przybyciu króla w sierpniu 1657; otrzymał urząd prowizora Bursy Jagiellońskiej, 6 XI t.r. został dopuszczony do przeprowadzenia nostryfikacji doktoratu rzymskiego. Prawdopodobnie był kaznodzieją w katedrze krakowskiej (concionator Marianus) i posiadał tytuł senior pater Kolegium Większego, kiedy w styczniu r.n. odbył rezponsję i 15 IV 1658 promował się na doktora teologii przedstawiwszy dysertację: Quaestio theologica. De satisfactione Christi Domini (Kr. 1658), idącą śladami Tomasza z Akwinu i dedykowaną nowemu bpowi krakowskiemu Andrzejowi Trzebickiemu. Promocję S-a uczcili panegirykami Franciszek Roleński, Samuel Kowalewski i Stanisław Ślachetka. W maju t.r., z powodu gorszących awantur i lekceważenia zarządzeń uniwersyteckich, został S. pozbawiony na trzy lata czynnego i biernego prawa głosu na swoim wydziale (postanowienie Wydz. Teologicznego z 15 V, zatwierdzone następnie przez rektora). W r.n. na skutek skandalicznego zachowania przedłużono S-owi karę do sześciu lat. Został też pozbawiony bogatego probostwa w Proszowicach, które w r. 1658 objął A. Kucharski. Straty tej nie zrekompensowało beneficjum w Nowym Korczynie, skoro we wrześniu t.r. pisał S. do swych kolegów uniwersyteckich, że został doprowadzony do nędzy. W wyniku wielokrotnych apelacji S-a, m.in. do sądu konsyliarzy uniwersyteckich i sądu bpa krakowskiego Trzebickiego, w dn. 6 XII 1661 przywrócono mu prawa akademickie. Zmarł w r. 1663 przed 26 II, najwidoczniej w osamotnieniu, skoro nie zachował się żaden nekrolog poświęcony jego pamięci.
Estreicher; – Słown. Pol. Teologów Katol., IV; – Barycz H., Lata szkolne Marka i Jana Sobieskich w Krakowie, Kr. 1939; Dzieje UJ, I; Hist. B. Jag., I; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny, s. XCVII; Wicher W., Ks. Szymon Stanisław Makowski, Kielce 1926; Wiśniewski J., Dekanat miechowski, Radom 1917 s. 187; Wyczawski H. E., Biskup Piotr Gembicki 1585–1657, Kr. 1957; – Album stud. Univ. Crac., IV 61; Liber beneficiorum et benefactorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XV–XVIII, Wyd. J. Michalewicz, M. Michalewiczowa, Kr. 1991 V cz. 1 s. 73, 125, cz. 2 s. 93; Metryka promowanych Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1639–1741, Wyd. H. Barycz, „Nasza Przeszłość” T. 3: 1947 s. 190; Statuta nec non liber promotionum; Temberski, Roczniki; – Arch. Kapituły Katedralnej w Kr.: Acta actorum, t. 14 s. 111–112, 729; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Acta episcopalia, t. 58 s. 593v., 613v., 673, 803, t. 59 s. 50, 71, t. 61 k. 100v.; Arch. UJ: rkp. 19 k. 7v. i nn., rkp. 36 s. 115–119, rkp. 47½ s. 395–397, rkp. 64 s. 164–165 i nn., rkp. 69 s. 1–3, 81, 98–102; B. Jag.: rkp. 220 k. 133 i nn., rkp. 225, rkp. 226 s. 712, 714, 719, 746, 765, 797, 855, 859, rkp. 5359/12.
Wanda Baczkowska