Poniatowski (Ponitycki) Józef Karol Maurycy (1809–1855), oficer wojsk francuskich i polskich. Ur. 18 XII w Warszawie, był synem księcia Józefa Poniatowskiego (zob.) i Zofii z Potockich, córki Dominika, rozwiedzionej z Wincentym Czosnowskim, 2. v. Aleksandrowej Oborskiej (zob.). Początkowo jako Józef Ponitycki był wychowywany przez matkę, ściśle związaną w tym czasie z jego ojcem. Książę Józef w swoim testamencie gwarantował Zofii Czosnowskiej 600 dukatów rocznie na wychowanie i edukację syna do jego pełnoletności oraz uczynił na jego korzyść jeden z większych zapisów (15 tys. dukatów). Z czasem opiekę nad chłopcem objęła siostra księcia Józefa i jego główna spadkobierczyni – Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa, wraz z którą wyjechał do Paryża. W r. 1821 (18 V) w Paryżu Czosnowska urzędowo zrzekła się opieki nad synem, a w r. 1823 zapisała mu 20 tys. złp. Zaczął używać nazwiska Ponitycki-Poniatowski i pod takim w czerwcu 1826 uzyskał obywatelstwo francuskie. W r. 1828 został usynowiony przez swoją ciotkę i oficjalnie otrzymał nazwisko Poniatowski, a w r. 1829 Tyszkiewiczowa uczyniła zapis na jego korzyść (20 tys. dukatów), zabezpieczony na jej dziedzicznych dobrach Zyple (woj. augustowskie).
Po ukończeniu osiemnastu lat (18 XII 1827) P. zaciągnął się ochotniczo do służby w wojsku francuskim i 22 t. m. przyjęty został jako elew do królewskiej szkoły kawalerii w Saumur. Dn. 1 X 1828 otrzymał stopień brygadiera (kaprala), a następnie w stopniu wachmistrza przydzielono go do 3 p. strzelców konnych. Brał udział w kampanii greckiej (1828–9) i z pułkiem wchodzącym w skład francuskiego korpusu ekspedycyjnego walczył na Peloponezie (Morei) odznaczając się w tej akcji, która przyczyniła się do wywalczenia niepodległości Grecji. Po powrocie do Francji w maju 1830 został przeniesiony do 17 p. strzelców konnych, uczestniczył w wydarzeniach lipcowych 1830 r. i w sierpniu t. r. awansował do stopnia podporucznika z przeniesieniem do 8 p. lansjerów orleańskich w Meaux. Podobno «chowając się po cudzoziemsku… Polakiem się nie czuł» (Kazimierz Girtler). Jednakże w kwietniu 1831 P. zgłosił chęć zaciągnięcia się do wojska powstania listopadowego, rekomendowany doń przez Karola Kniaziewicza. Jako dymisjonowany podporucznik wojsk francuskich mianowany został 13 VI 1831 w stopniu porucznika adiutantem polowym gen. Jana Skrzyneckiego, 1 VIII t. r. otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari, a 1 IX awansował na kapitana z przeznaczeniem do formowanego 1 p. wolnych kozaków wołyńskich. Po rozwiązaniu pułku otrzymał 21 IX przydział do sztabu przybocznego naczelnego wodza. Wraz z korpusem gen. Macieja Rybińskiego przeszedł granicę pruską i powrócił do służby we francuskiej Armii Afrykańskiej w Algierii. Ze swoim pułkiem wziął udział w wojnie prowadzonej przez Francję z Abd-el-Kaderem. Dn. 29 IX 1832 mianowany został porucznikiem, jednak w miesiąc później poprosił o zwolnienie z wojska bez płacy, motywując swoje odejście ze służby koniecznością zajęcia się sprawami rodzinnymi; 11 XI 1832 minister wojny Francji wyraził zgodę i w dwa tygodnie później P. opuścił wojsko.
Z okresu pobytu w Algierii nie ma żadnych świadectw kontaktów P-ego z Polakami służącymi wówczas w Legii Cudzoziemskiej czy z cywilnymi kolonistami. Zachował jednak świadomość więzi ze swą pierwszą ojczyzną, czego przejawem była wizyta w Krakowie i starania o uzyskanie zezwolenia na przyjazd do Warszawy, podjęte w r. 1839 podobno z powodu wielkiej tęsknoty za krajem. I. F. Paskiewicz odrzucił prośbę P-ego, a nawet nakazał poszukiwanie i konfiskatę wszelkich jego majątków w zaborze rosyjskim. P. wówczas zaczął starać się o ponowne wejście do służby w armii francuskiej. Od 20 II 1842 służył w stopniu porucznika w 4. p. lansjerów stacjonującym w Paryżu. Zabiegi o uzyskanie awansu na stopień rotmistrza zakończyły się w r. 1843 niepowodzeniem: prośba P-ego, na skutek negatywnych o nim opinii, została przez ministra wojny odrzucona. Jednak jesienią 1844 przeszedł do 2 p. spahisów orańskich (przemianowanego później na 2 p. szaserów afrykańskich) z równoczesną nominacją na rotmistrza i 4 VIII 1845 wyjechał do Algierii. Tutaj, mimo zakończenia wojny z Abd-el-Kaderem, wraz z pułkiem znajdował się w stałych walkach. W sierpniu 1848 został kawalerem Legii Honorowej, a w grudniu 1853 – oficerem Legii. W grudniu 1851 otrzymał nominację na stopień szefa szwadronu. P. zmarł 18 II 1855 w Tlemcen (prowincja Oran) i tam został pochowany. Jego prochy zostały ekshumowane przez armię francuską w kwietniu 1968 i przeniesione na cmentarz wojskowy du Petit Lac pod Oranem.
W małżeństwie z Angielką Marią-Anną Semple (ślub w r. 1836) P. miał dwoje dzieci: Józefa Stanisława (1837–1910), oficera francuskiego, i córkę Marię Teresę (ur. w r. 1838), pozostającą pod opieką marszałkowej Davout, żonę (od r. 1856) Louis Antoine’a de Guirard hr. de Montarnat, wnuka po kądzieli marszałka M. Neya.
Uruski: – Gawroński F. S., Latopismo rodzinne mego żywota…, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 13: 1967 s. 224; Kozłowski S. A., Józef książę Poniatowski i ród jego, P. 1923 s. 39, 40, 41; Rhode G., Die Poniatowski in Polen, Italien und Frankreich, „Genealogisches Jahrbuch” Bd. 15: 1973 s. 15 (autor pomylił syna ks. Józefa z jego imiennikiem z linii włoskiej, tzn. Stanisława); – Girtler K., Opowiadania, Kr. 1971 II; Załuski J., Wspomnienia, Kr. 1976; – „Czas” 1855 nr 68; „Przekrój” 1974 nr 1535; – B. Czart: rkp. IV 5458 s. 215; B. PAN w Kr.: rkp. 2651; – Kartoteka oficerów WP Zbigniewa Zacharewicza.
Jerzy Skowronek i Zbigniew Zacharewicz