INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Józef Kanty Ossoliński h. Topór      Józef Ossoliński, Wojewoda Wołyński, pokolorowany fragment ryciny w Sokołowskiego "Dziejach Polski", tom V, s.440.

Józef Kanty Ossoliński h. Topór  

 
 
Biogram został opublikowany w 1979 r. w XXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Ossoliński Józef Kanty h. Topór (1707–1780), poseł na sejmy, wojewoda wołyński. Był synem Franciszka Maksymiliana (zob.) i jego pierwszej żony Katarzyny z Miączyńskich, bratem Tomasza (zob.). W r. 1721 immatrykulował się w Akad. Krak., a wg J. Bartoszewicza «wychowanie odebrał francuskie, modne, z wysokich parnasów». Za zezwoleniem królewskim ojciec przekazał mu w r. 1729 dwa starostwa: sandomierskie i chmielnickie na Podolu, należące do najbogatszych w Rzpltej. Już w sierpniu 1727, w związku z zabiegami przedelekcyjnymi, rekomendowany był kardynałowi A. H. Fleury’emu, a następnie obracał się (m. in. we Wrocławiu w r. 1729) w towarzystwie płka francuskiego Błędowskiego, agenta Stanisława Leszczyńskiego. W r. 1729 posłował z Inflant na sejm grodzieński. Był (1730) komendantem (w stopniu kapitana lub majora) chorągwi w regimencie pieszym artylerii kor. Jana Klemensa Branickiego, a później (1756) rotmistrzem chorągwi pancernej w pułku hetmana w. koronnego. W l. 1732 i 1733 posłował z woj. czernihowskiego na sejmy nadzwycz. w Warszawie.

Po śmierci Augusta II opowiedział się O., podobnie jak ojciec, za Stanisławem Leszczyńskim. Dn. 7 VI 1734 przewodniczył sejmikowi ziemi sanockiej, poświęconemu sprawom organizacyjnym milicji wojewódzkiej, na sejmiku wiszeńskim 14 III 1735 uznał Augusta III, stając się odtąd gorliwym stronnikiem Sasów. W r. 1738 był posłem z woj. sandomierskiego na sejm w Warszawie. Wypowiadał się na nim kilkakrotnie (22, 31 X), domagając się wyjścia z Polski korpusu Münnicha i zadeklarowania neutralności Rzpltej wobec wojny rosyjsko-tureckiej. Deklarował poparcie dla aukcji wojska w postaci milicji wojewódzkich, nie zezwalając (17 XI), zgodnie z otrzymaną instrukcją, aby obrócić na aukcję szelężne i czopowe. Dn. 17 XII 1738 został chorążym nadwornym koronnym. W r. 1744 jako stronnik partii republikańskiej (Potockich) został posłem z ziemi nurskiej na sejm grodzieński. Również na nim zabierał głos za aukcją wojska (zastrzegając wszakże możliwości zmian w gotowym projekcie) i wnosił (14 X) o wyznaczenie sesji prowincjonalnych do omówienia tych spraw. Gdy Józef Wilczewski, poseł wiski, na forum sejmowym 5 XI zarzucił O-emu i innym posłom, że pozostają na żołdzie pruskim, O. zaprotestował, zarzucając mu oszczerstwo, i wytrwale domagał się sądu sejmowego nad oskarżycielem. W r. 1746 posłował z woj. czernihowskiego na sejm warszawski. Na sesji prowincjonalnej małopolskiej wszedł 29 X w skład delegacji do opracowania projektów w sprawie aukcji wojska i zrównania podatków w województwach ruskich. W r. 1750 był posłem z ziemi drohickiej na nadzwycz. sejm warszawski jako przedstawiciel partii republikańskiej. Związał się wówczas ze stronnictwem francuskim i jego szefem hetmanem Janem Klemensem Branickim. W r. 1753 ubiegał się o chorąstwo w. koronne, ale bez powodzenia. Również nie odniosły skutku starania w r. 1755 o szefostwo regimentu pieszego po Józefie Lubomirskim. Dopiero dzięki poparciu Branickiego oraz F. M. Duranda, ministra pełnomocnego francuskiego, otrzymał O. 5 I 1757 nominację na wojewodę wołyńskiego. Za godność tę jednak musiał zapłacić Brühlowi 5 000 dukatów. T. r. dostał Order Orła Białego. Po śmierci Karola Sedlnickiego w r. 1760 poseł francuski M. A. Paulmy protegował O-ego na podskarbiostwo w. koronne, ale stanowisko to otrzymał kandydat dworski Teodor Wessel.

Wróg «familii», był O. jednym z głównych filarów stronnictwa patriotycznego. W r. 1758 podpisał uchwałę rady senatu o nieważności kurlandzkiej inwestytury Birona. W bezkrólewiu po śmierci Augusta III popierał Sasów, spodziewając się uzyskać na akcję przedelekcyjną środki ze skarbu drezdeńskiego. Zrazu wysuwał na tron królewicza Albrechta. Brał udział w naradach grudniowych 1763 r. w Białymstoku. Na radzie senatu 2 I 1764 domagał się ewakuacji korpusu rosyjskiego z Prus Królewskich i wyznaczenia komisji do carycy celem uzyskania wynagrodzenia za szkody poniesione w czasie wojny siedmioletniej. Syna Józefa Salezego wysłał na przedkonwokacyjny sejmik generalny pruski do Grudziądza, a sam podążył na Wołyń. Na sejmiku łuckim (6 II 1764), jeszcze przed jego zagajeniem, O. został zaatakowany przez partię Czartoryskich. «Powstał tumult i wzajemne rąbanie się» (Matuszewicz). O., mając przy sobie ledwie 27 szlachty (choć sam podawał, że było jej ok. 200), schronił się do klasztoru jezuickiego i tam zagaił sejmik, szukając porozumienia z przeciwnikami. Przez dwa dni odraczał sesje w nadziei doprowadzenia do zgody. W rezultacie doszło do podwójnych wyborów. Od 11 IV 1764 brał udział w Warszawie w obradach przywódców stronnictwa patriotycznego, po czym, zgodnie z zapadłymi tam postanowieniami, miał przygotować Wołyń do zawiązania konfederacji. Dn. 7 V podpisał manifest przeciw sejmowi konwokacyjnemu, a 12 V, po pozbawieniu praw hetmana Branickiego, wniósł protest i opuścił salę posiedzeń. Zarządził pogotowie chorągwi znajdujących się w dobrach chmielnickich i pośpieszył w Przemyskie, by połączyć się z obozem J. K. Branickiego, który jednak – uchodząc przed wojskami rosyjskimi – wycofał się w góry (9 VI). O. na naradzie (11 VI) w stanowiącym posag jego żony Lesku domagał się niezwłocznego uderzenia na nieprzyjaciela, przebicia się do Lwowa celem połączenia się tam z Franciszkiem Salezym Potockim i Karolem Radziwiłłem. Ponowił te żądania na radzie wojennej w Krośnie (23 VI), a gdy większość oficerów odrzuciła ten projekt, urażony opuścił obóz. Wkrótce jednak doń wrócił, już gdy Branicki znalazł się na Węgrzech. W Bardiowie (28 VI) zalecał wiązanie konfederacji po województwach. Dn. 30 VI rozpisał listy z wezwaniem do obozu Adama Krasińskiego, Wacława Rzewuskiego, Franciszka Salezego Potockiego. W imieniu «patriotów» zwracał się (5 VII) do W. Kaunitza o pozwolenie werbowania ludzi na Węgrzech i o zasiłki pieniężne. Brał jeszcze udział 18 VII w zjeździe senatorów w Lubowli na Spiszu. Ale gdy Potocki, Branicki i inni wycofali się, O. powrócił do domu. Zastał w dobrach sandomierskich grasujące wojska rosyjskie, został też przez nie ujęty i przetrzymany przez trzy miesiące w areszcie. Dn. 26 IX 1764 wniósł reces (odwołanie manifestów) do grodu sandomierskiego, a 5 XI t. r. złożył królowi osobistą rekognicję, jednak został przyjęty dość chłodno. Brał udział w sejmie koronacyjnym.

Po powrocie do swych dóbr podgórskich O. rozchorował się na «palpitację serca» i przez 6 miesięcy leżał «między życiem i śmiercią». W połowie 1765 r. wyjechał z żoną za granicę «do wód», gdzie kurował się do jesieni 1766. Zapraszany przez N. Repnina i syna, który już wówczas poszedł na współpracę z ambasadorem, nie przybył ani do Radomia, ani na otwarcie sejmu 1767 r. Przyjechał dopiero po jego limicie. Gdy po wznowieniu obrad pełnego sejmu w lutym 1768 Repnin nie dopuścił go do głosu, usunął się od współpracy, choć jeszcze 8 III ambasador prezentował go królowi «jako partykularnie przywiązanego do najjaśniejszej imperatorowej» (S. Lubomirski). Dn. 29 VI, nie bez cichej być może zgody O-ego, Jakub Bronicki, marszałek sanocki, zabrał mu w Lesku milicję nadworną, wiele amunicji, 9 armat, pełne oporządzenie na 50 ludzi i tysiąc czerwonych zł. W drugiej połowie lutego 1769 wyjechał z Warszawy z żoną i córką Marianną do swych posiadłości podgórskich. Lecz gdy Marcin Lubomirski 26 III zabrał mu świeżo skompletowaną chorągiew i w brutalny sposób zaczął pustoszyć jego dobra, O. udał się za granicę. Zamieszkał w węgierskim Budzimierzu (Budamer) w pobliżu Preszowa. Zaangażował się w konfederacji barskiej, choć formalnie przez długi czas do niej nie należał. Już wiosną 1769 pozostawał w ścisłym kontakcie z marszałkami obozu wesslowskiego. W kwietniu poparł w Wiedniu ich memoriał, w którym domagali się aresztowania przez władze austriackie Marcina Lubomirskiego. We wrześniu brał udział w Zborowie w kilku konferencjach, jakie odbywał Adam Krasiński w związku z organizowaniem Generalności. Główna jednak działalność O-ego ogniskowała się w tzw. kwintumwiracie, tj. w ad hoc stworzonej grupie pięciu magnatów (Jerzy August Mniszech, Jan Józef Zamoyski, T. Wessel, K. Radziwiłł), pozostających pod faktycznym kierownictwem Amelii Mniszchowej. Grupa ta, nienawidząca «familii» i króla, była główną sprawczynią ogłoszenia przez Generalność bezkrólewia (22 X 1770). Jakkolwiek O. nie utrzymywał wówczas z Generalnością bliższych kontaktów, to jednak w listopadzie 1769 zwracała się ona do niego za pośrednictwem Ignacego Potockiego, marszałka ruskiego, choć bez powodzenia, o zaciągnięcie pożyczki. Jesienią 1770 dwukrotnie odprawiał z niczym delegacje Generalności, a następnie wraz z innymi magnatami odrzucił pomysł składkowej pożyczki (10 000 dukatów) na poselstwo K. Radziwiłła do Turcji, oraz drugiej (2000–3000) na wojsko i pensje marszałkowskie. Wiosną 1770 konferował w sprawach polskich i konfederackich z Marią Teresą. W jesieni t. r. O. miał sposobność przedstawić Wiedniowi swe stanowisko o zazębianiu się spraw polskich z interesami Austrii. Pozostawał w bliskich kontaktach z królewiczem Albrechtem, z ministrem saskim K. Sackenem, z głównymi przywódcami konfederacji: A. Krasińskim i T. Wesslem. Na przełomie 1770/1 r., po rozluźnieniu się stosunków z Mniszchami i rozpadnięciu kwintumwiratu, O. zgłosił cichy akces do konfederacji. Wg W. Konopczyńskiego O. odgrywał w konfederacji «dwulicową rolę» i formalnie do Generalności nie należał, ale niektóre relacje współczesne (B. Ossol.: rkp. 1409, 3035) notują, że złożył on przysięgę na wierność konfederacji i był członkiem Rady Najwyższej.

Po upadku konfederacji O. przebywał jeszcze czas jakiś w Budzimierzu, a następnie przez kilka lat (co najmniej do końca kwietnia 1777) w Szebeszu (Sebes) na Węgrzech. Wycofał się z życia publicznego; w r. 1774 oddał swą chorągiew pancerną Przyłuskiemu, a 11 XII 1775 zrezygnował z województwa wołyńskiego. Po powrocie do kraju osiadł w dobrach galicyjskich pod Rymanowem. O. posiadał rozległe kompleksy majątków ziemskich: dobra warszawskie, zwane też tarchomińskimi (Tarchomin, Krakowiany, Dąbrówka, Mroków, Garbatki, Parole, Rusiec) przekazane mu przez ojca w r. 1738, dobra sandomierskie, tj. wykupiony w r. 1755 od Potockich Ossolin, dobra podlaskie (Rudka i in.), Turzysk na Wołyniu, dobra podolskie (Antonówka, Czerniejowce, Klityszcze, Tomaszpol) odziedziczone w r. 1751, dobra podgórskie, tj. klucze: Rymanów, Bukowsko i Dynów w ziemi sanockiej. Żona wniosła mu (1744) klucz Lesko (Lisko) w ziemi sanockiej oraz dobra chrzanowskie w pow. krakowskim i Drążgów w ziemi stężyckiej. W r. 1738 ojciec scedował mu do wspólnego użytkowania z bratem Tomaszem pałac w Warszawie oraz dworki na Pradze i na Solcu. W r. 1779 nabył od spadkobierców Mniszchów Duklę. Ostatnie lata życia O. poświęcił dobrym uczynkom. Niezwykle pobożny, wzniósł z żoną kilka kościołów oraz pałac w Turzysku. Opiekował się poetą i pisarzem Mikołajem Jaśkiewiczem, który kilka swych utworów dedykował O-emu, jego żonie i synowi Józefowi. O. zmarł 18 IX 1780 w Rymanowie, pochowany został w tamtejszym kościele.

Z małżeństwa z Teresą ze Stadnickich (zob.), zawartego 4 II 1731 w Turzysku, pozostawił synów: Józefa Salezego (zob.) i Maksymiliana (1734–1789?), star. sandomierskiego, pułkownika gwardii wojsk francuskich, zamieszkałego głównie we Francji, oraz dwie córki: słynną z urody Annę Teresę (zm. po 1802), poślubioną (1760) Józefowi Potockiemu, krajczemu w. kor., i Mariannę (zm. 1803), od r. 1769 zamężną za Józefem Mniszchem (zob.), chorążym w. kor.

W literaturze pięknej postać O-ego i jego żony spopularyzował Zygmunt Kaczkowski w „Ostatnim z Nieczujów” (1853–5).

 

Portret nieznanego malarza w kościele paraf. w Dukli; Portret O-ego w Muz. Narod. w Kr. Oddz. Czapskich; – Estreicher; Nowy Korbut, I 160, II 29 (błędnie); Słown. Geogr., (Lisko, Rudka, Rymanów, Turzysk); Dworzaczek; Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1860 II; Uruski; Żychliński, XXIII; Katalog tek Glinki, W. 1969 I; Katalog zabytków sztuki w Pol., S. nowa I z. 1; – Bartoszewicz J., Józef i Teresa Ossolińscy, „Tyg. Illustr.” R. 9: 1864 s. 85–6 (Wizerunki Józefa i Teresy Ossolińskich); Boyé P., La cour polonaise de Lunéville (1737–1766), Nancy 1926; Konopczyński W., Kiedy nami rządziły kobiety, Londyn 1960 s. 55, 78–9, 82, 89–91, 100, 113, 116, 185, 196, 198–9; tenże, Konfederacja barska, I–II; tenże, Od Sobieskiego do Kościuszki, W. 1921; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11 I–II; Mejbaum W., O tron Stanisława Augusta, Lw. 1918, poza indeksem s. 58, 60; Przemiany tradycji barskiej, Kr. 1972; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Lw. 1909 IV; Rostworowski E., O polską koronę, Wr. 1958; Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk, Kr. 1906; Skibiński M., Europa a Polska, Kr. 1912–13 I–II; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Akta grodz. i ziem., XXIII; Akty Vil. Archeogr. Kom., XIII; Album stud. Univ. Crac., V; Diariusz sejmu convocationis… 1764, W. [b. r.] s. B2, Y, Y2, bb2; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, II, III; Inwentarz klucza ossolińskiego przy nabyciu onegoż 1755 r. od JO. z Mniszchów Potockiej… przez Ossolińskiego…, „Album Liter.” R. 2: 1849; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Wr. 1967; Korespondencja Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, Wr. 1975; Księgi Referendarii Koronnej z drugiej poł. XVIII w., W. 1955; Listy nad wypadkami politycznymi w Polsce pisane w latach 1763 i 1766, P. 1846 s. 5, 7, 21, 51, 78–9; Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, W. 1971 (pomylony przez wydawcę z synem Józefem); Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1878; Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. 1963 I–II; Puttkamer J. A., Krótkie zebranie okoliczności…, Kom. Hist. AU, Kr. 1930 XIV; Rzewuski L., Kronika podhorecka 1706–1779, Kr. 1860 s. 46, 57, 139; Teka Podoskiego, III 306, IV 17, 311, 372, 378, 408–9, 431–3, 436, 448–9, 467, 469; Vol. leg., VII 334, 380, 496–812; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V 11028, 11036 (Korespondencja O-ego), Arch. Roskie XV 23, 25, 26, XXXIV 47, 48 (we wszystkich listy O-ego), Zbiór Anny z Potockich Branickiej 0 27 IV, Zbiór Czołowskiego 3202 (Arch. O-ego 1767–71); B. Czart.: rkp. 597, 942 (listy O-ego); B. Jag.: rkp. nr 4363 k. 48, nr 6670 k. 123; B. Narod.: rkp. 3243; B. Ossol.: rkp. 1403, 1409, 2651 (listy O-ego), 2699, 2700, 3035, 5471 (Korespondencja O-ego), 5973, 11676, 11832 (Korespondencja O-ego), 13712; B. PAN w Kr.: rkp. 318 (Listy O-ego).

Wacław Szczygielski

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

Order Orła Białego (I RP), dzieci - 4 (w tym 2 synów), mecenat artystyczny, konfederacja barska 1768, stronnictwo saskie, fundacje kościelne, starostwo chmielnickie (Woj. Podolskie), starostwo sandomierskie, chorąstwo nadworne koronne, bezkrólewie po śmierci Augusta II, bezkrólewie po śmierci Augusta III, kandydatura Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski, sejm 1764 koronacyjny, warszawski, rotmistrzostwo chorągwi pancernej, podróże dla ratowania zdrowia, posiadanie pałacu w Warszawie, sejm 1729, nadzwyczajny, grodzieński, posłowanie z Inflant, stronnictwo francuskie, bohaterowie utworów literackich, dedykacje utworów literackich, sejmiki wiszeńskie, zięć - Potocki, ojciec - Podskarbi Wielki Koronny, Akademia Krakowska XVIII w., posłowanie z Woj. Czernihowskiego, sejm 1767-1768 "repninowski", nadzwyczajny, warszawski, sprawa aukcji wojska, herb rodu Toporów, ród Toporów, palacja wołyńska, sejmiki sanockie, sejm 1732, nadzwyczajny, warszawski, sejm 1733 nadzwyczajny, warszawski, sejm 1738, zwyczajny, warszawski, posłowanie z Woj. Sandomierskiego, sprawa obecności wojsk rosyjskich w Rzeczypospolitej, sejm 1744, zwyczajny, grodzieński , posłowanie z Ziemi Nurskiej, sejm 1746, zwyczajny, warszawski, posłowanie z Ziemi Drohickiej, sejm 1750, nadzwyczajny, warszawski, sprawa lenna kurlandzkiego, sejmiki łuckie, awantury sejmikowe, wojna domowa 1764, stronnictwo hetmańskie, emigracja polityczna, rezygnacja z urzędu, dobra tarchomińskie, dobra w Ziemi Warszawskiej, dobra w Ziemi Sanockiej, dobra w Pow. Krakowskim, dobra w Ziemi Stężyckiej, dobra dukielskie, posiadanie dworku w Warszawie, żona - Stadnicka, zięć - Mniszech, dobra w Woj. Wołyńskim, dobra w Woj. Podlaskim, dobra w Woj. Sandomierskim, dobra w Woj. Podolskim, rodzina Ossolińskich (z Ossolina) h. Topór, areszt rosyjski XVIII w., sejmy XVIII w. (1 poł.), sejmy XVIII w. (3 ćwierć)
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.