Kostrzewski Józef Karol (1883–1959), lekarz, profesor i kierownik kliniki chorób zakaźnych Akademii Medycznej w Krakowie, mikrobiolog i epidemiolog. Ur. 22 I w Krakowie, był synem Karola, urzędnika kolejowego, i Weroniki Schöppl. Jego dziad Michał (1810–1903), weteran wojsk polskich, walczył w 11 p. kosynierów pod generałem Ramorino w r. 1830/1, po upadku powstania emigrował i zmienił rodowe nazwisko Zarębski na Kostrzewski, po czym powrócił do kraju i osiadł pod Krakowem. K. uczęszczał do szkoły ludowej i do gimnazjum w Krakowie. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w Gimnazjum Św. Jacka w r. 1901 wstąpił na Wydział Lekarski UJ. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich otrzymał 28 I 1908 r. i w t. r. rozpoczął praktykę lekarską w klinice chorób wewnętrznych UJ. W r. 1909 Wydział Lekarski UJ przyznał K-emu stypendium z fundacji im. Szklarskiego, dzięki czemu wyjechał do Kopenhagi. Przez 10 miesięcy K. szkolił się w immunologii i mikrobiologii pod kierownictwem dyrektora Statens Serum Institut, dra Th. Madsena, oraz w zakładzie serologicznym prof. W. Matzego w Wiedniu. Po powrocie do Krakowa, od kwietnia 1910 r. K. pracował w klinice chorób wewnętrznych pod kierownictwem prof. W. Jaworskiego, początkowo jako demonstrator, a następnie jako asystent. W marcu 1914 r. K. ustąpił z kliniki i podjął pracę na oddziale chorób zakaźnych Szpitala Św. Łazarza w Krakowie. Z wybuchem wojny został powołany do służby wojskowej i w sierpniu 1914 r., powierzono mu obowiązki kierownika pracowni bakteriologicznej szpitala wojskowego w Krakowie. W jesieni 1916 r. został zastępcą kierownika zakładu bakteriologicznego twierdzy Kraków, prof. R. Nitscha, a po jego ustąpieniu z początkiem 1917 r. K. objął kierownictwo tego zakładu. Do zakresu działalności, zakładu należało: wykonywanie badań serologicznych i bakteriologicznych, wyrób szczepionek, prowadzenie szczepień przeciw wściekliźnie i nadzór nad higieną w zakładach wojskowych leżących w obrębie twierdzy Kraków. W październiku 1917 r. Wydział Krajowy Galicji mianował K-ego prymariuszem oddziału chorób zakaźnych i kierownikiem pracowni bakteriologicznej szpitala św. Łazarza. Obowiązki w wojsku i w szpitalu łączył K. do końca 1918 r., tj. do zwolnienia go ze służby w wojsku w stopniu kapitana-lekarza W. P.
W listopadzie 1922 r. Rada Wydziału habilitowała K-ego jako docenta chorób zakaźnych na podstawie pracy Badania nad własnościami surowicy krwi osób uodpornianych przeciw wodowstrętowi (Kr. 1918) i powierzyła mu zastępczo wykłady i egzaminy z higieny i bakteriologii. W marcu 1923 r. K. rozpoczął wykłady zlecone z chorób zakaźnych. W r. 1927 Rada Wydziału Lekarskiego UJ zwróciła się do K-ego o objęcie katedry chorób wewnętrznych. Propozycji tej K. nie przyjął twierdząc, że poświęcił się przede wszystkim chorobom zakaźnym. W r. 1929 został mianowany profesorem tytularnym na Wydziale Lekarskim UJ. W listopadzie 1939 r. K. był aresztowany przez władze niemieckie wraz z innymi profesorami UJ, ale po kilku dniach został zwolniony i nadal pełnił obowiązki ordynatora oddziału chorób zakaźnych. Po oswobodzeniu Krakowa, jako najstarszy ordynator Szpitala Św. Łazarza, K. pełnił przez pół roku czynności dyrektora szpitala. W lutym 1947 r. został mianowany docentem etatowym UJ, ale w grudniu zrezygnował z nominacji, gdyż pociągała ona za sobą konieczność zrezygnowania ze stanowiska ordynatora oddziału chorób zakaźnych, które zajmował od 30 lat. Równocześnie zgłosił gotowość dalszego prowadzenia wykładów z chorób zakaźnych bez wynagrodzenia. W r. 1951 został mianowany profesorem zwycz. i kierownikiem katedry chorób zakaźnych i epidemiologii Akademii Medycznej w Krakowie. W lipcu 1945 r. K. został wybrany członkiem korespondentem PAU, a w r. 1948 członkiem czynnym. Do końca istnienia PAU pełnił obowiązki sekretarza Wydziału IV PAU. Od r. 1953 był członkiem Komisji Nauk Medycznych PAN. W r. 1951 otrzymał państwową naukową nagrodę II stopnia. W r. 1956 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w r. 1958 Orderem Sztandaru Pracy I Klasy.
Od pierwszych lat pracy lekarskiej K. brał czynny udział w życiu naukowym Krakowa. W l. 1920 i 1921 był wiceprezesem Krakowskiego Tow. Lekarskiego. W r. 1953 został honorowym członkiem tego towarzystwa. Od r. 1925 do 1939 był przewodniczącym miejscowego komitetu redakcyjnego „Polskiej Gazety Lekarskiej”, a od chwili reaktywowania „Przeglądu Lekarskiego” w r. 1945 aż do r. 1955 był przewodniczącym komitetu redakcyjnego tego pisma. Od r. 1950 do końca 1952 był redaktorem publikacji IV Wydziału PAU. K. ogłosił 85 prac naukowych z dziedziny patogenezy, kliniki, mikrobiologii, immunologii i epidemiologii chorób zakaźnych. W jego działalności naukowej można wyodrębnić trzy okresy. Pierwszy od r. 1911 do 1930, poświęcony głównie klinice, immunologii i mikrobiologii chorób zakaźnych, w którym ważniejsze jego prace dotyczyły duru plamistego (O durze plamistym, „Przegl. Lek.” 1919 nr 40, O durze plamistym, II i III, „Przegl. Lek.” 1920 nr 1, 1921 nr 1) oraz czerwonki (Krew chorych na czerwonkę pod względem bakteriologicznym i serologicznym, „Przegl. Lek.” 1920 nr 7, „Przegl. Epidemiologiczny” 1921 t. 1, 5, „Medycyna Doświadczalna i Społeczna” 1923 t. 1, 3, „Pol. Gaz. Lek.” 1925 nr 2). K. należał do pierwszych badaczy, którzy w krwi chorych na czerwonkę stwierdzili obecność pałeczek czerwonki. W drugim okresie (1930–47) K. rozwinął działalność w dziedzinie epidemiologii, wyprzedzając swymi hipotezami późniejszy rozwój nauki; szczególnie w poglądach na znaczenie zmienności drobnoustrojów w epidemiologii chorób zakaźnych przewodu pokarmowego, jak dur brzuszny, dury rzekome, czerwonka. Wraz ze swymi uczniami i współpracownikami, M. Bilekiem, B. Schlönvogtem i in., systematycznie opracowywał epidemiologię chorób zakaźnych w Krakowie. K. zwrócił uwagę na występowanie sporadycznych zachorowań na dur wysypkowy (O durze wysypkowym, „Pol. Gaz. Lek.” 1934 nr 49), wyprzedzając prawie o dwadzieścia lat zainteresowanie tym zagadnieniem w Polsce. W prowokujący, na owe czasy, sposób K. przedstawił hipotezę o nieswoistym działaniu leczniczym surowicy przeciwbłoniczej i innych swoistych surowic jako białka obcogatunkowego (Choroba posurowicza a cierpienie zasadnicze, „Pol. Gaz. Lek.” 1936 nr 4, O zbawiennym wpływie szczątkowej postaci choroby posurowiczej, „Pol. Gaz. Lek.” 1937 nr 6). Okres ten kończy wydanie monografii duru brzusznego (Dur brzuszny, Kr. 1946) oraz czerwonki, błonicy, nosacizny, żółtaczki zakaźnej, gorączki powrotnej i duru wysypkowego (O kilku ostrych chorobach zakaźnych, Kr. 1947). W monografiach tych K. zawarł swoje ogromne doświadczenie kliniczne. Trzeci okres (1947–59) K. poświęcił przede wszystkim badaniom w dziedzinie biochemii chorób zakaźnych, a skoncentrował swe zainteresowania na tężcu. Wprowadził insulinę do leczenia tężca i wypowiedział pogląd, że istotą tężca jest zaburzenie w gospodarce acetylocholiną. Wraz ze współpracownikami S. Ciechanowskim, M. Pawlikówną, M. Ciosińską, S. Kownackim i B. Machem ogłosił liczne prace doświadczalne z zakresu przemiany materii i gospodarki tlenem, krok po kroku wyjaśniając patogenezę tej choroby. Całość prac tego okresu zamknął w monografii pt. Tężec (W. 1960). Badania naukowe były pasją życia K-ego, ale poza tym miał on szerokie zainteresowania; był miłośnikiem książki, zamiłowanym taternikiem, a przede wszystkim lekarzem społecznikiem oddanym całkowicie choremu. K. nie był żonaty; zmarł 5 IV 1959 r. w Krakowie.
Fot. w Zakł. Dok. IH PAN w Kr.; – W. Enc. Powsz., (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932 s. 113; – Tochowicz L., Skulimowski M., Rozwój nauki i nauczania chorób wewnętrznych w Krakowskiej Szkole Medycznej, w: Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II; – „Przegl. Epidemiologiczny” T. 13: 1959 nr 3 (B. Mach) s. 217–22, portret, spis prac (85); „Przegl. Lek.” R. 15: 1959 nr 5 (B. Mach.); „Roczn. PAU” 1939-45 s. LVIII; „Służba Zdrowia” 1959 nr 15 s. 2, nr 16 s. 2; – Materiały z archiwum rodziny Kostrzewskich.
Red.