Czaplic Szpanowski Józef, h. Kierdeja († 1655), archimandryta monasteru mileckiego, prawosław. bp łucki i ostrogski (1650–55). Pochodził z licznie rozrośniętej rodziny wołyńskiej, przepojonej zachodnimi wpływami kulturalnymi. Wśród najbliższych krewnych byli żarliwcy błahoczestia i protektorzy arian. Wnuk gorliwego obrońcy prawosławia Teodora, sędziego łuckiego, syn Mikołaja, z działu rodzinnego (w r. 1632) otrzymał m. Kosmaczów. Imię chrzestne nie znane, zakonnego używał nawet w oficjalnych aktach pisanych cyrylicą w brzmieniu polskim »Józef«. Jako ihumen monasteru w Miliczu na Wołyniu (nad rz. Turią na płn. od Kowla) w imieniu metrop. Piotra Mohiły w r. 1639 protestował przeciwko działalności unickiego bpa chełmińskiego Metodego Terleckiego. W tymże roku praw. bp łucki Aleksander Puzyna pragnął go powołać na swego koadiutora z prawem sukcesji. Szlachta wołyńska trzykrotnie na sejmikach łuckich popierała to żądanie. Istotnie po śmierci Puzyny występuje Cz. 23 VI 1650 jako nominat bp łucki, w lipcu tegoż roku używa pełnego tytułu biskupa. Data elekcji, przywileju królewskiego i faktycznego objęcia katedry nie jest znana; w jesieni 1650 metrop. Sylwester Kossow w instrukcji, danej swemu wysłańcowi Staruszewiczowi do króla, uskarżał się, że Cz. dotychczas nie objął biskupstwa. Pięcioletnie rządy Cz-a diecezją łucką przypadły na okres wojen kozackich, toteż o jego działalności administracyjnej niewiele wiadomo. Był zwolennikiem Piotra Mohiły i kontynuatorem jego idei. Wkrótce po jego śmierci Cz. wniósł 20 III 1647 testament zmarłego metropolity do nowogrodz. akt. grodzkich. Jako bp łucki brał udział w synodzie prawosł. w lipcu 1650 w Kijowie. W tymże czasie wraz z innymi bpami prawosł. obowiązuje się corocznie 2 II płacić po 500 złp. na »collegium wielce pożyteczne« w Kijowie »dla ćwiczenia młodzi narodu naszego, która by mogła być Cerkwi św. Wschodniej podporą i usługą«. Troszczył się o zapewnienie praw swym wyznawcom; w tym celu wniósł do akt łuckich przywilej Jana Kazimierza dla dyzunitów z 12 I 1650. Zmarł 23 II 1655.
Arch. jug. zap. Ros. cz. I, t. IV, nr 304, s. 751. cz. II, t. I. nr 22, s. 261, nr 25, s. 292, nr 32, s. 370; Pamiatniki Kijew. Komisii, Kijów 1898, II 439, 444; Opisanie arch. uniat. mitrop., I nr 746, II nr 1554, 1734, 1748, 1751, 1786, 1788, 1794, 1795; Petruszewicz, Halic. rusk. liet., Lw. 1874, I 110; Jerlicz J., Latopisiec albo kroniczka, W. 1853, 155; Boniecki, III 270; Enc. Org.; Makarij, XI 546, XII 34–5; Batiuszkow, Wołyń, 165, 174; Czistowicz J., Oczerk istor. zap. rus. cer., Pet. 1884, II 287; Hruszewski M. IX 31, Diewiatisotletie praw. na Wołyni, Żytomierz 1892, 34.
Kazimierz Chodynicki