Lubomirska ze Steinów Joanna (1723–1783), chorążyna kor., faworyta ministra Henryka Brühla. Ur. 1 III, była Saksonką, córką barona Franciszka Markwarda Aleksandra von Stein, generała austriackiego, i Anny Marii z Guttenbergów. W r. 1737 została drugą żoną (po Mariannie z Bielińskich 1. v. Denhoffowej, zm. w r. 1730) znacznie od siebie starszego Jerzego Ignacego Lubomirskiego (zob.). Ślub odbył się w Dreźnie 28 II. Należała razem z mężem do koterii popierającej Henryka Brühla przeciw Józefowi Aleksandrowi Sułkowskiemu. Po zwycięstwie Brühla Lubomirski otrzymał w r. 1739 starostwo libuskie w pow. bieckim, które scedował żonie. L-iej przyznano wówczas tytuł damy krzyża gwiaździstego. Mąż otaczał ją zbytkiem i przepychem, założył dla niej w Rzeszowie wspaniałe ogrody. Rzeszów w tym czasie stał się ośrodkiem życia towarzyskiego, obejmując swym wpływem znaczną część kraju. Lubomirski pozostawiał dużo swobody żonie, którą zaczął interesować się Brühl. Po śmierci Lubomirskiego (19 VII 1753) na zamku rzeszowskim pozostał najstarszy syn zmarłego z pierwszego małżeństwa, Hieronim Teodor, a L., wydzierżawiwszy w r. 1754 starostwo libuskie, przebywała najczęściej w Warszawie lub w swej podwarszawskiej rezydencji Brzoza. W l. 1755–7 w starostwie libuskim chłopi zbuntowali się przeciw dzierżawcy Józefowi Jordanowi. Zapewne za sprawą L-iej zainteresowali się tym hetman Jan Klemens Branicki i minister Brühl. Bunt został stłumiony przy pomocy wojska kor. L. zyskała sobie znaczne wpływy na dworze polsko-saskim. Opinia współczesnych co do jej roli na tym dworze była podzielona. Jedni uważali ją za metresę Brühla, inni za faworytę lub nawet sekretną żonę Augusta III, przy czym Brühl miał pełnić rolę konfidenta. Mówiono, że po śmierci Marii Józefy, żony Augusta III (zm. 1757), L. chciała zyskać względy króla (w czym, wg Kitowicza, dopomagał jej Brühl), lecz odtrącona przez niego, została przyjaciółką Brühla. Korzystając ze swej pozycji, L. służyła nieraz protekcją, z czego czerpała znaczne zyski.
Od r. 1754 L. rozwinęła intensywną działalność publiczną. Fakcja Czartoryskich spodziewała się pozyskać jej sympatię, zważywszy, że jej zmarły mąż, jako umiarkowany i koniunkturalny zwolennik «familii», miał otrzymać z podziału ordynacji ostrogskiej miasto Cudnów i 96 wsi. Po jego śmierci dział ten przeznaczono jego najstarszemu synowi. Nie udało się jednak Czartoryskim zdobyć względów L-iej. Od rozpoczęcia wojny siedmioletniej, zwłaszcza gdy dwór królewski przeniósł się do Warszawy (1756), L. nie odstępowała Brühla i stała się jedną z najbardziej wpływowych kobiet na dworze. Przyjaźniła się też już od r. 1737 ze swą kuzynką, starościną bolimowską Urszulą Lubomirską (zob.), niechętnie usposobioną względem «familii». Chorążyna brała wtedy udział w niejednej grze politycznej, a w jej pałacu warszawskim odbywały się ważne rozmowy. Często bywali u niej posłowie francuscy. Osoba L-iej była nieraz przedmiotem ataków ze strony współczesnych satyr politycznych. W r. 1758 pojawiła się złośliwa satyra z powodu obioru synów Brühla na sejm pt. „Punkta od prześwietnej Ziemi Sochaczewskiej na Sejm Ordynaryjny 1758 r.” M. in. proponowano tam «Lubomirską-Steinównę polecić królowi, aby zagraniczni nie ubiegali nas w rekomendacji żony». W innej nie drukowanej satyrze ze schyłku epoki saskiej, pt. „Livres à vendre à Marieville”, L. występuje jako autorka książki pt. „Le roman du jour”.
Po śmierci pasierba Hieronima Teodora (zm. 20 V 1761) L. ponownie osiadła na zamku rzeszowskim, już do końca życia. Zamek ożywił się znowu tłumem gości, stał się ośrodkiem wydarzeń i planów inicjowanych przez Lubomirskie Joannę i Urszulę, rezydującą w niedalekim Głogowie. Podejmowano tu próby zbliżenia J. K. Branickiego do Jerzego Mniszcha i paraliżowano zamiary Czartoryskich, usiłujących zjednać hetmana w. kor., organizowano też na próżno dywersję w łonie «familii». Mając powyższe względy na uwadze, L. sprzedała, z pomocą Brühla, starostwo bohusławskie po zmarłym pasierbie Branickiemu, za 60 000 złp., a pułk lejbdragonii Kazimierzowi Poniatowskiemu, podkomorzemu kor., za 2 000 dukatów (1761). W r. 1762 obie Lubomirskie pracowały nad wyeliminowaniem wpływów Czartoryskich z pogranicza woj. ruskiego i sandomierskiego, wciągały nawet do tej akcji Łańcut Stanisława Lubomirskiego, będący ostoją «familii» w tych stronach. Do pomocy wezwały do Rzeszowa Katarzynę Kossakowską, kasztelanową kamieńską, i wraz z nią starały się o przeprowadzenie na zbliżający się sejm wyboru posłów z ziemi przemyskiej, oddanych koterii dworskiej. Następnie L. udała się na sejm do Warszawy i była obecna w domu Branickiego podczas starcia między Brühlem a kanclerzem lit. Michałem Czartoryskim, w związku z kwestionowaniem przez «familię» polskiego szlachectwa Brühlów, a więc ich uprawnień do sprawowania publicznych funkcji i dzierżenia synekur. Wówczas L. wystąpiła w obronie Brühla, przypominając, że to Czartoryscy postarali się o dekret Trybunału Piotrkowskiego w r. 1749, który uznał saskiego ministra za szlachcica polskiego. L. miała przeciwniczkę w osobie córki Brühla, Amelii Mniszchowej, żony marszałka nadwornego kor., przez którą zwalczana, próbowała wiosną 1763, wspólnie z Kajetanem Sołtykiem, bpem krakowskim, utworzyć osobną koterię dworską, ale bez powodzenia. Choroba i śmierć Brühla 28 X 1763 położyły kres wpływom i znaczeniu jego faworyty. W czasie choroby ojca Mniszchowa nie dopuszczała do niego chorążyny i po zaciętej walce sama objęła po nim gospodarkę pałacową i pieniężną. Wkrótce zmarł też król August III. L., której rola polityczna była skończona, nowego władcę uważała za uzurpatora.
L. poświęciła się teraz wychowaniu dzieci i gospodarce. Otoczyła się Sasami, powierzając im w swych dobrach ważniejsze i pomniejsze stanowiska. Generalnym plenipotentem został jej brat, baron Dominik Wolfgang von Stein. Synów kształciła w szkołach wiedeńskich. Wiele okoliczności wskazuje na to, że L. sympatyzowała z konfederacją barską, licząc może na to, iż doprowadzi ona do detronizacji Poniatowskiego, a koronę polską odzyska dynastia saska. W Rzeszowie odbył się w czerwcu 1768 r. zjazd, który załagodził starcia między Generalnością a Marcinem Lubomirskim, pretendującym do zajęcia czołowego miejsca. Gdy stanęła konfederacja woj. krakowskiego, Aleksander Łętowski, podczaszy krakowski, przyprowadził jej posiłki w postaci 600 ludzi, w tym górali z dóbr L-iej, zapewne ze starostwa libuskiego. L. rekomendowała też na dwór cesarski w Wiedniu Ignacego Potockiego, starostę kaniowskiego, który udał się tam z misją dyplomatyczną z ramienia konfederatów.
Rekwizycje konfederackie nie ominęły jednak dóbr L-iej. Już w lipcu 1768 r. Marcin Lubomirski zabrał z zamku rzeszowskiego 30 ludzi oraz znaczną ilość broni i amunicji, co musiało nastąpić za zgodą L-iej, choćby niezbyt szczerą. Dzięki niej jednak Rzeszów witał życzliwie pierwszych konfederatów. W r. 1769 L. opuściła zamek, w którym bronili się konfederaci, oblegani przez wojska moskiewskie. Zamek ten był trzykrotnie opróżniany ze sprzętu wojennego, a Rosjanie też wiele z niego wywieźli. L. uzyskała od konfederatów w r. 1770 3 libertacje, zakazujące wybierania furażu i kontrybucji z jej dóbr. W następstwie konfederacji dobra rzeszowskie L-iej poniosły duże straty. Rozpoczął się ich upadek ekonomiczny, który doprowadził do tego, że L. musiała sprzedawać klejnoty, a jej synowie w l. 1772–92 wyprzedali prawie całą włość. Gdy w r. 1772 do Rzeszowskiego wkroczyły wojska austriackie i nastąpił I rozbiór Polski, L. i jej synowie gościli u siebie pierwszego wielkorządcę nowej prowincji, hr. Pergena, w dn. 28–30 IX t. r.
L. zmarła w r. 1783, pozostawiając 3 synów: Adolfa Jerzego (zm. 1797), generała majora wojsk kor., Franciszka (1752–1812), wielkiego podkomorzego Galicji, oraz 2 córki: Zofię Józefę, żonę Adama Ponińskiego, podskarbiego w. kor., i Barbarę 1. v. za Kacprem Lubomirskim (zob.), 2. v. za Kalikstem Ponińskim, bratem Adama. Barwnie przedstawił losy L-iej J. I. Kraszewski w powieści „Brühl”, W. 1875.
Portret L-iej (olej., w klasztorze bernardynów w Rzeszowie, reprod. w: Nieć J., Rzeszowskie za Sasów, po s. 66), Rosalba Carriera, Portret L-iej (pastel) w Muz. w Rzeszowie; – Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Uruski; Żychliński, V 119; – Frančić M., Powstanie chłopskie w starostwie libuskim, w: Studia z dziejów wsi małopolskiej w drugiej połowie XVIII wieku, W. 1957; Konopczyński, Konfederacja barska, W. 1936 I; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1909–11 I, II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926 s. 345; Korzon, Wewnętrzne dzieje, III; Nieć J., Rzeszowskie za Sasów, Rzeszów 1938; – Kitowicz J., Pamiętniki, Wyd. P. Matuszewska, W. 1971; Matuszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876 III; Mémoires du roi Stanislas-Auguste Poniatowski, S. Pet.–Leningrad 1914–24 I–II; – AGAD: Arch. Radziwiłłów 185/8687 (3 listy L-iej z l. 1764–1772), Arch. Zamojskich 613; B. Ossol.: rkp. 11989, 12391, 12393 (pojedyncze listy do L-iej), 12329 (księga spraw majątkowych L-iej z l. 1755–61).
Hanna Dymnicka