Sobieski John (1842–1927), uczestnik wojny secesyjnej w USA, polityk, adwokat. Ur. 10 IX w Warszawie, był synem Jana (1820–1846), absolwenta uniwersytetu w Heidelbergu (1840), który wg relacji S-ego za działalność spiskową został uwięziony i stracony 10 III 1846 w Warszawie, i Izabeli Bem (1825–1854), przyrodniej siostry gen. Józefa Bema (zob.).
S. wraz z matką zostali wydaleni w r. 1848 z zaboru rosyjskiego i udali się do Galicji. Władze austriackie uznały ich pobyt za niepożądany, więc matka z synem wyjechała do Prus, skąd w r. 1850 dotarła do Italii. Przez jakiś czas mieszkali w Mediolanie, a następnie przenieśli się do Anglii. Po śmierci matki dwunastoletnim S-m zaopiekowała się polsko-angielska rodzina Kaloskich z Liverpoolu.
Pod koniec r. 1854 S. znalazł się w USA. W kwietniu 1855 został oddany do wojskowych koszar w Carlisle (Pensylwania) i Jefferson Barracks, niedaleko St. Louis. Wiosną 1857 skierowany do Fortu Leavenworth, wziął udział w wyprawie do Utah przeciwko Mormonom sprzeciwiającym się likwidacji wielożeństwa, a w Nowym Meksyku walczył z Indianami. Po skończonej kampanii 26 IV 1860 powtórnie zaciągnął się do armii Stanów Zjednoczonych i wziął udział w wojnie secesyjnej po stronie Północy. Jako żołnierz – wywiadowca armii Potomac uczestniczył w 42 bitwach, w tym pod: Norfolk, Williamsburgiem, Fair Oaks, Malvern Hill, Antietam, Fridericksburgiem, został ciężko ranny pod Gettysburgiem. Inne źródła podają jednak, że był tylko trębaczem i dopiero pod koniec wojny skierowano go do Richmond jako wywiadowcę. Po jej zakończeniu odszedł 26 VI 1865 z czynnej służby wojskowej. W armii amerykańskiej miał opinię awanturnika o niezwykłej odwadze. Posiadał obywatelstwo amerykańskie. Dzięki poparciu gen. W. S. Hancocka jesienią 1865 dotarł do Meksyku i ofiarował swe usługi powstańcom. Pełnił funkcję szefa sztabu oddziałów gen. M. Escobedo, otrzymał stopień pułkownika. W maju 1867 w Querétaro spotkał się z prezydentem G. B. Juarezem oraz gen. P. Diazem. Dn. 19 VI 1867 – wg własnej relacji – dowodził plutonem przy egzekucji cesarza Maksymiliana (wg innych źródeł był tylko jej świadkiem). Meksykanie skazali go na karę śmierci rzekomo za odmowę przyjęcia funkcji stałego dowódcy plutonu egzekucyjnego. Śmierci jednak uniknął i nawet doczekał się uznania ze strony rządu meksykańskiego w postaci 10 tys. akrów ziemi. Zrezygnował z nagrody i w r. 1867 powrócił do USA.
W r. 1868 zamieszkał S. w Minnesocie i związał się ze środowiskiem masonerii, był członkiem Grand Lodge of Good Templars stanu Illinois. W t.r. przeszedł z katolicyzmu do kościoła baptystów (First Congregational Church). W masonerii zajmował wiele stanowisk. Dzięki jego aktywności powstało ok. 2 tys. lóż. Sprawom wolnomularskim i agitacji na rzecz prohibicji, abolicjonizmu oraz praw kobiet poświęcił wiele wykładów w czasie licznych podróży po miastach USA, Kanady i Anglii. Jako jeden z pierwszych zabiegał o równouprawnienie kobiet; zgłosił projekt ustaw dotyczących prawa głosowania dla nich. Przy poparciu środowisk wolnomularskich i swoich współwyznawców został wybrany na posła do Izby Niższej stanu Minnesota. Był zwolennikiem Republikanów, później znalazł się wśród członków założycieli Partii Prohibicjonistów. Opowiadał się za zniesieniem kary śmierci. W r. 1870 został dopuszczony do praktyki adwokackiej i zdobył poważanie w środowisku prawniczym. Przez jakiś czas był sędzią najwyższego sądu stanowego w Nebrasce. Kolejnymi miejscami pobytu S-ego były stany: Illinois, Missouri i Kalifornia. Kandydował wielokrotnie, ale bez powodzenia, do różnych stanowisk państwowych, w tym do Kongresu USA (1886) i na urząd gubernatora stanu Missouri (1892). Wiosną 1901 przeprowadził się do Los Angeles, gdzie mieszkał do śmierci.
S. był autorem co najmniej czterech publikacji: pamiętników The Life-Story and Personal Reminiscences… (Shelbyville, Ill. 1900, Wyd. 2 Los Angeles 1906, Wyd. 3 Boston 1915) i Adventures of a Polish Nobleman while Serving under the Flags of two Republics… (Long Beach, Calif. 1924) oraz prac: Life of President Benito Pablo Juarez the Saviour and Regenerator of Mexico…, President Lincoln ‘s Application of the Monroe Doctrine (St. Joseph, Mo. 1919) i The Life of King John Sobieski, John the Third of Poland; a Christian Knight, the Saviour of Christendom (Boston, 1915). Zamieszczał artykuły w czasopismach na tematy związane z problematyką prohibicji i praw kobiet. Podawał także, że jest w prostej linii potomkiem króla Jana III. Większość informacji biograficznych opiera się na jego pamiętnikach. Zdaniem M. Haimana rola w wojnie secesyjnej opisana została w sposób przesadny przez niego samego w pamiętnikach i przez prasę amerykańską. Nie są znane jakiekolwiek kontakty S-ego z Polonią amerykańską; chyba nie mówił po polsku, miał jednak pewną wiedzę o historii Polski, pisał wyłącznie w języku angielskim. Zmarł 12 XI 1927 w Los Angeles.
Ożeniony (od r. 1879) z Lydią Gertrudą Lemen (ur. 1851), miał S. córkę Mary (ur. ok. r. 1880), żonę L. S. Gilhousena, pracownika banku, i syna Johna (1882–1895); wnuk S-ego, syn Mary Gilhousen (ur. 1906), miał na imię John i używał nazwiska Sobieski.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Bolek, Who’s Who in Polish America; Who was Who in America, Vol. 4 (1861–1968), Chicago 1968; The National Union Catalog Pre–1956 Imprints, Vol. 553, Paris 1978 s. 281; Nir R., Catalog of the Collection of Dr Edward and Loda Różański at Orchard Lake, Vol. 1, Orchard Lake, Michigan 1997 s. 47 (bibliogr.); – Gerber K., Ostatni z Sobieskich, „WTK” 1974 nr 48 (fot.); Haiman M., Historia udziału Polaków w amerykańskiej Wojnie Domowej, Chicago 1928 s. 116–17; Ławrowski A., Reprezentacja polskiej grupy etnicznej w życiu politycznym Stanów Zjednoczonych, W. 1979; Łepkowski T., Historia Meksyku, Wr. 1986; Paradowska M., Polacy w Meksyku i Ameryce Środkowej, Wr. 1985; – Centralne Arch. Polonii w Orchard Lake: Dr Edward and Loda Różański Collection, s. 48.
Jerzy Myszor