Mauss Joseph, krypt. J. M. (1778–1856), historyk, profesor i rektor Uniw. Lwow. Ur. 12 II w Thengen (Kreis Konstanz) w W. Księstwie Badeńskim. Studia odbył na wydziale filozoficznym uniwersytetu w Wiedniu, gdzie uzyskał w r. 1805 stopień doktora filozofii. W dn. 4 XI 1806 został mianowany profesorem historii powszechnej w Liceum w Lublanie (Laibach), skąd wkrótce powrócił do Wiednia i był (25 IV – 27 VIII 1807) nauczycielem na dworze cesarskim arcyksięcia Józefa. Po śmierci swego wychowanka M. był w l. 1807–9 profesorem nadzwycz. uniwersytetu w Salzburgu. Po odłączeniu Salzburga od Austrii w r. 1809 M. został przeniesiony z powrotem do Wiednia i objął w tymże charakterze katedrę historii filozofii na Uniwersytecie. Decyzją Nadwornej Komisji Studiów (Studienhofkommission) w Wiedniu z dn. 28 VI 1811 został mianowany profesorem historii powszechnej w najwyższej lwowskiej uczelni – Liceum Lwowskim, na tzw. kursach filozoficznych. Wykład inauguracyjny z historii powszechnej odbył M. 15 XI 1811. Od r. 1813 prowadził dodatkowe wykłady z historii państwa austriackiego. W r. 1817 (po podniesieniu ponownie Liceum do rangi uniwersytetu) M. został profesorem zwycz. i w r. 1821 poszerzył swą katedrę historii powszechnej i dziejów państwa austriackiego o nauki pomocnicze historii. Piastował dwukrotnie godność rektora Uniwersytetu (1824/5 i 1851/2) oraz dziekana Wydziału Filozoficznego (1825/6 i 1830/1). W dn. 31 XII 1848 został przeniesiony na emeryturę, tak więc ponowny jego wybór na rektora (31 X 1851), na miejsce nie zatwierdzonego przez Min. Oświaty w Wiedniu prof. Mikołaja Lipińskiego, miał już tylko charakter nominalny. W r. 1852 został powołany na członka Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli w Galicji.
Ujmowanie przez M-a dziejów powszechnych (w tym także i historii Polski) cechował obiektywizm i liberalizm. M. wpajał swym uczniom krytycyzm, ale zarazem zachowywał bezstronność w przedstawianiu dziejów różnych narodów, przejawiając zdecydowaną niechęć wobec stosowanych wówczas metod germanizacyjnych. Stąd też cieszył się ogromnym uznaniem i popularnością wśród polskich studentów, tłumnie uczęszczających na jego wykłady prowadzone żywo i dowcipnie. Do wybitnych uczniów M-a należeli m. in. Ksawery Bronikowski, Tytus Dzieduszycki, Wincenty Pol, Fryderyk Skobel, Karol Szajnocha, Tadeusz Wasilewski i Władysław Zawadzki. M. nie znał wprawdzie biegle języka polskiego, ale poważnie przyczynił się do ożywienia rozwoju kulturalnego Lwowa. W l. 1817–18 zabiegał o utworzenie katedry języka i literatury polskiej (której projekt opracował Józef Maksymilian Ossoliński), upatrując kandydatów w swych uczniach T. Wasilewskim i T. Dzieduszyckim. Wraz z Karolem Józefem Hüttnerem redagował i wydawał we Lwowie kalendarz „Pielgrzym Polski” (1822–3), w którym zamieścił (w przekładzie polskim) kilka rozpraw z zakresu historii Polski (np. Kształcenie się naszych przodków; O Turkach, bitwie pod Warną i Warneńczykach; Krzyż około Zaleszczyk – 1822; Stanisław Windyca, powieść historyczna – 1823), a w przedmowie do kalendarza (datowanej 6 VIII 1822) głosił hasła przyjaźni i zbliżenia między Polakami a Niemcami. Poza tym wydał po polsku (wygłoszony przezeń po niemiecku 11 XI 1817) zarys biograficzny swego uniwersyteckiego kolegi księdza Józefa Jaryny („Pam. Lwow.” R. 3: 1818 t. 1). M. współpracował też z niemieckim pismem literackim „Mnemosyne”, wydawanym we Lwowie pod redakcją Aleksandra Zawadzkiego, w którym ogłosił (1825–37) pod krypt. J. M. szereg drobnych artykułów z historii powszechnej i polskiej (m. in. Die Jünglinge von Warna, Jg 5: 1828 nr 37). Dorobek M-a był znikomy, gdyż nie opracował żadnego większego dzieła naukowego. Zamierzał wprawdzie napisać historię Galicji, ale dzieło to nie doszło do skutku. Natomiast należał do najpopularniejszych osobistości wśród lwowskiego świata profesorskiego. M. był od r. 1818 członkiem korespondentem Tow. Naukowego Krakowskiego; w dn. 9 V 1843 otrzymał godność radcy dworu.
M. zmarł we Lwowie 11 IX 1856 i został pochowany na cmentarzu Gródeckim, później, po likwidacji cmentarza, grobowiec rodzinny został przeniesiony na cmentarz Łyczakowski. Z małżeństwa z Marią Anną Donon (ślub 6 IV 1812 w Wiedniu), miał córki: Joannę, zamężną Brunicką (zm. 1853), i Alojzę (zm. 1844).
Estreicher; Enc. Org.; Oesterr. Biogr. Lexikon; Wurzbach, Biogr. Lexikon, (błędny rok ur. 1774); – Barycz H., Wśród gawędziarzy, pamiętnikarzy i uczonych galicyjskich, Kr. 1963 I; tenże, Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wr. 1969; Brückner A., Dzieje kultury polskiej w dobie porozbiorowej 1795–1914, Kr.–W. 1946; Czarnik B., Ossoliński i katedra języka i literatury na Uniwersytecie Lwowskim, „Pam. Liter.” R. 1: 1902 s. 110; Estreicher K., Wincenty Pol, jego młodość i jego otoczenie (1807–1832), Lw. 1882 s. 54, 68–70; Finkel–Starzyński, Historia Uniw. Lwow.; Jaworski F., Cmentarz Gródecki we Lwowie, Lw. 1908 s. 35–8; Knot A., Dążenia oświatowe młodzieży galicyjskiej w latach 1815–1830, Wr. 1959; Mannówna A., J. Mauss profesor Uniwersytetu Lwowskiego (w 80-tą rocznicę śmierci), „Ziemia Czerwieńska” R. 2: 1936 s. 281–301 (reprodukcja portretu); Schnür-Pepłowski S., Obrazy z przeszłości Galicyi i Krakowa (1772–1858), Lw. 1896 I–II 51–9; Stulecie Gazety Lwowskiej 1811–1911, Pod red. W. Bruchnalskiego, Lw. 1911–12 I–II; Tyrowicz M., Dorobek naukowy Tytusa Dzieduszyckiego (1796–1870) i jego wkład do teorii nauki i krytyki literackiej, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 40-lecia pracy naukowej Juliusza Kleinera, Ł. 1949 s. 320; Wasylewski S., Historie lwowskie, Lw.–P. 1921 s. 41; – Bronikowski X., Maus (J.), w: Pamiętniki polskie, Paryż 1844 I 7–11; Galicyjskie wspomnienia szkolne, Wyd. A. Knot, Kr. 1955; [Majer J.], Spis członków Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Uniwersytetem Jagiellońskim złączonego, „Roczn. Tow. Nauk. Krak.” T. 25: 1858 s. 142; Pol W., Pamiętniki, Oprac. K. Lewicki, Kr. 1960; Zawadzki W., Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Wyd. A. Knot, Kr. 1961; – Nekrologi: „Czas” R. 9: 1856 nr 215 s. 3; „Gaz. Lwow.” R. 46: 1856 nr 212 s. 848; „Gaz. Narod.” R. 10: 1871 nr 356 s. 1; – Allgemeines Verwaltungsarchiv, Wien: Präsidialakten des Ministeriums für Kultus und Unterricht Zl. 591/1851, 8938/1852: Amtsbibliothek des Bundes Ministeriums für Unterricht und Kunst, Wien: Studienhofkommission- und Personalakten von Univ. Prof. Dr. J. M. (z lat 1807–51); – Informacje Ewy Obermayer-Marnach z Wiednia i korespondencja w posiadaniu autora.
Wiesław Bieńkowski