Muczkowski Józef Jakub (1860–1943), prawnik, historyk sztuki. Ur. 9 VIII w Krakowie, był synem Stefana (zob.) i Pauliny z Sobeskich. Po ukończeniu Szkoły Św. Barbary i w l. 1870–8 Gimnazjum Św. Anny odbył studia wyższe na Wydziale Prawa UJ w l. 1878–82 i 14 VII 1883 uzyskał stopień doktora praw. Przez krótki czas pracował w sądzie w Wiedniu, następnie w Prokuratorii Generalnej we Lwowie, a od końcowych lat XIX w. jako sędzia w Krakowie, od r. 1910 jako sędzia apelacyjny. W latach międzywojennych był prezesem Związku Sędziów i członkiem dyrekcji Kasy Oszczędności Miasta Krakowa. Umiłowaną dziedziną jego zainteresowań, której poświęcał cały czas wolny od zajęć zawodowych, była przeszłość historyczna, a zwłaszcza artystyczna Krakowa. Pod koniec 1896 r. należał wraz z innymi do inicjatorów Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W l. 1897–8 był członkiem jego Komisji Kontrolującej, a od r. 1900 do końca życia, więc przez lat 43, członkiem Wydziału, najpierw w l. 1900–16 jako wiceprezes, a następnie w l. 1916–43 jako prezes Towarzystwa. Już w pierwszym roku działalności Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (1897) ukazała się w wydawanej przez Towarzystwo „Bibliotece Krakowskiej” (t. 4) rozprawa M-ego o kościele na Skałce, niebawem zaś, w r. 1901, o kościele Franciszkanów („Bibl. Krak.” 19). Równocześnie, w l. 1901–3, pojawiły się w VII i VIII tomie „Sprawozdań Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” AU jego pierwsze komunikaty dotyczące zabytków krakowskiej rzeźby gotyckiej i renesansowej, opracowane pod wpływem często się z nim w tym czasie stykającego Juliana Pagaczewskiego, a będące zapowiedzią syntetycznego ujęcia dziejów rzeźby w Krakowie, ogłoszonego w r. 1904 w VI tomie „Rocznika Krakowskiego”. Tom ten to pierwsze od czasów Augusta Essenweina opracowanie całokształtu dziejów sztuki Krakowa. W tomie VIII „Rocznika” (1906) umieścił M. rozprawę o dawnym ratuszu krakowskim, a w XIII (1911) monografię dawnych warowni krakowskich. Owocem równoczesnego zainteresowania się zagadnieniami konserwatorskimi jest wydana w r. 1914 książka pt. Ochrona zabytków. M. działał też w sprawach konserwatorskich jako członek Grona Konserwatorów Galicjii Zachodniej. Był także członkiem Centralnej Komisji dla Badania i Ochrony Zabytków Sztuki (Zentralkommission für Erforschung und Erhaltung der Kunstdenkmäler) w Wiedniu. Był inicjatorem I Zjazdu Miłośników Ojczystych Zabytków w Krakowie (1911), członkiem Straży nad Zabytkami (1914–18).

Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał na pewien czas działalność wydawniczą M-ego. Był to okres dla Towarzystwa bardzo ciężki. Zmarł jego dotychczasowy prezes Stanisław Krzyżanowski, wojna rozproszyła i zdziesiątkowała pracowników naukowych, a fundusze zaczęły niemal zupełnie zanikać. Zdawało się, że zasłużone Towarzystwo nie przetrzyma tego kryzysu. Stało się jednak inaczej dzięki powierzeniu prezesury M-emu. Z niespożytą energią zabrał się on do wyszukiwania nowych źródeł dochodu, m. in. wykorzystał swe członkostwo dyrekcji Kasy Oszczędności Miasta Krakowa i uzyskał od niej stałe subwencje; odkrywał też nowe talenty naukowe. W ścisłym porozumieniu z kierownikami seminariów historycznych i historii sztuki UJ ogłaszał w „Roczniku Krakowskim” i „Bibliotece Krakowskiej” prace młodych pracowników naukowych. Niejeden wybitny uczony zawdzięczał swój debiut wydawniczy M-emu, który stał się – rzec można – opiekunem młodego pokolenia historyków i historyków sztuki. W gościnnym domu M-ego i jego małżonki Jadwigi bywali chyba wszyscy starsi i niemal wszyscy młodsi badacze krakowskiej przeszłości historycznej i artystycznej, a wśród atmosfery towarzyskiej niejednokrotnie narodził się tam wartościowy pomysł naukowy.

Prace redaktorskie – M. był redaktorem 11 tomów „Rocznika Krakowskiego” (w l. 1923–8) i ok. 50 tomików „Biblioteki Krakowskiej” (w l. 1924–36) – i zajęcia związane z prezesurą Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, jakkolwiek dużo czasu pochłaniające, nie uniemożliwiły M-emu własnej pracy naukowej. W r. 1923, w XIX tomie „Rocznika Krakowskiego”, pierwszym wydanym pod jego redakcją, ukazała się rozprawa M-ego o pomniku Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu; autor nawiązał w niej do baldachimowych nagrobków papieskich w Awinionie, z którym Polskę w w. XIV tak ścisłe łączyły stosunki. Tom XX (1926), poświęcony dominikanom, przyniósł rozprawę M-ego o kościele Św. Trójcy w Krakowie, a XXI (1927) wypełniła w całości monografia M-ego i ks. Józefa Zdanowskiego pt. Hans Suess z Kulmbachu, zawierająca po raz pierwszy świetne reprodukcje krakowskich obrazów tego wybitnego norymberczyka, także i tych, które, wywiezione w czasie drugiej wojny światowej przez Niemców, nie zostały dotychczas odnalezione. W dziedzinę ikonografii wkracza rozprawa o obrazie w kościele Bernardynów w Krakowie, przedstawiającym „Taniec śmierci”, ogłoszona w XXII tomie „Rocznika” (1929). Następny tom, XXIII (1932), zawiera rozprawę M-ego o portretach Zygmunta Starego i artykuł o nieznanych widokach zamku na Wawelu. Podjął się też M. trudu przyswojenia polskiej literaturze naukowej podstawowej książki H. Wölfflina pt. „Die klassische Kunst”, wydając w r. 1931 jej przekład. Wystąpił i na forum zagranicznym, przedstawiając na międzynarodowym kongresie dla spraw mieszkaniowych i budowy miast w Rzymie w r. 1929 referat pt. Méthodes d’aménagement pour l’expansion des villes anciennes et historiques en Pologne. La ville de Cracovie. Był wielkim miłośnikiem sztuki włoskiej. Przyswoił czytelnikowi polskiemu w doskonałym tłumaczeniu dzieło Jakuba Burckhardta „Kultura odrodzenia we Włoszech” (1905). Przez wiele lat był prezesem Tow. Polsko-Włoskiego im. Dante Alighieri. Przez kilka lat przewodniczył Tow. Polsko-Węgierskiemu. Jak działalność naukową zaczął w „Bibliotece Krakowskiej”, tak też ją w tej samej serii po 38 latach zakończył, kreśląc w 86 tomiku (1935) sylwetkę krwawego burmistrza krakowskiego z w. XVI, Erazma Czeczotki Tłokińskiego, którego nazwał małym Cezarem Borgią Krakowa.

Duże znaczenie dla Krakowa miała propagandowo-naukowa działalność M-ego, przejawiająca się w licznych artykułach w prasie codziennej, przede wszystkim w krakowskim „Czasie”. Dotyczyła ona zwłaszcza opieki nad zabytkami. Gdy tylko wypłynęła jakaś ważna sprawa konserwatorska, M. chwytał za pióro i z młodzieńczym zapałem walczył w jej obronie. Pamiętna jest jego polemika z „Ilustrowanym Kurierem Codziennym”, który po zburzeniu zmurszałej, nie dającej się uratować starej Wikarówki kościoła Mariackiego rozpętał niebywałą wprost burzę przeciw jej odbudowaniu. Z właściwym sobie humorem paraliżował M. akcję tego poczytnego dziennika; nowa Wikarówka stanęła na miejscu starej, wymaganiom urbanistyki stało się zadość. Zasługą M-ego i Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa jest też uratowanie przed wywozem (do Muz. Narod. w W. w r. 1936) cyklu średniowiecznych obrazów z kościoła Św. Katarzyny. M. nie ugiął się w tej sprawie nawet wobec nacisku wywieranego przez specjalnie wysłanego przedstawiciela Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Takich wypadków, w których śmiałe wystąpienie M-ego doprowadziło sporną sprawę do szczęśliwego zakończenia, można by wymienić cały szereg. Działał M. w sprawach konserwatorskich na terenie Rady miasta Krakowa, której był przez wiele lat członkiem. Był też członkiem Komitetu Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu (1910–35). Działalność M-ego na polu historii sztuki spotkała się z uznaniem: PAU powołała go w r. 1934 na członka korespondenta (współpracownikiem Komisji Historii Sztuki był od r. 1901), Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa nadało mu godność członka honorowego (1937). Posiadał nadto Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta, Komandorię Orderu Corona d’Italia i Komandorię Węgierskiego Krzyża Zasługi.

Mimo późnego wieku i jedenaście lat trwającego niedowładu lewej połowy ciała, spowodowanego atakiem apoplektycznym, zachował M. do końca życia młodzieńczą świeżość umysłu. W czasie drugiej wojny światowej nadal brał czynny udział w tajnych pracach Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Pod jego kierunkiem członkowie Towarzystwa zbierali informacje o poczynaniach okupanta wobec historycznych zabytków miasta, o losach wywożonych do Niemiec obiektów sztuki, wreszcie opracowano plan i podjęto prace badawcze nad przygotowaniem historii okupacji niemieckiej w Krakowie. Ostatnie lata życia M-ego były trudne: do nieszczęść narodu, które żywo odczuwał, dołączyły się osobiste. Syn jego Stefan, aresztowany przez gestapo, zginął w Oświęcimiu; mieszkanie we własnym domu «Pod Krukiem» (Karmelicka 3), w którym wśród zabytkowych mebli i cennych książek pracował, zabrali Niemcy, w późnej starości musiał szukać schronienia w Bronowicach Wielkich, gdzie pozbawiony był własnej biblioteki, odcięty od przyjaciół, a do Krakowa nie miał już sił dojeżdżać. Zmarł po kilkudniowej chorobie 1 XII 1943.

M. był żonaty (od r. 1889) z Jadwigą Mochnacką, córką Edmunda Mochnackiego (zob.). Miał z nią córkę Zofię (1890–1973) i syna Stefana (1894–1942), asystenta Wyższego Studium Handlowego w Krakowie.

Portret (olej.) w todze sędziowskiej przez Fryderyka Pautscha (własność Muz. Narod. w Kr.); Portret pędzla Leona Chwistka (olej., 1926) w Muz. UJ; Portret przez Kazimierza Pochwalskiego (dawniej w posiadaniu córki); – W. Enc. Powsz. (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Oesterr. Biogr. Lexikon; – Bieńkowski W., Nowe dwudziestopięciolecie (Fakty i refleksje z dziejów Towarzystwa), „Roczn. Krak.” T. 42: 1971; Bochnak A., Józef Muczkowski (9 VIII 1860 – 1 XII 1943), „Prace Kom. Hist. Sztuki” R. 8: 1946 s. 238–40 (fot. wykonana przez Stefana Muczkowskiego ok. r. 1935); tenże, Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kr. 1948 s. 15; Bochnak A., Pieradzka K., Czterdziestolecie działalności Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kr. 1937 (fot.), Bibl. Krak., nr 93; Dąbrowski J., J. Muczkowski, „Kwart. Hist.” (Lw.–Kr.) T. 53: 1939–45 s. 553–7; Fuchs F., Z historii odnowienia Wawelskiego Zamku 1905–1939, Kr. 1962; Kraków w latach okupacji 1939–1945, „Roczn. Krak.” T. 31: 1949–57 s. 89; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; – Muczkowska Z., Pod Krukiem, w: Kopiec wspomnień, Wyd. 2., Kr. 1964 s. 39–80; – „Roczn. PAU” 1934/5 [druk.j 1936 s. XIX, 1939/45 [druk.] 1946 s. LXX; – Informacje córki Zofii Muczkowskiej oraz wspomnienia autora życiorysu.

Adam Bochnak