Markowski Józef Antoni (1874–1947), lekarz, profesor anatomii uniwersytetów we Lwowie i Poznaniu. Ur. 29 X we Lwowie. Szkołę średnią ukończył w Stryju (1886–93). Studiował na Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie na Wydziale Filozoficznym (1893–5, 1899–1902) i na nowo założonym Wydziale Lekarskim (1895–1899), uzyskując dyplom doktora wszech nauk lekarskich 22 XII 1900. Po ukończeniu studiów na Wydziale Filozoficznym złożył w r. 1903 egzamin nauczycielski z historii naturalnej jako przedmiotu głównego, a z matematyki i fizyki jako przedmiotów dodatkowych. Od początków studiów lekarskich pracował w Zakładzie Anatomii Opisowej prof. H. Kadyi’a jako demonstrator (1896–1900), od 1902 jako młodszy, potem starszy asystent. W l. 1900–2 był starszym asystentem Zakładu Patologii Doświadczalnej i Ogólnej. W r. 1905 habilitował się z anatomii opisowej i topograficznej na Uniw. Lwow. W r. 1906 wyjechał do Austrii i Włoch na studia. W Innsbrucku studiował pod kierunkiem morfologów: F. Hochstettera i Heidera, zapoznawał się z nowymi metodami badania i z rekonstrukcją plastyczną, którą opanował po mistrzowsku. Zapoznał się też ze stacjami zoologicznymi Neapolu i Triestu. W r. 1910 został mianowany remunerowanym docentem histologii i embriologii w Akademii Weterynaryjnej we Lwowie, a na stałe nadal pracował w Zakładzie prof. H. Kadyi’a. Po jego śmierci M. objął w r. 1913 katedrę anatomii opisowej we Lwowie jako profesor nadzwycz. i przystąpił do jej rozbudowy i unowocześniania, w czym mu przeszkodził wybuch pierwszej wojny światowej. Gdy w r. 1914 profesorowie opuścili Lwów, M. objął dodatkowo Zakład Histologii i Embriologii. Do grudnia 1914 pracował na oddziale chirurgicznym Czerwonego Krzyża u prof. M. Hermana, następnie przeniósł się do Zakładu Higieny i Bakteriologii prof. P. Kučery, gdzie pracował początkowo jako wolontariusz, następnie jako asystent do r. 1918. W Zakładzie tym pracował w laboratorium, które wytwarzało szczepionki przeciw wściekliźnie i ospie, prowadził badania bakteriologiczne wody dla miasta i diagnostyczne dla ludności cywilnej i szpitali, a w r. 1915 produkował na wielką skalę szczepionki przeciw cholerze i durowi brzusznemu dla wojska i ludności cywilnej.

W r. 1921, zaproszony na stanowisko profesora anatomii w Poznaniu, prowadził wykłady anatomii opisowej, organizował Zakład, zapoczątkował muzeum anatomiczne. W uznaniu zasług został w r. 1922 mianowany profesorem honorowym Uniw. Pozn. Do Lwowa powrócił 1 IX 1922 i rozpoczął świetny okres anatomii lwowskiej. Okazał się poważnym badaczem, znakomitym wykładowcą, organizatorem, preparatorem. Uzyskawszy znaczną subwencję rządową przystąpił do rozbudowy i unowocześniania Zakładu Anatomii (1923–8). Urządził pracownię makro- i mikrofotografii, zainstalował w Zakładzie aparat rentgenowski. Był jednym z pierwszych, którzy zaczęli interesować się zastosowaniem aparatu rentgenowskiego do anatomii i w tym kierunku wykształcił swego następcę T. Marciniaka. Na wysokim poziomie postawił pracownię embriologiczną w Zakładzie, rozwinął muzeum anatomiczne, stworzył największą w Polsce bibliotekę morfologiczną. Jego uczniowie habilitowali się (E. Loth, T. Marciniak, M. Kostowiecki, A. Bant), a później zajmowali katedry anatomii w Warszawie, Lwowie i Poznaniu. W r. 1921/2 został członkiem Akademii Nauk Lekarskich, w r. 1922 członkiem korespondentem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU; od czerwca 1930 przeszedł jako członek byłej Akademii Nauk Lekarskich na członka czynnego Wydziału Lekarskiego PAU, przestając być równocześnie członkiem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Podczas drugiej wojny światowej Wydział Lekarski Uniwersytetu Lwowskiego został przekształcony w Państwowy Instytut Medyczny (do czerwca 1941), Niemcy utworzyli zeń Fachowe Kursy Medyczne. M., złożony ciężką chorobą utrudniającą mu chodzenie, kończył podręcznik anatomii ośrodkowego układu nerwowego. Obłożnie chory, wyjechał ze Lwowa w lecie 1944 do rodziny do Dąbrowy Tarnowskiej.

M. w pracach swoich zajmował się różnymi problemami, jak wpływ nikotyny na ośrodek oddechowy, naczynioruchowy i hamujące ośrodki serca, jednakże większość tych prac nie została ogłoszona. Także z zakresu anatomii i embriologii nie wszystkie prace zostały opublikowane, jak m. in. bardzo cenna praca o naczyniach chłonnych z rysunkami na podstawie zdjęć fotograficznych pięknych preparatów iniekcyjnych naczyń chłonnych L. Teichmanna. Bezpośrednio przed wybuchem wojny złożył w PAU obszerny rękopis pracy o anatomii mózgu, której był wybitnym specjalistą. Z drukowanych pozycji pozostawił 9 prac w języku polskim i 7 w języku niemieckim, są to m. in.: O odmianach w skostnieniu mostka u człowieka i ich znaczeniu morfologicznem („Pol. Arch. Nauk Biologicznych i Medycznych” 1902), O asymetrycznej budowie mostka (tamże 1905), Wpływ śmiertelnych dawek nikotyny na ośrodek oddechowy, naczynioruchowy i hamujące ośrodki serca przy sztucznem oddychaniu („Pamiętnik jubileuszowy prof. Napoleona Cybulskiego”, Lw. 1910), Badania nad rozwojem opon mózgowych człowieka: I. Uwagi do histogenezy opony twardej. II. Rozwój sierpu mózgu i namiotu móżdżku („Spraw. PAU” 1920), Uwagi do historii rozwoju onto- i filogenetycznego tętnic mózgowych człowieka (tamże), Ucho (w: Bochenek A., „Anatomia człowieka”, IV 1–115), Ueber die Entwicklung der Sinus durae matris und der Hirnwenen bei menschlichem Embryonen von 15,5–49 mm („Bull. Inst. Acad. d. Sciences d. Crac.” 1911), najcenniejsza o światowej wartości to Entwicklung der Sinus durae matris und der Hirnwenen des Menschen (tamże 1922 s. 1–269). M. zmarł 29 V 1947 w Dąbrowie Tarnowskiej, pochowany został tamże 31 V na miejscowym cmentarzu parafialnym. Był odznaczony Komandorią Orderu Polonia Restituta.

Z małżeństwa z Olgą z Marcińskich miał syna Adama.

Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol., s. 155; Nieciowa E. H., Członkowie Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Umiejętności 1872–1952, Wr. 1973: Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1936 s. 517, 563; toż, W. 1938 s. 319; – Beck A., Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie podczas inwazji rosyjskiej w roku 1914/15, Lw. 1935 s. 35–6; Dziesięciolecie medycyny w Polsce Ludowej 1944–1954, w. 1956 s. 606; Kronika Uniw. Lwow. Cz. II 1898/9–1909/10, Lw. 1912 s. 449–50 (spis prac); Marciniak T., Prof. dr J. M., „Folia Morphologica” T. 1 (9): 1950 nr 1 s. 174–9 (fot., spis prac); Zagórski Cz., Śp. prof. dr med. J. M., „Nowiny Lek.” R. 54: 1947 nr 23 s. 363–4 (spis prac); Zwoździak W., Historia Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, „Arch. Hist. Med.” T. 27: 1964 nr 3 s. 198, 199, 203, 209, 210; – „Roczn. PAU” 1946/7 s. LV, 69; „Spraw. PAU” 1947 nr 5 s. 146; – Arch. Gł. B. Lek.: Akta Izby Lek. nr 462/26 (fot.); – Informacje księdza W. Jakubiaka, proboszcza w Dąbrowie Tarnowskiej.

Teresa Ostrowska