Karge Józef (1823–1892), generał armii amerykańskiej, profesor uniwersytetu w Princeton. Ur. 4 VI w Olędrach Terespolskich pod Opalenicą, ukończył gimnazjum w Poznaniu, a następnie studiował językoznawstwo, najpierw na uniwersytecie we Wrocławiu, potem w Paryżu i w Berlinie. Po skończeniu studiów wstąpił do wojska i w chwili wybuchu rewolucji 1848 r. był oficerem pruskiej kawalerii. Na wieść o organizacji wojsk polskich w Wielkopolsce opuścił szeregi pruskie i zaciągnął się do oddziałów L. Mierosławskiego. Po upadku powstania poznańskiego aresztowany przez Prusaków, zbiegł z twierdzy wykopanym przez siebie tunelem, a następnie przedostał się za granicę. Z Holandii, skąd został wydalony na skutek interwencji pruskiej, udał się najpierw do Paryża, a następnie do Londynu. Wspólnie ze spotkanym tam przypadkowo bratem wyemigrował w r. 1851 do Stanów Zjedn. A. P. i osiadł na stałe w Nowym Jorku. Początkowo znalazł się w trudnym położeniu materialnym; poprawę bytu spowodowało dopiero małżeństwo z wdową po pastorze amerykańskim. Przy pomocy szwagra – ustosunkowanego adwokata nowojorskiego – K. założył w Nowym Jorku prywatną szkołę języków obcych, która cieszyła się dobrą opinią i dużą popularnością.
W chwili wybuchu wojny domowej (1861) w Stanach Zjedn. K. zgłosił się jako ochotnik do wojsk Unii Północnej i został mianowany podpułkownikiem 1 p. jazdy New Jersey. W okresie organizowania tej jednostki popadł w konflikt z dowódcą pułku, co spowodowało jego krótkotrwały areszt. Latem 1862 r. pułk, wchodzący w skład armii gen. Fremonda, walczył przeciwko wojskom A. Jacksona. K. odznaczył się w tych walkach, a po wzięciu do niewoli dowódcy pułku sam stanął na jego czele. W podległej mu jednostce zaprowadził żelazną dyscyplinę, która w tym tak ciężkim dla Unii okresie wojny wielokrotnie uratowała pułk od rozbicia i zniszczenia. W czasie kampanii jesiennej 1862 r. K. odniósł szereg sukcesów na terenie północnej Wirginiim i odznaczył się w licznych bitwach i potyczkach (pod Brendy Station, Warreton, Aldie). W grudniu t. r. na skutek złego stanu zdrowia i odniesionych ran podał się do dymisji, wkrótce jednakże powrócił do służby. W początkach 1863 r. powierzono mu komendę nad nowo utworzonym 2 p. jazdy New Jersey. W czerwcu, w czasie zagrożenia spowodowanego ofensywą wojsk Konfederacji, K. otrzymał przejściowo dowództwo całej jazdy stanu New Jersey. W listopadzie 1863 r., wraz z podległym mu 2 p. jazdy, ruszył na południowy zachód, gdzie właśnie wzdłuż rzeki Missisipi rozwijała się ofensywa wojsk Unii. Po zdobyciu Vicksburga i kilku decydujących bitwach na terenach tych trwała mała wojna partyzancka. Przez półtora roku K. działał w stanach Missisipi, Tennessee, Kentucky, Arcansas i Luizjanie, odbył szereg marszów i walk i ten właśnie okres przyniósł mu sławę świetnego dowódcy kawalerii. W lecie 1864 r. mianowany został gen. brygady (Kongres Stanów Zjedn. zatwierdził tę nominację dopiero 13 III 1865), a przejściowo dowodził nawet dywizją. Jesienią 1864 r. wziął udział w słynnym raidzie kawaleryjskim przez stan Missisipi, w czasie którego odniósł szereg sukcesów, zdobył wiele sprzętu wojennego i jeńców. W początkach 1865 r. działał w rejonie Nowego Orleanu, a po zakończeniu wojny domowej mianowany został komendantem okręgu południowej Missisipi. Przez kilka lat służył jeszcze K. w armii Stanów Zjedn. Po demobilizacji armii, pomimo utrzymania tytułu generała brygady, objął w r. 1867 stanowisko porucznika w 8 p. kawalerii, stacjonowanym w stanie Nevada, na niespokojnym pograniczu zachodnim. Dopiero 1 I 1871 r. na własną prośbę otrzymał dymisję.
W r. 1870 Kolegium New Jersey w Princeton zaprosiło K-ego na katedrę języków i literatur europejskich. Stanowisko to zajmował aż do śmierci (27 XII 1892), a «… dzięki wysokiemu wykształceniu, zaletom charakteru i rzadkim talentom pedagogicznym stał się jednym z najgłośniejszych ówczesnych profesorów…» („National Encyklopedia of American Biography”). Pomimo iż z uwagi na służbę w wojsku pruskim i na brzmienie nazwiska Niemcy skłonni byli uważać K-ego za Niemca, on sam manifestował swoją polskość. W r. 1863 był członkiem założonego w Nowym Jorku Komitetu Polskiego, utrzymywał też żywe kontakty korespondencyjne ze swoją rodziną w Wielkopolsce i z proboszczem z Opalenicy. W kwietniu 1938 r. wzniesiono nagrobek K-ego na cmentarzu w Princeton.
Enc. Wojsk., IV 56; National Encyclopaedia of American Biography; Who’s who in Polish Amerika; Haitman F. B., Historical Register and Dictionary of the United States Army, Washington 1903; – Haiman M., Historia udziału Polaków w amerykańskiej wojnie domowej, Chicago 1928 s. 62–75, 185; Retinger J. H., Polacy w cywilizacjach świata do końca wieku XIX, W. 1937 s. 180; – Gordon J., Podróż do Nowego Orleanu, Lipsk 1867 s. 69, 85–8.
Marian Zgórniak