Slipyj Josyf (Kobernyćkyj-Dyczkowśkyj) (1892— 1984), arcybiskup większy Lwowa dla Ukraińców, kardynał. Ur. 17 II we wsi Zazdrość (pow. trembowelski), był synem chłopa, Iwana Kobernyćkiego (po adopcji Dyczkowśkiego), i Anastasiji z Dyczkowśkich. Rodzina od kilku pokoleń używała (także w zapisach metrykalnych) nazwiska Slipyj, pochodzenia przezwiskowego.
Do szkoły ludowej S. uczęszczał we wsi rodzinnej oraz w pobliskim Wiśniowczyku; w r. 1911 ukończył gimnazjum ukraińskie w Tarnopolu, po czym wstąpił do greckokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie. Jesienią 1912, skierowany przez greckokatolickiego metropolitę Lwowa Andrzeja Szeptyckiego, na studia teologiczne do Innsbrucka, spędził tam okres pierwszej wojny światowej. Dn. 30 IX 1917 w Uniowie został wyświęcony przez Szeptyckiego na księdza. W r. 1918 otrzymał w Innsbrucku stopień doktora teologii na podstawie dysertacji pt. Die Auffassung des ,,Lebens” nach dem Evangelium und I Briefe des hl. Johannes („Bohoslovia” [Romae] Vol. 29: 1965). W t.r., wracając do Galicji Wschodniej, wziął udział w kongresie unijnym w Welehradzie. W związku z zapowiedzią utworzenia uniw. ukraińskiego we Lwowie, złożoną przez cesarza Karola I, S. został skierowany przez Szeptyckiego na studia habilitacyjne ponownie do Innsbrucka; zakończył je rozprawą pt. Die Trinitätslehre des byzantinischen Patriarchen Photios („Zeitschr. für katholische Theologie” Bd. 44: 1920, Bd. 45: 1921 i osobno: Innsbruck 1921); przewód habilitacyjny odbył się 6 V 1923. Wobec przedłużającego się konfliktu polsko-ukraińskiego o Galicję Wschodnią nie wrócił do Lwowa, lecz uzyskawszy w r. 1920 zgodę Kongregacji Kościołów Wschodnich studiował dalej w Rzymie w Papieskim Kolegium Orientalnym, dominikańskim Angelicum oraz w Gregorianum; na tym ostatnim, po obronie (30 V 1924) pracy De principio spirationis in SS. Trinitate (Lw. 1926), uzyskał stopień «magister agregatus» (odpowiednik docentury prywatnej). Na przełomie r. 1921 i 1922 towarzyszył Szeptyckiemu w jego przedsięwzięciach kościelnych i politycznych na terenie Włoch i Watykanu, był też obecny na kilku jego audiencjach u papieża Benedykta XV.
W lecie 1922, poprzez Innsbruck, Wiedeń i Belgrad, S. powrócił do Lwowa i objął profesurę dogmatyki w greckokatolickim seminarium duchownym. W r. 1925, po odsunięciu od zarządu nim bazylianów, został tam rektorem. W r. 1923 współzakładał Teologiczne Tow. Naukowe (greckokatolickie) we Lwowie (jego prezesem został w r. 1926) i zaczął wydawać serię prac towarzystwa „Praci/Opera”. Od r. 1923 uczestniczył w redagowaniu kwartalnika teologicznego „Bogoslovija”, w którym sam sporo publikował (m. in.: De amore mutuo et reflexo in processione Spiritus explicando, 1923 i Num Spiritus Sanctus a Filio distinguatur, si ab eo non procederet?, 1927). Redagował też serie monografii ,,Vidannia Bogoslovii” i „Asketična Biblioteka” (wyd. przez seminarium teologiczne). W publikacjach swych S. opierał się na filozofii tomistycznej, co na gruncie teologii ukraińskiej (dosyć wówczas ubogiej) było nowością. W r. 1928 został przez Szeptyckiego mianowany rektorem Akad. Teologicznej we Lwowie, mającej pełnić rolę uniwersyteckiego wydz. teologii dla kleryków obrządku greckokatolickiego. Inauguracja prac uczelni (tolerowanej przez władze polskie) nastąpiła 8 X 1929. Po otwarciu w r. 1932 drugiego, obok teologicznego, wydz. filozoficznego S. zatrudnił na nim wielu świeckich intelektualistów ukraińskich, a w dalszej perspektywie planował utworzyć na tej bazie wielowydziałowy uniwersytet. Z tą myślą inspirował wydawanie podręczników akademickich w ramach serii „Praci greko-katolic’koï Akademii”. Od r. 1929 był współredaktorem miesięcznika dla kleru „Niva”. W r. 1930 został powołany na członka Tow. Naukowego im. T. Szewczenki, był też członkiem kuratorium ukraińskiego Muz. Narodowego we Lwowie, a od r. 1931 wiceprezesem Ukraińskiego Związku Katolickiego. Podczas wakacji podróżował zazwyczaj za granicę celem poznania systemów szkolnictwa teologicznego, zakupu książek do biblioteki akademickiej, a także dla wypełnienia poufnych zleceń Szeptyckiego w zakresie spraw politycznych i kościelnych. Przebywał w Czechosłowacji, Francji, Wielkiej Brytanii, Palestynie, Austrii, wielokrotnie we Włoszech; z podróży tych opublikował kilka relacji. Uczestniczył pilnie w zjazdach ruchu unijnego, wygłaszając referaty w Welehradzie De valore S. Thomae Aquinatis pro Unione eiusque influxu in theologiam orientalem („Acta IV. Congressus Velehradensis anno MCMXXIV”, Olomucii 1925), De septenario numero Sacramentorum apud Orientales uti vinculo Unionis et conservationis fidei („Acta VI. Conventus Velehradensis anno MCMXXXII”, 1933), De cultu SS. Cyrilli et Methodii in Ucraina („Acta VIL Conventus Velehradensis anno MCMXXXVI”, 1937), Pińsku Wyzantynizm jak forma kultury („Pamiętnik IV-ej Pińskiej Konferencji Kapłańskiej w sprawie unii kościelnej <7, 8 i 9 września 1933>”, Pińsk [1934]), Unijnii zmahannia w ostatnnim piwstolittiu („Pamiętnik IV-ej konferencji kapłańskiej w sprawie unii kościelnej <1, 2 i 3 września 1937>”, Pińsk [1939]) oraz Lwowie, w dn. 22–25 XII 1937, na zjeździe ukraińskim, którego sam był organizatorem Pogljad na z’jedineni i nez’jedineni Cerkvi Schodu i dogmatični rižnici meži nimi (w: Unijnij Z’ïzd u L’vovi „Praci Bogoslovs’kogo Naukovogo Tovaristva”, L’viv 1937 XI–XII). Oprócz prac teologicznych napisał w tym czasie kilka studiów historyczno-biograficznych poświęconych Szeptyckiemu, bpowi Josyfowi Bocianowi oraz św. Jozafatowi Kuncewiczowi. Podsumowaniem jego poglądów na współczesne zagadnienia religijne była książka Šlachom obnovi (L’viv 1928).
W r. 1935 Szeptycki mianował S-a kanonikiem i archidiakonem-mitratem kapituły metropolitalnej lwowskiej, chciał go też przybrać sobie za sufragana. Władze polskie jednak zgłosiły nuncjuszowi F. Cortesiemu swój sprzeciw (9 IV 1938), zarzucając S-emu współpracę z Organizacją Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). Stanowiska ich nie zmieniła wizyta S-a w Warszawie i rozmowy w Min. WRiOP oraz Min. Spraw Zagranicznych (marzec 1939). Zaraz po wybuchu wojny, 9 X 1939, Szeptycki, na podstawie nadzwyczajnych pełnomocnictw papieskich z r. 1907, mianował S-a egzarchą dla grekokatolików na «Wielkiej Ukrainie» (tj. za Zbruczem). Watykan nie zatwierdził tej nominacji, natomiast papież Pius XII zgodził się 25 XI t.r. (prowizję papieską sekretnie przewiózł o. Jerzy Moskwa TJ), by S. został koadiutorem metropolity lwowskiego «cum futura successione» i z tytułem arcybpa Serry. Wbrew postanowieniom konkordatu z r. 1925 nie poinformowano o tym polskiego rządu na emigracji, który dopiero we wrześniu 1941 mógł przekazać Szeptyckiemu swój sprzeciw przez Władysława Siła-Nowickiego. Święceń biskupich udzielił S-owi potajemnie w swej kaplicy Szeptycki 22 XII 1939. Obowiązków egzarchy Ukrainy S. praktycznie nie wykonywał; nie dotarł nawet do Kijowa.
Po wkroczeniu Niemców do Lwowa (30 VI 1941) S., w imieniu Szeptyckiego, wówczas już ciężko chorego, utrzymywał kontakty z nowymi władzami oraz politykami ukraińskimi. Był obecny 30 VI 1941 na proklamacji państwa ukraińskiego we Lwowie przez OUN – frakcję banderowców i wszedł wówczas w skład Rady Seniorów z Kostiem Łewyćkym na czele, która w lipcu t.r. przekształciła się w Ukraińską Radę Narodową. Wsparł inicjatywę utworzenia dywizji ukraińskiej w ramach formacji SS. Podejmował również misje wyjazdowe w imieniu Szeptyckiego: w r. 1942 w Pradze uczestniczył w pogrzebie prof. I. Horbaczewskiego, b. ministra zdrowia Austrii, i przebywał w Berlinie. Walnie przyczynił się w tym czasie do odbudowy instytucji naukowych swego obrządku we Lwowie (akademia otrzymała wreszcie od Watykanu prawo nadawania stopni naukowych), a także wspomagał Szeptyckiego przy organizacji synodów diecezjalnych. Podtrzymywał kontakty z Kościołem rzymskokatolickim we Lwowie (m. in. z ks. Henrykiem Badenim).
Po śmierci Szeptyckiego (1 XI 1944), już pod władzą radziecką, S. objął arcybiskupstwo lwowskie, przeciw czemu bezskutecznie protestował w Watykanie ambasador polskiego rządu emigracyjnego, Kazimierz Papée. W grudniu t.r. S. wysłał delegację do Moskwy z darem finansowym na Czerwony Krzyż, próbując w ten sposób zjednać władze radzieckie. Jednak warunek stawiany przez nie – współpraca w zwalczaniu ukraińskiego podziemia antykomunistycznego – był praktycznie niemożliwy do zrealizowania. Wprawdzie S. zlecił o. Klemensowi Szeptyckiemu zorganizowanie tajnego spotkania dowództwa radzieckiego z delegacją Ukraińskiej Powstańczej Armii w lutym 1945, ale nie doprowadziło ono do żadnych pozytywnych rezultatów. Dn. 11 IV 1945, wraz z pozostałymi biskupami greckokatolickimi, został S. aresztowany. Władze radzieckie proponowały mu wówczas godność prawosławnego metropolity kijowsko-halickiego, w zamian za odstępstwo od unii z Rzymem. Po odrzuceniu przez niego tej oferty, we Lwowie odbył się, przygotowany na zlecenie władz przez ks. H. Kostelnyka, niekanoniczny synod duchowieństwa greckokatolickiego (8–10 III 1946), zakończony ogłoszeniem deklaracji o zerwaniu unii. W dn. 29 V–3 VI 1946 odbył się proces i S. został skazany pod zarzutem kolaboracji z Niemcami i agitacji przeciw Armii Czerwonej na osiem lat obozu pracy, pozbawienie praw i konfiskatę mienia.
Od września 1946 S. był przenoszony z obozu do obozu (m. in.: Maryinsk do jesieni 1947, Pieczera do jesieni 1948, Pot’ma w Mordowii do wiosny 1953). W r. 1953 sprowadzono go do Moskwy na rozmowy w Min. Spraw Wewnętrznych z gen. G. Żukowem i polecono napisanie historii Kościoła greckokatolickiego. Po trzech miesiącach został skierowany do domu inwalidów we wsi Makłakowo w Kraju Krasnojarskim, gdzie opracował Pogljad na dogmatični i istorični osnovi greko-katolic’koï cerkvi v Radians’komu Sojuzi. Wysłał stamtąd konspiracyjnie kilka listów pasterskich. Dn. 25 XII 1957 papież Pius XII wystosował do S-a list z okazji czterdziestolecia kapłaństwa na adres jego zamieszkania i to chyba ostatecznie spowodowało, że 18 VI 1958 został powtórnie aresztowany. Przesłane wcześniej do Moskwy rękopisy wymienionej pracy oraz drugiej pt. Istorija vselens’koï cerkvi na Ukraïni, stały się pretekstem do skazania S-a 17 VI 1959 w Kijowie na kolejne siedem lat za działalność antyradziecką i próby odnowienia obrządku greckokatolickiego. Niespodziewanie, dekretem prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 23 I 1963, został jednak ułaskawiony. Podłożem tej decyzji było przede wszystkim odprężenie pomiędzy papiestwem a ZSRR za pontyfikatu Jana XXIII, choć sprawa uwolnienia S-a była przedmiotem wcześniejszej i szerszej akcji. Naciski na rządy Stanów Zjednoczonych i Kanady wywierały ukraińskie organizacje emigracyjne co najmniej od r. 1950. Na przełomie r. 1961 i 1962 petycję na rzecz jego uwolnienia podpisali intelektualiści i parlamentarzyści francuscy. W lutym 1962, w związku z obchodami 70-tej rocznicy urodzin S-a, specjalny list pasterski wydali biskupi ukraińscy na emigracji, zaś do sekretarza ONZ U Thanta, skierowany został apel w jego sprawie. Dn. 22 XI 1962 biskupi ukraińscy ogłosili w „Giornale d’Italia” oświadczenie krytykujące zapowiadaną obecność na zwołanym właśnie II Soborze Watykańskim obserwatorów ze strony Kościoła prawosławnego w ZSRR, podczas gdy S. nadal przebywał w więzieniu. Wówczas, na prośbę Watykanu poufną podróż do Moskwy w tej sprawie podjął redaktor nowojorskiego tygodnika „Saturday Review” N. Cousins, zaufany człowiek prezydenta J. F. Kennedy’ego. Odbyta 7 XII 1962 długa rozmowa Cousinsa z N. Chruszczowem, wdzięcznym Janowi XXIII za niedawną mediację w konflikcie kubańskim, zaowocowała ułaskawieniem i S. otrzymał zgodę na wyjazd do Rzymu.
Po przyjeździe (9 II 1963) zamieszkał S. w Watykanie (Palaccina del Arciprete), początkowo nie rezygnując z myśli o powrocie do ZSRR (zachował radzieckie obywatelstwo). Mimo mocno zniszczonego zdrowia, z miejsca włączył się w obrady Soboru Watykańskiego II; we wrześniu 1963 został członkiem jego komisji ds. Kościołów Wschodnich. Na forum soborowym przyłączył się do zgłoszonego już w fazie przedsoborowej przez ukraińskie środowiska kościelne postulatu utworzenia patriarchatu ukraińskiego. Zamiast tego, Kongregacja Kościołów Wschodnich przyznała mu 23 XII 1963 tytuł arcybpa większego Lwowa dla Ukraińców, z którym miały wiązać się prawa patriarsze. Jednocześnie papież Paweł VI powołał go na członka Kongregacji Kościołów Wschodnich. Dn. 25 II 1965 S. został kardynałem i członkiem papieskiej Komisji Kodeksu Wschodniego Prawa Kanonicznego, a jesienią t.r. członkiem Akad. Tyberiańskiej. W Rzymie, przy via Boccea 478, S. ufundował katedrę św. Zofii, którą 28 IX 1969 uroczyście konsekrował papież. Przy katedrze utworzył w l. 1963–6 Ukraiński Uniw. im. św. Klemensa Papieża (z czasem powstały filie tej uczelni w miastach osiedlenia diaspory ukraińskiej); rozwinął działalność muzealniczą i archiwalną. Wznowił czasopisma ,,Bogoslovija”, „Niva” i „Dzvoni”; zapoczątkował druk serii „Monumenta Ucrainae Historica” i wydawał oficjalny organ „Blagovisnik Verchovnogo archijepiskopa vizantijs’ko-ukrajïns’kogo obrjadu”. W r. 1964 odnowił zakon studytów i zakupił dla nich klasztor koło Rzymu. Wizytował skupiska ukraińskich katolików w obu Amerykach, Australii i Europie Zachodniej, był obecny na kongresach katolickich w Bombaju (1964) i na Malcie (1965). Otrzymał honorowe członkostwo Tow. Naukowego im. T. Szewczenki oraz doktoraty h.c. uniw. ukraińskiego w Monachium i kilku uniwersytetów północnoamerykańskich.
Głównym dążeniem S-a stało się uzyskanie dla swego Kościoła formy kościoła partykularnego (pomistnist) w randze patriarchatu, a więc niezależności w rządzeniu się, opartej na własnym porządku prawnym (przy uznaniu władzy papieskiej), prawa do wybierania biskupów i objęcie zasięgiem patriarchatu zarówno macierzystego terytorium w Europie Wschodniej, jak i diecezji w diasporze. Na tym tle doszło do konfliktu z kurią papieską, która obawiała się reakcji ZSRR i prawosławnego patriarchatu moskiewskiego na takie rozszerzenie władzy S-a. Mimo sprzeciwów watykańskich i oporu ze strony niektórych hierarchów we własnym episkopacie, S. wykorzystał zjazd biskupów z okazji konsekracji katedry św. Zofii do przeprowadzenia synodu (29 IX – 4 X 1969), który skierował do papieża formalną prośbę o powołanie patriarchatu. Dn. 10 IV 1970 kard. M. de Fürstenberg w imieniu papieża uznał synod za nieważny, a sam papież w liście do S-a z 7 VII t.r. zgodził się jedynie przyznać mu władzę zwoływania konferencji biskupich. Na wiosnę 1971 konflikt wybuchł ze zdwojoną siłą w związku z nominacją przez Watykan dwóch biskupów sufraganów w metropolii filadelfijskiej, których kandydatury nie zostały wyłonione przez synod biskupi. W dn. 31 X – 5 XI odbył się, mimo braku zgody Watykanu, tzw. V synod, który uchwalił powołanie stałego organu – synodu patriarszego – oraz wezwał do beatyfikacji A. Szeptyckiego. W r. 1975 S. zdecydował się samodzielnie przyjąć tytuł patriarszy, zyskując poparcie części laikatu ukraińskiego i hierarchii. Prostesty S-a w sprawie prześladowanych w ZSRR grekokatolików (m. in. na ogólnokościelnym synodzie biskupów w r. 1974 i podczas International Sacharov Hearings w Rzymie w r. 1978), utrudniające ówczesną politykę wschodnią Watykanu, spowodowały ograniczenie przez kurię papieską jego wystąpień publicznych. Stanowisko w kwestii patriarchatu podtrzymał nowy papież, Jan Paweł II, w czasie rozmowy z S-em 20 X1 1978, odrzucając także postulat rewizji zasad dialogu z prawosławiem rosyjskim. Nadal też nie uzwględniano kandydatów S-a do godności biskupich; wbrew woli synodu nowym metropolitą Filadelfii został M. I. Lubacziwśkyj. Natomiast z okazji ogłoszenia obchodów milenium chrześcijaństwa na Ukrainie papież skierował do S-a specjalny list (19 III 1979), uznał też legalność instytucji synodów i w dn. 24 II – 2 III 1980 zwołał synod nadzwyczajny, na którym wybrano trzech kandydatów na następcę S-a; z nominacji papieża został nim, jako koadiutor, arcybp Lubacziwśkyj. W dn. 25 XI – 2 XII t.r. S. zwołał synod zwyczajny, który uchwalił rezolucję o kanonicznej nieważności synodu lwowskiego, likwidującego unię, co stało się powodem protestu patriarchy moskiewskiego Pimena do Jana Pawła II. W r. 1981 S. został członkiem Papieskiej Akad. Św. Tomasza. W styczniu-lutym 1983 przewodniczył następnemu synodowi, który opracował i przyjął ostateczną wersję statutu synodalnego Kościoła ukraińskiego.
S. usiłował także wykonywać swą władzę patriarszą wobec grekokatolików w Polsce, przekazywał do Watykanu skargi kleru tego rytu na episkopat i kler łaciński oraz dokonywał nominacji na godności honorowe; w tych sprawach kilkakrotnie (od maja 1963) spotkał się z pełniącym funkcję ordynariusza dla katolików obrządków wschodnich w Polsce kard. Stefanem Wyszyńskim, który m. in. ostro się sprzeciwił postulowanej przez S-a beatyfikacji Szeptyckiego. W r. 1975 S. z kard. Karolem Wojtyłą (z którym już zetknął się w lutym 1973 na kongresie eucharystycznym w Canberrze) wspólnie poparli inicjatywę o. Feliksa Bednarskiego OP nawiązania współpracy teologów polskich i ukraińskich w ramach Tow. Przyjaciół Filozofii Chrześcijańskiej. Na emigracji S. utrzymywał bliskie kontakty z rodziną Sapiehów (dawniej z Bilcza Złotego). Jego działania były popierane przez paryską „Kulturę” (na jej łamach ukazał się wiersz J. Łobodowskiego poświęcony częściowo S-owi, pt. „Tryptyk o zamordowanym Kościele”, 1968 nr 12). W r. 1982, po ogłoszeniu stanu wojennego w Polsce, S. skierował list w języku polskim do papieża z wyrazami solidarności z narodem polskim.
Pod koniec 1983 r. S. przeszedł operację, po której nie wrócił już do pełnego zdrowia. W maju 1984 prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie, M. Liwyćkyj, wydał dekret o uznaniu de jure patriarchatu. S. zmarł 7 IX 1984 w Rzymie. Uroczystości pogrzebowe celebrowane pod przewodnictwem arcybpa Lubacziwśkiego odbyły się 13 IX w katedrze św. Zofii, tam też S. został pochowany. Jan Paweł II przybył specjalnie z Castelgandolfo, by złożyć hołd zmarłemu jeszcze przed pogrzebem, w 40 dni po śmierci S-a celebrował w jego intencji nabożeństwo żałobne w bazylice watykańskiej, a we wrześniu t.r. wygłosił poświęcone mu przemówienie w katedrze ukraińskokatolickiej w Winnipeg (Kanada). Specjalne oświadczenia na temat S-a wydali po jego śmierci także prezydent USA R. Reagan i premier Kanady B. Mulroney.
Prace S-a zostały wydane w 18 tomach (Rzym 1968–96). Dn. 3 VI 1991 prokuratura m. Kijowa ogłosiła decyzję o rehabilitacji S-a. Dn. 28 VIII 1992 jego zwłoki przeniesiono do krypty pod katedrą Św. Jura we Lwowie; w uroczystości tej wzięło udział ponad milion wiernych.
Bibliographie der Werke des Kardinals Josyf Slipyj, w: Janiv V., Studiï ta materiali do novišoï ukraïns’koï istoriï, Mjunchen 1970 s. 24–35; Encyclopedia of Ukraine, Toronto-Buffalo-London 1993 IV 750–2 (W. Lencyk); Oriente Cattolico, Citta del Vaticano 1962; Ukraïns’ka zagal’na encikl’opedija, L’viv-Stanislaviv-Kolomija, [b.r.w.] III; Bilaniuk P., The Father of Modern Ecumenism: Patriarch Joseph Cardinal Slipyj (1892–1984). A Biblio-Biographical Sketch, „Bogoslovija” R. 48: 1984; Boniecki A., Kalendarium życia Karola Wojtyły, Kr. 1983; – Bilas I., Organi NKVD-NKGB-MGB i tragedija greko-katolic’koï cerkvi, „Vizvol’nij šlach” R. 46: 1993 nr 1; Bociurkiw B., The Suppression of the Ukrainian Catholic Church in Postwar Soviet Union and Poland, w: Religion and Nationalism in Eastern Europe and the Soviet Union, Ed. D. J. Dunn, Boulder-London 1987 s. 97–119; Budurovič B., Vatikan, Polšča i Ukraïns’ka Katolic’ka Cerkva naperedodni drugoï svitovoï vijni, „Cerkovnij visnik’” 1984 nr 6; Choma G., Storia della liberazione del Metropolita Josyf Slipyj dalla prigonia sovietica, w: Intrepido pastori, [Red.] I. Choma, I. Muzička, Romae 1984 s. 323–48; Choma I., Sobori ekzarchiv u L’vovi 1940–1941, „Bogoslovija” R. 44: 1980 s. 131–80; Do 100-riččia vid dnia narodýennia Blažennišogo Josifa Kardinala Slipogo, Patrijarcha Ukraïns’koï Greko-Katolic’koï Cerkvi, [Red.] V. V. Gaiuk i in., L’viv 1991; Fedoriv J., Ostanni dni žitti Blažennišogo Patrijarcha, w: Kalendar „Slovo” na iuvilejnij 1985 rik, Toronto 1985 s. 58–9; First victims of Communism. White Book on the Religious Persecution in Ukraine, Rome 1953; Glinka L., Una sintesis teológica (Oriental y Occidental) en los escritos de Su Beatitud Kir Josyf Slipyj, w: Intrepido pastori, Romae 1984 s. 135–44; tenże, Čechovič K., Bogoslovs’ke naukove tovaristvo u L’vovi (1923–1933), L’viv 1934; Gudziak B., Metropolita Szeptycki i ks. Slipyj: dzieje korespondencji, w: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, Red. A. A. Zięba, Kr. 1994 s. 217–27; Gryniv O., Josif Slipij jak istorik, filosof, pedagog, L’viv 1994; Hvat I., The Catacomb Ukrainian Catholic and Pope John Paul II, Cambridge, Mass. 1984; Grin’och I., Vvedennia do tvoriv kard. Josifa, verchovnogo archijepiskopa, [b.m.w.] 1988; Janiv V., Studiï ta materiali do novišoï ukraïns’koï istoriï, Mjunchen 1970 s. 5–23, 302–14; Kučabs’kij V., I Unijnij Z’ïzd u L’vovi, „Bogoslovija” R. 15: 1937 s. 35–44; Laba V., Mitropolit Josif Slipij jak naukovec’ i naukovij organizator, „Logos” R. 7: 1956 nr 1 s. 7–12; Madey J., Kirche zwischen Ost und West. Beiträge zur Geschichte der Ukrainischer und Weisruthenischen Kirche, München 1969; tenże, Le patriarcat Ukrainien. Vers la perfection de l’état juridique actuel, Rome 1971; Majemo Blaženišogo Verchovnogo Archijepiskopa, Toronto 1967–8 I–III; Marusin M., Mitr. Josif Slipij – ljubitel’ mistec’koï starini, „Amerika” R. 51: 1962 nr 64; tenże, Mitropolit Josif Slipij, „Alma Mater” 1962 nr 2 s. 2–12, nr 3 s. 6–15; Migal R., Strach pered pravdoju. Pamfleti, L’viv 1978 s. 63–5; Micewski A., Kardynał Wyszyński, prymas i mąż stanu, Paris 1982; Mišanič O., Mitropolit Josif Slipij pered „sudom” KGB (za archivnimi džerelami), Kiïv 1993; Mončak L, Stanovišče verchovnogo archijepiskopa v jerarchičnomu ustroju Cerkvi, „Bogoslovija” R. 35–38: 1964 nr 1–4 s. 125–51; Nagaivs’kij I., Patriarchati, ich počatok i značennija v Cerkvi ta ukraïns’kij patriarchat. Istorično-pravna studija, N’ju Jork-Toronto 1973; Nazarko I., Kiïvs’ki i galic’ki mitropoliti. Biografični narisi, Toronto 1962; Pam’jati patriarcha Josifa kardinala Slipogo. Materiali naukovoï konferenciï, L’viv 1994; Pankivs’kij K., Roki niemec’koï okupacii (1941–1944), N’ju Jork-Toronto 1965; tenże, Vid derževi do komitetu (lito 1941 roku u L’vovi), N’ju Jork-Toronto 1970; Pelikan J., Confessor between East and West. A Portrait of Ukrainian Cardinal, Josyf Slipyj, Grand Rapids, Michigan 1990; Piddubcheshen E., In one Decade from Prisoner to Patriarch, New York 1973; Pospishil V., Luznycky H. M., The Quest for an Ukrainian Catholic Patriarchate, Philadelphia 1971; Religija v žitti ukraïns’kogo narodu. Zbirnik materialiv naukovoï konferenciï u Rokka di Papa (18–20 X 1963), Ed. W. Janiv, Mjunchen-Rim-Pariž 1966 s. XV–XXIII; Rudnic’ka M., Nevidimi stigmati, Rim-Mjunchen-Filadel’fija 1971; Rudnic’ kij L., Obraz Patriarcha Josifa w literaturi, w: Intrepido pastori, Romae 1984 s. 681–890; Shephard in Chains. Persecution of the Ukrainian Catholic Church, Philadelphia 1962; Slipij R., Kobernic’kij G., Zazdrist Stara i Nova, w: Terebovels’ka zeml’ja. Istorično-memuarnij zbirnik, N’ju Jork-Pariž-Sidnej-Toronto 1968 s. 629–32; Stehle H., Tajna dyplomacja Watykanu, W. 1993; Svitilnik istini. Džerela do istoriï Ukraïns’koï katolic’koï bogoslovs’koï akademiï u L’vovi 1928–1929–1944, Ed. P. Senicia, č. 1–3, Toronto-Čikago 1973–83; Śliwa T., Kontakty metropolity Szeptyckiego ze Stolicą Apostolską w okresie II wojny światowej, w: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, Kr. 1994 s. 191–205; Teodorovič N., Likvidacija greko-katolic’koï cerkvi v SSSR, „Ukraïns’kij Zbirnik” T. 17: 1960 s. 76–93; Ukrainian Church at Calvary, Winnipeg 1962; Verchovnij archijepiskop kardinal Kir Josif Slipij, Juvilejna kniga, Ed. W. Markus’, Čikago, 1967; Martirologija ukraïns’kich cerkov, Ed. O. Zinkevič, T. R. Lončina t. 2: Ukraïns’ka katolic’ka cerkva, Toronto-Baltimor 1985; – Archijepiskops’ki sinodi ukraïns’kogo katolic’kogo episkopatu i ich pravni osnovi, Kastelgandolfo 1970; Bijaniuk P., Za samoprogološennia Ukraïns’kogo Kijevo-Galic’kogo Patriarchatu, Toronto-Čikago 1970; Cousins N., The Improbable Triumvirate: John F. Kennedy, Pope John, Nikita Khrushchev, New York 1972 s. 30, 48–50, 58, 64–5, 68, 73–8; Documenta Pontificum Romanorum Historiam Ucrainae Illustrantia (1075–1953), Vol. 2, Coll. A. G. Welykyj, Romae 1954; Great Britain. Foreign Office, Weekly Political Intelligence Summary, 1944 No 266 s. 4, 1946 No 340 s. 6; Kupranec’ O. O., Ukrïins’kij patriarchat i vasilijani v svitli faktiv, w: V imia pravdi (peredruk stattej zi „Šljachu”), Filiadel’fija 1965 s. 18–24; Pravda pro uniu, L’viv 1966; Spotkałem się z Szeptyckim. Z Władysławem Siła-Nowickim rozmawia Mirosław Sycz, „Więź” R. 32: 1989 nr 9 s. 105; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, London 1972 IV; Ukrainian Vatican Synod 1980: Pope John Paul II and the Ukrainian Catholic Church. A Documentary, Ed. B. H. Losten, Stamford, Conn. 1980; Vitošins’ka O., Podoroži Blažennišogo Kir Josifa VII 1968–1970 u svitli čužoï presi, Rim-Pariž 1972; – „Amerika” 1962 nr 30 s. 1–3; „Christijans’kij Golos” 1950 nr 43 s. 5; „Dzien. Związkowy” 1982 nr z 12/13 II; „Dzvoni” 1932 s. 41–50, 105–11, 1977 nr 3–4 s. 19–27; „Gaz. Kościelna” 1928 nr 46 s. 531; „Kultura” (Paryż) 1972 nr 7–8 s. 190–204, nr 9 s. 158, nr 10 s. 156–7, 1973 nr 5 s. 48–55, 1975 nr 4 s. 84–92, nr 9 s. 60–3, 1976 nr 9 s. 78–81, 1977 nr 3 s. 114–18, 1978 nr 1/2 s. 146–7, nr 11 s. 57–8, 1980 nr 5 s. 55–61; „Meta” 1984 nr 6; „Naša meta” R. 10: 1858 nr 8; „Oriens” R. 5: 1937 s. 156; „Orzeł Biały” R. 23: 1963 nr 11; „L’Osservatore Romano” (wyd. polskie) 1980 nr 3, 1984 nr 9 (fot.); „Patriarchat” R. 17: 1984 nr 10. 11; „Przegl. Katol.” R. 62: 1984 nr 20; „Przegl. Powsz.” R. 49: 1932 nr 585 s. 342–3; „Słowo Powsz.” 1984 nr 181 s. 1, 6; „Spotkania. Niezależne pismo młodych katolików” 1979 nr 8 s. 1–4; „Sučastnist” R. 24: 1984 nr 11 s. 4–28; „Tydzień Pol.” 1963 nr z 25 V, 1984 nr z 20 X s. 8–9; „Tyg. Powsz.” R. 17: 1963 nr 47 s. 2, R. 38: 1984 nr 38 s. 7; „Ukraïna” 1979 nr 22 s. 15–17, nr 23 s. 18–19; „Ukraïns’ki visti” R. 69: 1976 nr 29–30 s. 2; „Wiadomości” R. 27: 1972 nr 1; „Więź” R. 27: 1984 nr 11–12 s. 230–32; „Życie i Myśl” R. 25: 1975 nr 2–3 s. 69; – AAN: MWRiOP (nie wykorzystane), Ambasada RP w Londynie, sygn. 879 k. 168; Archiv Službi Bezpeki Ukrïini w Kijowie: No 63258 delo No 87 (t. 1–110); Central’nij deržavnij istoričnij archiv Ukrïini we Lw.: Fond 201 op. 5 spr. 268, Fond 358 op. 1 spr. 345, Fond 408 op. 1 spr. 283, 612, 1123; Inst. Polski i Muz. Sikorskiego w Londynie: Ambasada RP przy Watykanie sygn. A–44, MSW sygn. A. XII. 3/38, Ukraińskie Biuro Prasowe w Londynie, sygn. KOL 433; National Archive of Canada w Ottawie: MG 31 D 69 vol.29 file 11; Public Record Office w Londynie: F.O. 371/39546 (raport F. Savery z 10 XI 1944).
Andrzej A. Zięba