Sołtyk Józef Franciszek h. własnego (zm. 1735), kasztelan bełski, potem lubelski. Był synem Aleksandra Nikodema i jego pierwszej żony Zuzanny z Gołyńskich, bratem bpa Macieja Aleksandra (zob.) i kaszt. przemyskiego Mikołaja Aleksandra (zob.), przyrodnim bratem kaszt. sandomierskiego Michała Aleksandra (zob.).
Wg panegiryku jezuickiego („Secunda orbis Lechici aquila…”) S. odebrał dobre wykształcenie zwłaszcza w zakresie retoryki i znajomości języków, odbył też podróż zagraniczną. Wstąpiwszy do wojska kor. służył w chorągwi husarskiej, zapewne Józefa Potockiego (od r. 1702 woj. kijowskiego), w kompucie wojska kor. z r. 1702 jest wymieniony jako rotmistrz. W marcu 1704 dywizja J. Potockiego pod dowództwem S-a połączyła się w Sandomierskiem z głównymi siłami konfederacji wojskowej zawiązanej przeciwko hetmanowi w. kor. Hieronimowi Lubomirskiemu. W maju t.r. stacjonował S. w Lubelskiem. Zapewne wkrótce powrócił pod komendę J. Potockiego, który pod koniec t.r. zdecydował się wystąpić przeciw Augustowi II i czynnie poprzeć Stanisława Leszczyńskiego, wybranego w lipcu t.r. na króla. W l.n. uczestniczył, jak się wydaje, w działaniach sił J. Potockiego (od r. 1706 hetmana w. kor. z nominacji Leszczyńskiego), które po klęskach jesieni 1709 przedostały się na przełomie l. 1709 i 1710 na Węgry. W maju 1710 przyprowadził S. do Benderu, do obozu króla szwedzkiego Karola XII, liczącą ok. 3 tys. dywizję J. Potockiego. Być może brał udział w nieudanej wyprawie Potockiego na Bracławszczyznę w r. 1711. Wiosną r.n. uczestniczył w kolejnej wyprawie zwolenników Leszczyńskiego do Rzpltej, tym razem z Mołdawii. Wraz z Bazylim Zagwojskim dowodził S. trzydziestoma chorągwiami w składzie sił prowadzonych do Wielkopolski przez star. rawskiego Jana Grudzińskiego. Przed rozpoczęciem bitwy z wojskiem kor. pod Krotoszynem 28 VI 1712 S., który zapewne już wcześniej kontaktował się z hetmanem w. kor. Adamem Sieniawskim w sprawie przyłączenia się do jego oddziałów, doniósł hetmanowi o osłabieniu sił Grudzińskiego. W czasie bitwy przeszedł z licznymi chorągwiami na stronę Sieniawskiego, w zamian za co uzyskał amnestię.
Pod koniec 1712 ożenił się S. z Konstancją z Drzewickich, córką zmarłego w r. 1706 woj. lubelskiego Aleksandra, która wniosła mu znaczne dobra w Lubelskiem, m.in. Zaklików, gdzie S. osiadł na stałe. Najpóźniej od grudnia 1712 był podczaszym podolskim. Związał się w tym czasie z nastawionymi antysasko woj. lubelskim Adamem Tarłą i jego synem Janem. W r. 1715 nie brał wprawdzie udziału w pierwszym etapie organizowania antysaskiej konfederacji woj. lubelskiego, gdy jednak wojewódzka konfederacja lubelska zgłosiła 26 XI t.r. akces do konfederacji generalnej zawiązanej w Tarnogrodzie, S. wraz z grupą niezaangażowanej dotąd szlachty przybył do obozu pod Radzięcinem i przystąpił do konfederacji. Został dokooptowany do grona konsyliarzy. W styczniu r.n. uczestniczył zapewne w potyczkach z wojskami saskimi pod Kockiem i Kraśnikiem. W r. 1732 obrano go na deputata do Tryb. Kor. z woj. sandomierskiego. Dn. 26 III 1724 uzyskał nominację na kaszt. bełską. Starszy brat S-a Maciej Aleksander współpracował blisko z nowo mianowanym w t.r. arcybpem gnieźnieńskim Teodorem Potockim. Dzięki temu otrzymał S. (zapewne w t.r.) star. łowickie, a w r.n. pełnił funkcję marszałka dworu prymasa. Brał udział w sejmie 1724 r., był członkiem deputacji do konferencji z dyplomatami postronnych dworów. W styczniu i lutym 1726 uczestniczył w Warszawie w konferencji senatorskiej, a na sejmie w t.r. wszedł w skład komisji do rokowań z dworem berlińskim, powołano go też do komisji dla rewizji skorowidza konstytucji sejmowych przygotowanego przez Stanisława Kożuchowskiego. Wszedł również z senatu do deputacji do kwarty. W r. 1729 był na sejmie w Grodnie, w styczniu r.n. wziął udział w Warszawie w konferencji z dyplomatami cudzoziemskimi, a w październiku 1730 zapewne uczestniczył w sejmie grodzieńskim, skoro był na posejmowej radzie senatu. Dn. 13 XI 1731 otrzymał kaszt. lubelską. Prawdopodobnie brał udział w obradach sejmu 1732 r., podpisał uchwałę posejmowej rady senatu.
Po śmierci Augusta II uczestniczył S. 3 II 1733 w naradzie u prymasa Potockiego; na sejmie konwokacyjnym w t.r. wszedł do rady przy jego boku. Podpisał akt konfederacji generalnej, zawiązanej na konwokacji, umieścił przy tym «salwę» przeciw tym wszystkim, którzy dopiskami przy podpisie naruszyliby sens konfederacji. Na elekcji we wrześniu t.r. opowiedział się za Stanisławem Leszczyńskim i pod koniec miesiąca wyjechał do Gdańska, dokąd udali się król elekt i prymas. W styczniu 1734 był «w kraju brandenburskim», być może u brata Macieja, który schronił się w Prusach Książęcych. Po rozpoczęciu oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie król Stanisław wysłał S-a w poł. lutego 1734 po posiłki do Małopolski, gdzie zawiązała się już popierająca Stanisława Leszczyńskiego konfederacja woj. sandomierskiego. S. prosił o pomoc regimentarza kor. J. Potockiego, który ostatecznie w marcu t.r. skierował na odsiecz Gdańskowi grupę pod dowództwem woj. lubelskiego Jana Tarły. Chyba już nie wrócił do Gdańska, gdzie przebywała jego żona z trzema (młodszymi zapewne) synami. Po kapitulacji miasta i aresztowaniu prymasa przez Rosjan, Sołtykowa została także uwięziona (3 VII t.r.) i wywieziona do Elbląga. Jesienią 1734 powrócił S. w Lubelskie. Zaangażował się w organizowanie konfederacji generalnej. Uczestniczył w zjeździe w Dzikowie i podpisał akt konfederacji 5 XI t.r. Brał udział w posiedzeniach generalności konfederackiej w Kolbuszowej, Jarosławiu i w Krakowie (25–29 I 1735), gdzie odłączył się chyba od konfederatów ze względu na nadwątlone zdrowie.
Na podstawie działu dóbr przeprowadzonego z braćmi 16 III 1713 odziedziczył S. majątek wartości 45 630 złp., składający się z zapisów na różnych dobrach, przejął też królewszczyznę Szarzynę, trzymaną dotąd przez brata Mikołaja. Miał dożywocie na Mrzygłodzie w Sanockiem. Żona wniosła mu kompleks dóbr odziedziczonych po ojcu – miasteczko Zaklików i wsie: Zdziechowice, Studzianki, Wólka Studziańska. W r. 1716, po śmierci najmłodszego brata Sołtykowej, Aleksandra Drzewickiego, majątek ten powiększył się o wsie Radlin i Łopiennik, zaś po drugim jej bracie Hieronimie małżonkowie przejęli Piastów, Chwałowice, Stawce i część Gałęzowa (w woj. lubelskim). Na dobrach tych ciążyły liczne zobowiązania, były one ponadto bardzo zadłużone i pozastawiane. Sołtykowie chcąc je wykupić, zaciągali pożyczki i popadali w dalsze długi, a S. pozywany był przez wierzycieli przed Tryb. Kor. Od maja 1725 do r. 1730 ciągnął się proces wytoczony S-owi przez Uniw. Krak. z powodu niewypłaconej prowizji od 20 tys. złp. zapisanych przez A. Drzewickiego na wsi Stawce. Z podobnymi pretensjami występowała też Akademia Zamojska (procent od 18 tys. złp. na wsi Studzianki), bursa kolegium jezuickiego w Krasnymstawie, konwent benedyktynek w Sandomierzu i karmelitanek w Lublinie. S zmarł wiosną 1735, przed 25 V.
Z małżeństwa z Konstancją z Drzewickich (zm. 1752) pozostawił S. synów: Tomasza, woj. łęczyckiego (zob.), Kajetana, bpa krakowskiego (zob.), Macieja, kaszt. warszawskiego (zob.), Feliksa, star. zwinogrodzkiego, pułkownika kawalerii narodowej, oraz Tadeusza i Józefa Teodora, zakonników.
Portret S-a z końca w. XVIII w Muz. Narod. w Kielcach; – Estreicher; PSB (Potocki Józef); Boniecki, V 57; Kossakowski, Monografie, III; Niesiecki; Urzędnicy, III/2, IV/4; – Feldman J., Polska a sprawa wschodnia, Kr. 1926; tenże, Polska w dobie wielkiej wojny północnej, Kr. 1925; Hyczko G., Działania wojenne trzeciej wojny północnej (1700–1721) w województwie lubelskim, „Roczn. Lub.” R. 8: 1965 s. 95–101; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemię polską do elekcji Stanisława Leszczyńskiego, P. 1874 s. 551; tenże, Opowiadania i studia historyczne, P. 1863 II 194, 379; Markiewicz M., Rady senatorskie Augusta II (1697–1733), Wr. 1988 s. 80; Rostworowski E., Legendy i fakty XVIII w., W. 1963; Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk 1715–1788, Kr. 1906 s. 3–4; Truchim S., Konfederacja dzikowska, Tarnobrzeg 1997 s. 44, 60; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Aeropagus Poloniae…, L. 1723 s. A1v.; Secunda orbis Lechici aquila…, L. 1732; Teka Podoskiego, III 7, 156, 201, 230, 260, 307, IV 28, 42; Vol. leg., VI 400, 447, 455, 595, 603; – AGAD: Arch. Zamoyskich, rkp. 578 (autograf listu S-a); AP w L.: Ks. grodzkie lub., Relacje, manifestacje, oblaty, t. 200 k. 423, 563v., t. 203 k. 7v.–8, 68, 228, t. 205 k. 25 (autograf S-a), t. 209 k. 512, t. 226 k. 235–235v., 422, 535, t. 227 k. 114, 133, 220, 397, 767, 797, t. 231 k. 107–108v., t. 233 k. 860–861, t. 234 k. 279–281v., t. 235 k. 85, 286, 392, t. 237 k. 32, 44, 740–740v., t. 238 k. 687, t. 240 k. 529–532, 590, t. 241 k. 336, 464, 485, 681–681v., t. 243 k. 153, t. 244 k. 310, 357, t. 245 k. 14–15, 96, 154, t. 247 k. 41, 232, t. 248 k. 403, t. 251 k. 49, t. 257 k. 828v. Zapisy t. 150 k. 248v.–249, 675, t. 151 k. 352–353, 468v., 539–539v., 632, t. 153 k. 313, t. 156 k. 13v.–14, t. 158 k. 31–31v., 138v.; B. Czart.: rkp. 209 s. 407–412, rkp. 567 s. 415, 420, rkp. 1689 nr 27, rkp. 1780 nr 6, 11, 84, rkp. 5953 nr 39680; B. Jag.: rkp. 6261 k. 141, rkp. 7584 k. 1–2; B. Narod.: BOZ 910 s. 336–337, 758–760, 794; B. Ossol.: rkp. 15964/II t. II s. 1005; – Informacje Elżbiety Burdy-Ricklefs z Kr.
Henryk Gmiterek