Plebański Józef Adam Feliks, krypt. J. P., J. Pl. (1887–1967), inżynier elektryk-radiotechnik, dyrektor techniczny pierwszych polskich wytwórni radiotechnicznych. Ur. 4 XII w Wilnie, był synem Franciszka, ziemianina, i Stanisławy z Plebańskich. Gimnazjum ukończył w Warszawie (1906), po czym odbył studia elektrotechniczne na politechnice w Charlottenburgu pod Berlinem, gdzie m. in. słuchał wykładów jednego z wybitnych pionierów radiotechniki prof. A. Slaby’ego, i w r. 1911 uzyskał dyplom inżyniera elektryka. Po powrocie do Warszawy rozpoczął pracę w fabryce wyrobów metalowych «Rohn-Zieliński», a następnie w oddziale firmy elektrotechnicznej «Siemens-Halske». Po wybuchu pierwszej wojny światowej w r. 1914 P. został powołany do rosyjskiej służby wojskowej w oddziałach łączności; w l. 1915–19 był instruktorem radiotelegrafii w Wojskowej Szkole Elektrotechnicznej w Piotrogrodzie. Zetknął się wówczas z wybitnymi radiotechnikami, m. in. z S. M. Aisensteinem, W. I. Bażenowem, D. M. Sokolcowem i W. K. Zworykinem. W r. 1919 został wybrany na członka rzeczywistego Rosyjskiego Tow. Radioinżynierów.
Po powrocie do Warszawy w r. 1920 P. założył Tow. Radiotechniczne «Radiopol», z którego ramienia prowadził m. in. montaż wojskowej radiostacji telegraficznej «GRD» w Grudziądzu. Po połączeniu tej firmy z Fabryką Radiotechniczną «Farad» w r. 1923 został dyrektorem technicznym utworzonego w ten sposób nowego przedsiębiorstwa p. n. Polskie Tow. Radiotechniczne (PTR) i pełnił tę funkcję nadal po przekształceniu PTR w r. 1928 w Polskie Zakłady «Marconi» (PZM), których działalność była związana z angielskim koncernem Marconi’s Wireless Telegraph Company Ltd. Przedsiębiorstwa te, jako główne ośrodki projektowo-konstrukcyjne i wytwórcze sprzętu i aparatury radiowej dla potrzeb cywilnych i wojskowych, wniosły duży wkład w powstanie i rozwój radiotechniki i radiofonii w Polsce. Pracowali tu wybitni inżynierowie radiotechnicy (m. in. Władysław Heller, Jan Kulesza, Roman Rudniewski, Witold Scazighino i Dymitr Sokolcow), a współpracowali z tymi ośrodkami tacy specjaliści w dziedzinie radiotechniki, jak Janusz Groszkowski, Kazimierz Krulisz i Stefan Manczarski. Z ramienia PTR, a potem PZM zajmował się P. w szczególności projektowaniem i nadzorem montażu nowych radiostacji polskich, w tym pierwszej polskiej (próbnej) stacji radiofonicznej PTR (1925) w Warszawie, a następnie radiostacji Polskiego Radia w Wilnie, we Lwowie i największej wówczas stacji europejskiej (o mocy 120 kW) w Raszynie pod Warszawą (1931). W sprawach technicznych, jak również handlowych współdziałał z inż. S. M. Aisensteinem, doradcą i przedstawicielem zarządu koncernu «Marconi» w Londynie.
P. był założycielem Stowarzyszenia Radiotechników Polskich (SRP) w r. 1921, a następnie jego sekretarzem, wiceprezesem (1924–5) i w l. 1925–6 prezesem. SRP w r. 1929 weszło w skład Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP) jako Sekcja Radiotechniczna. Z ramienia SRP brał P. udział w zebraniach plenarnych Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego, zajmującego się opracowywaniem przepisów i norm z zakresu elektrotechniki, teletechniki i radiotechniki. Był członkiem komitetu i przewodniczącym sekcji odczytowej oraz członkiem sekcji dydaktyczno-naukowej i prowadził doświadczalne pokazy nadawania i odbioru radiowego na I Ogólnokrajowej Wystawie Radiowej w Warszawie (1926). Należał do organizatorów II Stołecznej Wystawy Radiowej (1927) i wchodził w skład jury Wystawy Radiowej w Krakowie (1927). Wygłosił wiele odczytów, m. in. przed mikrofonami Polskiego Radia. Publikował (często pod krypt. J. P. lub J. Pl.) liczne artykuły i notatki techniczne, głównie w „Przeglądzie Radiotechnicznym”, „Radiu”, „Radioamatorze Polskim”, „Przeglądzie Telekomunikacyjnym”, „Przeglądzie Wojskowo-Technicznym” (Dział Łączności), „L’Onde Electrique” (Paryż), „Proceedings of the Institute of Radio Engineers” (Stany Zjednoczone). P. w konsultacji z inż. Włodzimierzem Ziembińskim przetłumaczył z języka angielskiego książkę H. J. Rounda pt. „Ekradyna i inne odbiorniki z lampą ekranową” (W. 1928) i, razem z inż. Kazimierzem Szpotańskim, z języka niemieckiego książkę P. M. Pfliera pt. „Pomiary elektryczne wielkości mechanicznych” (W. 1953). Prawdopodobnie przełożył też z języka angielskiego na rosyjski książkę W. H. Ecclesa pt. „Wireiess Telegraphy and Telephony” (Pet. 1918?).
P. należał do najpłodniejszych wynalazców polskich w dziedzinie radiotechniki; uzyskał ok. 200 patentów polskich i zagranicznych, np. w r. 1925 na nowy typ «anteny filtrującej » (patenty polskie nr 2933 i 2965), zastrzeżone m. in. w Niemczech, Francji, Anglii i Stanach Zjednoczonych), a w r. 1927 na osiąganie wysokiej próżni za pomocą wielokrotnego rozpylania (patent polski nr 7345), w r. 1933 na wzmacniacz lampowy (patent polski nr 23 484), w r. 1934 na radiowe urządzenie nadawcze (patent polski nr 32 088) oraz w r. 1925, wspólnie z W. I. Bażenowem, patent angielski nr 23 860 na nowy system anten nadawczych i odbiorczych. Przez pewien czas był P. doradcą patentowym w Instytucie Radiotechnicznym w Warszawie. Podczas drugiej wojny światowej PZM działały pod nadzorem niemieckim w ramach zrzeszenia «Philips-Lorenz» jako warsztat naprawy radiostacji lotniczych. Podjęte po wyzwoleniu zabiegi P-ego w sprawie wznowienia pracy PZM nie dały rezultatu. Wówczas P., po krótkim okresie pracy w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym, przeszedł na emeryturę i zajmował się pisaniem artykułów ogłaszanych głównie na łamach „Kwartalnika Telekomunikacyjnego” (1948, 1949), a także w „Przeglądzie Telekomunikacyjnym” (1952, 1954). Zmarł po dłuższej chorobie 23 X 1967 w Warszawie i pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 214–4).
W małżeństwie z Heleną z Rosińskich P. miał dwu synów: Jerzego (ur. 1928), fizyka, profesora w Instytucie Fizyki Teoretycznej PAN, i Jana (ur. 1935), teletechnika. Spośród braci P-ego Stanisław (1889–1954) był kapitanem WP, Tadeusz (1893–1976) inżynierem rolnikiem.
Fot. (zbiór.) z r. 1924: P. wśród pracowników fabryki «Farad» (w posiadaniu autora biogramu); – Bibliografia retrospektywna polskiego piśmiennictwa technicznego za l. 1945–1949, W. 1954; Rocznik oficerski, W. 1923; – Gospodarka elektryczna w Polsce, W. 1923 s. 352, 1926 s. 171, 528–9, 1930 s. 1108–9; Historia elektryki polskiej, W. 1974 III, 1976 I (życiorys, fot); Jackowski K., Chlubna karta w rozwoju radiotechniki w Polsce. I Ogólnokrajowa wystawa radiowa w Warszawie, W. 1926/7 s. 14, 22, 24, 50, 53, 67, 81; Kwiatkowski M. J., Narodziny polskiego radia, W. 1972; tenże, „Tu Polskie Radio Warszawa…”, W. 1980; Miszczak S., Historia radiofonii i telewizji w Polsce, W. 1972; Pierwsza ogólnokrajowa wystawa radiowa, W. 1926 s. 19 (fot.), 20; Przewodnik przemysłu i handlu polskiego, W. 1930/1 s. 336; Twórczość wynalazcza w Polsce 1918–1928, W. 1929; Zestawienie elektrotechnicznych firm handlowych i zakładów przemysłowych, W. 1939 poz. 119; – Książka informacyjno-adresowa, „Cała Warszawa” 1930 s. XV–309; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu, W. 1938 poz. 3614; – „Przegl. Elektrotechn.” 1921 s. 41, 56, 119, 328, 1922 s. 39, 48, 63, 80, 89, 91, 112, 142, 159, 300, 349, 365, 375, 380, 1923 s. 1, 5, 10, 16, 17, 27, 32, 36, 46, 52, 62, 88, 1925 s. 48, 1930 s. 183, 1932 s. 382; „Przegl. Radiotechn.” 1925 s. 8, 16, 20, 24, 31, 32, 40, 63, 72, 89, 93, 96, 1926 s. 6, 8, 23, 33–5, 72, 78, 127, 129, 134–6, 1927 s. 34, 40, 46, 68, 86, 96, 1929 s. 4, 7, 16, 17, 32, 41–5, 48, 59, 66, 68, 72, 76, 93, 103, 104, 1930 s. 18, 20, 23, 41, 87, 100, 111, 121, 1931 s. 45, 77, 96, 105, 121, 1932 s. 4, 12, 41, 49, 57, 80, 1933 s. 103, 117, 1934 s. 83, 100, 115; „Przegl. Telekomunikacyjny” 1968 s. 375 (życiorys, fot.), 1979 s. 133; „Radio” 1927 nr 9 s. 18, nr 17 s. 7, nr 43, s. 17, nr 38 s. 2 (życiorys); „Radioamator” 1924 s. 18, 19, 1925 s. 35, 53, 78, 91, 102, 113, 230, 481; „Radiofon Pol.” 1927 s. 152; „Radiotechnik” (Leningrad–Niżnij Nowgorod) 1919 nr 8 s. 326, 1921 nr 14 s. 462; „Roczn. Warsz.” R. 10: 1971 s. 410; „[Siedem] 7 Dni” 1929 nr 3 s. 22 (opis firmy PZM); „Życie Warszawy” 1974 nr 107 s. 7 (nekrolog), 1978 nr 214 s. 12; – Swat W., Notatki do historii radia w Polsce od 1921 do 1968 r. (mszp. w posiadaniu autora biogramu); – Informacje syna Jana, Marii Dąbrowskiej, Karoliny Markowej, Zygmunta Rossochackiego i Władysława Swata oraz Igora Wasiliewicza Breniewa (z Leningradu).
Jerzy Kubiatowski