Podoski Józef Antoni h. Junosza (1710–1779), poseł na sejmy, wojewoda płocki. Był synem Mikołaja (zob.) i Marianny z Rokitnickich, bratem Tymoteusza (zob.), Gabriela (zob.), Franciszka (zob.) i Michała (zob.). Uczył się od r. 1724 w kolegium jezuickim w Braniewie. Posiadał dobra ziemskie w woj. płockim, ziemi dobrzyńskiej oraz sanockiej woj. ruskiego (Dynów). Już w r. 1732 miał starostwo dobrzyńskie, które scedował mu ojciec, on zaś przekazał je później bratu Tymoteuszowi. T. r. posłował z województwa płockiego na nadzwycz. sejm warszawski. Jako stronnik dworski na plenum sejmowym, wśród ostrych polemik z opozycją, dziękował 22 IX królowi i prymasowi Teodorowi Potockiemu za starania wokół dobra publicznego, a i sam deklarował swe prace «pro bono publico». Na sejmie konwokacyjnym 1733 r. powołany został do deputacji dla zlustrowania skarbca koronnego na Wawelu, sporządzenia nowego inwentarza i przygotowania insygniów koronacyjnych dla przyszłego elekta. Podpisał z ziemią dobrzyńską i woj. ruskim wybór Stanisława Leszczyńskiego. Brał następnie udział (1733–5) w walkach partyzanckich przeciwko Sasom i w konfederacji dzikowskiej. Po uznaniu Augusta III P. przez cały ciąg jego panowania współpracował ściśle ze stronnictwem dworskim. Posłował z ziemi dobrzyńskiej na sejm pacyfikacyjny 1736 r. Był wówczas powołany do deputacji, która zajęła się odebraniem wywiezionych do Francji przez Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego klejnotów Rzpltej i ponownym ulokowaniem ich na zamku wawelskim. Na sejmie tym wszedł w skład powołanego na okres do następnego sejmu nadzwycz. sądu przy boku królewskim oraz do komisji dla uregulowania spraw majątkowych Leszczyńskich. W r. 1744 posłował z ziemi dobrzyńskiej na sejm grodzieński. Na pierwszej sesji delegowany był do króla i senatu z wiadomością o zgodnym wyborze marszałka. Po zabitym w czasie pojedynku Adamie Tarle (1744) otrzymał starostwo złotoryjskie w ziemi dobrzyńskiej (odstąpił je w r. 1762 Janowi Klemensowi Branickiemu, hetmanowi w. kor.). W tym też czasie ojciec przekazał mu za zezwoleniem królewskim starostwo grodowe bobrownickie w tejże ziemi. Urząd starosty pełnił P. do r. 1754, potem przekazał go młodszemu bratu Michałowi Hieronimowi. Dn. 30 IX 1750 otrzymał kuchmistrzostwo w. litewskie. Dn. 11 IX 1753 na lipieńskim sejmiku gospodarskim wybrano go, wraz z Józefem Leonem Rutkowskim, sędzią ziemskim dobrzyńskim, na posła do powitania przybywającego do Polski króla. W tym okresie doszedł też do wysokich stopni wojskowych. Już w r. 1744 był pułkownikiem wojsk koronnych, w r. 1754 generał-majorem, w r. 1758 generał-lejtnantem. W r. 1756 posiadał chorągiew pancerną w pułku hetmana w. koronnego i miał ją co najmniej do r. 1762. Ponadto pełnił też funkcję generał-adiutanta królewskiego. Dn. 28 VIII 1757 dostał Order Orła Białego.
Jesienią 1759 wyruszył P. w misji dyplomatycznej do Turcji. Dn. 29 IX przekroczył w Żwańcu graniczny Dniestr. Jechał pod ochroną polskiego konwoju zbrojnego przez Chocim, Jassy, Braiłę i Burgas do Konstantynopola. W instrukcji rady senatu (z 25 II 1759) polecono mu złożenie spóźnionego powinszowania sułtanowi Mustafie, załatwienie różnych drobnych spraw handlowych; zakazano natomiast omawiania jakichkolwiek kwestii politycznych. W tajnym zaleceniu zobowiązano, by zaprzeczał wszelkim pogłoskom o krzywdach ze strony Rosji, przedstawił gwałty Prusaków w Wielkopolsce, domagał się obniżenia nadmiernych ceł, zwrotu spadku po zmarłych w Turcji Polakach, wydania zbiegów; uzgodnił sprawę komunikacji na Dniestrze i działalności sądów pogranicznych. Przede wszystkim zaś uzyskał przebaczenie Porty dla Hadży Gireja, zbiega politycznego, przebywającego na terytorium Polski. Misję P-ego, przeciągającą się do jesieni 1760, opisał Adam Gotartowski, sekretarz poselstwa, w diariuszu, który dla późniejszych posłów stał się swoistego rodzaju podręcznikiem dyplomatycznym („Diariusz poselstwa Podoskiego Józefa do Turek… od 15 sierpnia 1759 do 18 czerwca 1760”, zachowany w B. Ossol.). Przedsejmowy sejmik lipieński 16 III 1761 polecał powracającego do kraju P-ego względom stanów Rzpltej «do dalszych honorów et ad panem benemerentium». W dn. 13–20 V 1761 uczestniczył P. w radzie senatu, gdzie złożył sprawozdanie ze swego poselstwa. T. r. napisał do Stanisława Konarskiego list z pochwałą jego dzieła „O skutecznym rad sposobie”.
Dn. 9 X 1761, po rezygnacji ojca, otrzymał urząd wojewody płockiego. W październiku (25–30) 1762 na burzliwych posiedzeniach rady senatu wypowiadał się przeciwko liberum veto i za szukaniem sposobów zapewnienia skuteczności sejmów. Apelował również za otwarciem w kraju mennic (nieczynnych od śmierci Jana Sobieskiego) i bicia własnej monety, na razie w miastach Prus Królewskich, do tego przysposobionych. Latem 1763 w czasie nadzwyczaj napiętej sytuacji politycznej brał udział w białostockim zjeździe przeciwników «familii», w tzw. naradzie szczurów. Ale po śmierci Augusta III (5 X) przeszedł do obozu Czartoryskich. Już 6 II 1764 na sejmiku przedkonwokacyjnym województwa płockiego w Raciążu, zachowując jeszcze pozory lojalności dla Sasów, dopomógł swą bierną postawą do zwycięstwa czartoryszczykom. Dn. 7 V został konsyliarzem w zawiązanej na konwokacji konfederacji generalnej, a 12 V domagał się odebrania komendy nad wojskiem hetmanowi Janowi Klemensowi Branickiemu. W związku z koronacją przyszłego elekta powołany był do deputacji celem zlustrowania znajdujących się na Zamku krakowskim klejnotów i archiwum Rzpltej, porównania ich zawartości z inwentarzami z l. 1733 i 1736 oraz spisania nowych inwentarzy lub zweryfikowania dawniejszych. Sejm konwokacyjny powołał go również na przewodniczącego komisji ustanowionej w celu zlustrowania żup solnych w Wieliczce i Bochni oraz skontrolowania stanu gospodarczego ekonomii niepołomickiej. Prace komisja zaczęła 9 VII, a sprawozdanie ze swych czynności i dezyderaty zmierzające do usprawnienia działalności tych przedsiębiorstw złożyć miała na sejmie koronacyjnym. Na sejmie elekcyjnym P. powołany został do sądu sejmowego (compositum judicium) na czas trwania elekcji, a następnie podpisał (7 IX) z województwem płockim wybór Stanisława Poniatowskiego. Tegoż dnia król powołał P-ego jako jednego z sześciu pełnomocników, zwanych komisarzami plenipotencjariuszami, do ostatecznego ustalenia paktów konwentów, a następnie (13 IX) był P. obecny w kościele Św. Jana na ich zaprzysiężaniu przez elekta. Dn. 15 IX podpisał akt zjednoczenia konfederacji obojga narodów. W połowie listopada wysłał wraz z innymi dygnitarzami do wielkiego wezyra list, który był odpowiedzią na zapytanie Porty (z 24 VI), upewniając ją o nie budzącej żadnych zastrzeżeń wewnętrznej sytuacji kraju i o swobodnie dokonanej elekcji. Na sejmie koronacyjnym asystował (4 XII) przy potwierdzeniu przez króla praw Rzpltej, a następnie wszedł do komisji dla regulowania spornych spraw między stanem duchownym i świeckim.
Od 1 III 1765 P. zasiadał w ustanowionej na sejmie konwokacyjnym Komisji Wojskowej Koronnej i był w niej współautorem ordynacji sądowej, przyjętej na sejmie 1766 r. Na sejmie tym wszedł do tejże komisji na nową dwuletnią kadencję; wyróżnił się w pracy nad przeprowadzoną w tym czasie reformą wojska. T. r. P. otrzymał Order Św. Stanisława. Po śmierci Adama Małachowskiego (6 I 1767) dostał ok. 10 I starostwo karaczkowskie oraz dzierżawę Biała w pow. kamienieckim na Podolu, a 17 IX (po Kazimierzu i Jadwidze Dąmbskich) starostwo pokrzywnickie (Pokrzywno w woj. chełmińskim), które trzymał do r. 1771. Ponadto, prócz wyżej wymienionych starostw, był P. w różnym czasie tenutariuszem kilku królewszczyzn, głównie w województwach płockim i ruskim. Dn. 3 VIII 1767 P. zaprzysiągł wraz z Komisją Wojskową przystąpienie do konfederacji radomskiej, a następnie wziął udział w sejmie 1767–8 r. Został członkiem delegacji sejmowej. Na sesji 9 XII wszedł w skład deputacji do opracowania projektu praw kardynalnych i materii «status» na podstawie uprzednio ułożonych trzech wersji na posiedzeniach prowincjonalnych. Dn. 29 XII powołano go do subdelegacji, która zajmowała się sprawami: kurlandzką, ratyfikacją układu z Saksonią, zabezpieczeniem materialnym królewiczów polskich, ordynacją ostrogską i in. Dn. 24 II 1768 podpisał «traktat wieczystej przyjaźni» z Rosją, akt o wolności dysydentów i o prawach kardynalnych. Na wiadomość o zawiązaniu konfederacji w Barze, P. na konferencji ministerialnej 11 III postulował, aby regimenty wojsk koronnych poddać wyłącznie pod rozkazy Komisji Wojskowej i w ten sposób zabezpieczyć je od nieprzemyślanych wystąpień. W porozumieniu z królem (19 III) porozsyłał ordynanse do wojsk znajdujących się na terenach ukrainnych, zalecając, by zachowały «wszelką ostrożność». Na radzie senatu 24 III poparł wniosek N. Repnina i głosował za wezwaniem wojsk rosyjskich przeciw konfederatom. W najtrudniejszych dla Komisji Wojskowej czasach konfederacji barskiej P. był najaktywniejszym jej członkiem (druga dwuletnia kadencja P-ego na l. 1766–8 przedłużyła się automatycznie, na skutek niedochodzenia sejmów, do r. 1775). Po ustąpieniu z przewodnictwa Leona Moszyńskiego (18 V) P. stanął na czele komisji. Liczba jej członków w tym czasie zmalała do 5 osób i większość prac komisji spadła na barki P-ego: wciąż czynił starania o zdobycie środków na utrzymanie wiernych królowi regimentów, powstrzymywał je, choć z niewielkim powodzeniem, od przechodzenia na stronę konfederatów (nie potrafił też uchronić swej chorągwi nadwornej, którą zabrał mu z Dynowa w połowie lipca 1768 Jakub Bronicki, marszałek sanocki). Zabiegał o rewindykację oddziałów komputowych, wziętych do niewoli rosyjskiej, troszczył się o utrzymanie twierdzy kamienieckiej, popierał tłumienie buntu hajdamackiego na Ukrainie. Kazimierz Krajewski w manifeście z 12 VI 1769 potępił P-ego za działalność antybarską. P. uczestniczył w głośnej radzie senatu (30 IX – 6 X 1769), solidaryzując się z zapadłymi tam postanowieniami (złożenie skargi w Petersburgu na Repnina, żądanie wycofania wojsk rosyjskich, zabiegi o pośrednictwo państw katolickich, usprawiedliwienie polityki króla). Z czasem sprzeciwiał się wykorzystywaniu wojsk koronnych przeciwko konfederatom. Walki z nimi Ksawerego Branickiego w l. 1770–2 odbywały się bez poparcia komisji. W sierpniu 1772 wysłał byłego konfederata barskiego, gen. Józefa Zarembę, do Częstochowy dla ratowania, po kapitulacji twierdzy jasnogórskiej, żołnierzy komputowych. Po upadku konfederacji P. prowadził w l. 1772–5 intensywną pracę nad odbudową wojsk koronnych.
Z bratem swym Gabrielem, prymasem Polski, nie mógł P. znaleźć wspólnego języka. Różnił ich stosunek do króla, do sprawy saskiej, rosyjskiej, polityki wewnętrznej, jak niemniej do zagadnień religijnych i etycznych. Opinia publiczna przypisywała prymasowi na ten temat powiedzenie: «brat mój nie trzyma ze mną», bo «nadto podciwy». Ówczesne gazety pisane podawały o rzekomo wybitym medalu, przedstawiającym P-ego, jak siedząc uczy stojącego przed nim brata prymasa katechizmu. W konflikcie prymasa z posłem rosyjskim K. Saldernem (w lipcu 1771) P. radził bratu złożenie noty do króla i senatu na niewłaściwe zachowanie się posła, lecz prymas nie skorzystał z tej rady. Dn. 5 I 1772, gdy król po zamachu listopadowym (z 3 na 4 XI 1771) pokazał się po raz pierwszy publicznie, P., jako pułkownik przyboczny chorągwi królewskiej, otwierał pochód świty monarszej zmierzającej z zamku do fary. Dn. 8 II 1773 uczestniczył w radzie senatu, gdzie pod presją O. Stackelberga zdecydowano zwołanie sejmu dla zatwierdzenia zaborów. Związał się wówczas jeszcze mocniej z królem. Zamierzał podobno nawet organizować nową konfederację przy monarsze w obronie całości i niepodległości kraju. Widząc beznadziejność oporu Tadeusza Rejtana, przybył 23 IV 1773 do izby sejmowej i namawiał go do rezygnacji z dalszej akcji protestacyjnej. W dniu następnym wykonał jako prezes Komisji Wojskowej przysięgę przed marszałkiem sejmowym. Wszedł w skład delegacji sejmu rozbiorowego 1773–5 r. Dn. 23 V został członkiem sądu sejmowego do sądzenia sprawy «królobójców», która toczyła się od 7 VI–27 VIII. Dn. 11 IX 1773, wespół z Piotrem Sumińskim, delegowany był do posła austriackiego K. Revičkiego i rosyjskiego O. Stackelberga z prośbą, by nakłonili przedstawiciela Prus G. Benoita do odstąpienia od uzurpacji ponadkonwencyjnych terenów polskich. Dn. 18 IX podpisał traktaty z trzema państwami zaborczymi. Dn. 17 IX 1774 powołano go na członka subdelegacji do ułożenia podatków, w której pracował do 15 III 1775. Wchodził również do komisji dla likwidacji długów Rzpltej oraz do komisji sądowej koronnej dla rozpatrzenia spraw pojezuickich, a ponadto do 6 komisji, powołanych w celu załatwienia spornych spraw majątkowych w prowincji wielkopolskiej. Dn. 15 III 1775 podpisał akt dodatkowy, uzupełniający traktat z Prusami z 18 IX 1773. Dn. 23 VIII 1776 zgłosił akces do konfederacji generalnej obojga narodów, a na sejmie warszawskim został 27 VIII powołany do komisji dla «słuchania» rachunków Komisji Skarbu Kor. Po matce dziedziczył Osiek z przyległościami w pow. rypińskim (w r. 1765 odstąpił go bratu Michałowi). W r. 1762 przejął w spadku po ojcu majętność czernicką z przyległościami w ziemi ciechanowskiej, Gradzanów, Kościelne w pow. raciąskim, Ancelin i Romiszewo w pow. płońskim, Opalenicę w ziemi michałowskiej i pałac w Warszawie. W r. 1772 nabył od Augusta Dąmbskiego, star. gostyńskiego, dobra Kotowice, Mielęcin, Czubin, Falencin z przyległościami w ziemi warszawskiej. W r. 1774 fundował komandorię maltańską. P. zmarł 17 I 1779.
Pierwszą żoną P-ego (od r. 1740) była Katarzyna, córka Kazimierza Ogińskiego (zob.), dama Krzyża Gwiaździstego (1748), z którą nie miał potomstwa. Drugą – Aleksandra Helena z Małachowskich (ur. 19 V 1741), córka Jana, kanclerza w. kor. (zob.) poślubiona w Woli 11 IX 1769, a zmarła 9 I 1772 po całorocznej prawie chorobie poporodowej, odznaczona pośmiertnie austriackim Krzyżem Gwiaździstym (3 V 1775). P. miał z nią córkę Ksawerę (7 IV 1771–1785), zamężną za Franciszkiem Ksawerym Zboińskim, kaszt. raciąskim.
Estreicher; Maliszewski, Bibliogr. Pamiętników; Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy XVIII w., Pet. 1856 II 85, III 308; Borkowski J., Panie polskie przy dworze rakuskim, Lw. 1861; Słown. Geogr., VIII (Pokrzywno); Niesiecki; Uruski; Żychliński, XVII 224, XVIII 121; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; Elektorowie; Elektorów poczet; Łoza, Kawalerowie; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Drozdowski M., Przyjęcie traktatów rozbiorowych przez delegację i sejm polski w 1773 r., „Roczn. Hist.” R. 41: 1973 s. 115; Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, P. 1868 s. CLXXVII; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1938 II; tenże, Mrok i świt, W. 1911; tenże, Polska a Turcja 1683–1792, W. 1936; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911 II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, W. 1900 I 338, II 238, 250, 317; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Pawłowski B., Od konfederacji barskiej do powstania styczniowego, W. 1962; Polska służba dyplomatyczna XVI–XVIII w., W. 1966; Reychman J., Życie polskie w Stambule w XVIII w., W. 1959; Zaleski B., Stosunki Polski z Portą Ottomańską na początku panowania Stanisława Augusta, „Rocz. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1869 [druk 1870] s. 127–8; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Diariusz sejmu convocationis… 1764, W. [1764] s. C, 12 – L; Diariusz sejmu ordynaryjnego 1776, W. 1776 s. 16, 88; Kalendarz Polityczny, 1762 s. G3; Kazanie na pogrzebie… Heleny z Małachowskich Podoskiej, W. 1772; Kolęda Warszawska, 1757 s. 17, 1758 s. K, 1759 s. K4, 1760 s. 19; Konarski S., O skutecznym rad sposobie, W. 1761 II 260–1 (błędnie jako Jan); Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, Kr. 1887; Listy Wojciecha Jakubowskiego do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 99, 108, 141–2; Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Materiały do dziejów genezy Rady Nieustającej, Kr. 1917; Matuszewski M., Pamiętniki, W. 1878; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I–II; Pilsztynowa R. S., Proceder podróży i życia mego awantur, Kr. 1957; Płata wojska i chleb zasłużonych 1771 s. 60; Relacje Gereta, „Dzien. Liter”. 1869 s. 283, „Przew. Nauk. i Liter.” 1874 s. 2; Die Schüler des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776…, Wyd. G. Lühr, Braunsberg 1934 s. 101; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką w latach 1740–1745, Kr. 1912 II; Teki Pawińskiego, IV 103, 116–17, 154, 177; Vol. leg., VI 575, 598, 663, 665, VII 51, 96–7, 187, 194, 199, 212–13, 220, 272, 306, 319, 343, 462, 465, 554, 556, 562, 569, 593, 604, 765, 867, VIII 4, 7, 17, 24, 28, 35, 39, 48, 131, 163, 274, 402, 462, 517, 601, 779, 834; – „Wiad. Warsz.” 1770 nr 97 suplement; – AGAD: Arch. Roskie IX–24, Zbiór z Suchej nr 93/114 s. 196, nr 95/116 s. 206, nr 248/300 s. 19; Arch. Państw. w Ł.: Zbiory Bartoszewiczów nr 133 s. 137 i n., 141–143, 145, nr 134 s. 147–150; Arch. Państw. w Tor.: rkp. nr IIa 3336; B. Czart.: rkp. nr 593, 621 k. 923–926 (instrukcja z r. 1759), nr 622, 3836, 3837, 3840, 3844, 3851, 3854, 3856, 3857; B. Jag.: rkp. 6648, 6673, 6674; B. Kórn.: rkp. 2101, 2102 (ordynanse P-ego do J. Zaremby, 1772), 2113, 2120; B. Narod.: rkp. BOZ 1189; B. Ossol.: rkp. 587 nr 614 (Diariusz poselstwa P-ego), 6150, 11670, 11834 (listy P-ego z r. 1759), 13729; B. PAN w Kr.: rkp. 315, 316, 1134, 1149; B. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk w P.: rkp. 73; WAP w Gd.: rkp. Dz. 344 nr 19; – B. Krasińskich (odpisy autora): rkp. 3923; – Dembowski B., Rodowód i dzieje familii… Podoskich, mszp. w posiadaniu Marty Podoskiej Koch w Warszawie.
Wacław Szczygielski