Skrodzki Józef Karol, krypt.: J.K.S., S. (1787–1832), fizyk, zoolog, profesor i rektor Uniw. Warsz. Ur. 19 III (20 I 1784 – wg J. Bielińskiego) w Bohonikach (pow. Sokółka) na Grodzieńszczyźnie, był synem kapitana artylerii wojsk kor. Jana Jakuba Skrockiego

S. ukończył gimnazjum pijarów w Wilnie jako nowicjusz tego zakonu. Nie złożył jednak ślubów, wystąpił z klasztoru i studiował nauki matematyczno-fizyczne na Uniw. Wil., m. in. chemię u Jędrzeja Śniadeckiego i fizykę u Józefa Stubielewicza. Od r. 1807 był nauczycielem fizyki w publicznych szkołach na Litwie, następnie w l. 1811–14 nauczał fizyki, chemii i historii naturalnej w Liceum Warszawskim. Władze edukacyjne Ks. Warsz., planując otwarcie uniwersytetu w Warszawie, przewidziały S-ego na profesora fizyki i wysłały go w r. 1814 na uzupełniające studia za granicę. Na nowo otwartym uniwersytecie w Berlinie S. specjalizował się z fizyki i nauk pokrewnych, potem w Londynie przez miesiąc zaznajamiał się z najnowszą aparaturą i produkcją instrumentów fizycznych w tamtejszych warsztatach, następnie w Holandii i Niemczech zwiedził gabinety fizyczne i laboratoria naukowe, m. in. w Rotterdamie, Hadze, Lejdzie, Amsterdamie, a także Getyndze i Lipsku, gdzie uczęszczał na wykłady, robił też wycieczki geologiczne w Góry Harcu i Rudawy. Pod koniec r. 1815 dotarł do Paryża i studiował tam przez kilka miesięcy. Po powrocie do Warszawy w r. 1816, wykładając nadal w Liceum, przedstawił w styczniu r. n. program nauczania fizyki władzom tworzącego się Uniwersytetu i włączył się w jego organizację. Po formalnym otwarciu w r. 1818 objął jako profesor stały radny katedrę fizyki oraz kierownictwo gabinetu fizycznego, który dzięki jego staraniom stał się jedną z najlepiej wyposażonych placówek Uniwersytetu, m. in. w sprowadzane z Paryża instrumenty. Po zamknięciu uczelni przez Rosjan w r. 1832 wyposażenie gabinetu w całości (400 obiektów) zostało wywiezione do Petersburga. W r. 1823 opracował S. nowy program studiów fizyki, uwzględniający najnowsze osiągnięcia i odkrycia w tej dziedzinie, czym przyczynił się do ogólnej reformy Uniwersytetu w r. 1825. Poza Uniwersytetem wykładał fizykę, mechanikę, hydraulikę oraz zoologię i naukę łowów w przyuniwersyteckiej Szkole Szczególnej Leśnictwa (od r. 1818) oraz fizykę w Szkole Aplikacyjnej Artylerii (od r. 1821). Był członkiem Tow. do Ksiąg Elementarnych. W r. 1825 wszedł w skład kierowanej przez Stanisława Staszica, następnie przez Ludwika Platera, Rady Politechnicznej opracowującej organizację i program przyszłej politechniki; jego zadaniem była opieka nad stypendystami (przewidzianymi na wykładowców) wysłanymi na uzupełniające studia za granicę. W r. 1824 przyznano mu stopień doktorski bez przedłożenia dysertacji, zgodnie z rozporządzeniem Komisji Rządowej z r. 1819, umożliwiającym stosowanie takiej procedury wobec «zasłużonych dla nauki mężów». W l. 1823–9 pełnił funkcję dziekana Wydz. Filozoficznego. Podczas powstania listopadowego (10 I 1831) został wybrany na rektora Uniwersytetu. Po zajęciu Warszawy władze rosyjskie wyboru tego nie uznały; wkrótce zresztą, 19 XI t. r., Uniwersytet został zamknięty.

S., zajęty dydaktyką i czynnościami organizacyjnymi, niewiele publikował, głównie prace z elektryczności i mechaniki, m. in.: O budowie łańcuchów elektrycznych Wolty i o fenomenach elektromagnetycznych („Roczniki Tow. Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk” T. 15: 1822), O oporze ciał względem elektryczności i o nowym sposobie P. Rousseau mierzenia tego oporu („Pam. Umiejętności, Sztuk i Nauk” 1824) i O machinie do wyrywania z ziemi i dźwigania wielkich kamieni (tamże). Z zakresu zoologii ogłaszał opisy zwierząt łownych na łamach „Sylwana”, m. in. Monografię łosia (1820 nr 1, 2), Opisanie jelenia (1829 nr 3) i Opisanie głuszca (1830 nr 2), a także inne artykuły dotyczące zoologii oraz fizyki w „Pamiętniku Warszawskim”, który redagował i wydawał wspólnie z Kazimierzem Brodzińskim i Fryderykiem Skarbkiem w l. 1822–3 (ukazało się 6 tomów). Pozostawiona w rękopisie pierwsza część podręcznika Wykład fizyki później zaginęła.

W lutym 1818 S. został najpierw przybranym, potem czynnym członkiem Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk i był jednym z najbardziej aktywnych członków jego Działu Umiejętności, m. in. na posiedzeniach referował (niekiedy demonstrując doświadczenia) najnowsze osiągnięcia z fizyki, zwłaszcza z zagadnień elektryczności, magnetyzmu, ciśnienia atmosferycznego i wilgotności powietrza, a także z zakresu chemii i botaniki. Brał udział w deputacjach oceniających prace zgłaszane do czytania na posiedzeniach i publikacji w „Rocznikach” Towarzystwa. W r. 1820 był współinicjatorem powołania na członków honorowych Towarzystwa uznanych uczonych zagranicznych, co zrealizowano dopiero po ponownym jego wniosku w r. 1829. Należał także do zagranicznych tow. naukowych, m. in. badaczy natury w Szwajcarii, mineralogicznego w Jenie i historii naturalnej w Lipsku. Utrzymywał kontakty naukowe z uczonymi za granicą, m. in. korespondował z A. Ampère’em na temat elektromagnetyzmu i indukcji elektrycznej.

S. był lubianym i szanowanym przez studentów wykładowcą. Jego uczniami byli m. in.: astronom Stanisław Janicki, przyrodnik Wojciech Jastrzębowski i fizyk Andrzej Radwański. Zmarł 15 V 1832 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Orderem św. Stanisława IV kl. za działalność w Aplikacyjnej Szkole Artylerii.

W małżeństwie z Ludwiką z Cichowskich (1800–1839) miał S. dwoje dzieci: córkę Karolinę i syna Eugeniusza (zob.).

Portret litograficzny przez Seweryna Oleszczyńskiego w Muz. Narod. w W.; – Enc. Org.; Encyklopedia Warszawy, W. 1994; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Słown. biologów; Słownik Polskich Towarzystw Naukowych, Wr. 1990 II cz. 1; Szymanowski W., 300 portretów zasłużonych w narodzie Polaków i Polek z dodaniem krótkich wspomnień ich żywotów, W. 1860 s. 224–5, tabl. XLVII (portret rysunkowy nr 235); Oficerowie Rzpltej 1774–1794, I cz. 2; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1790–1850, W. 1979; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, I; – Bieliński, Uniw. Warsz. (częściowa bibliogr.); tenże, Uniw. Wil. (częściowa bibliogr.); Hist. Nauki Pol., III; Księga pamiątkowa Uniw. Wil., I; Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W. 1953 s. 68, 79, 238–9, 241, 245, 247, 249, 251, 254, 256–7, 261, 267, 272, 289–90 (jako Karol S.); Piech T., Zarys historii fizyki w Polsce, Kr. 1948 s. 12–13; Rodkiewicz A., Pierwsza politechnika polska, Kr. 1904; Wójcicki K. W., Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia (1800–1830), W. 1875 s. 232; Zarys dziejów nauk przyrodniczych, W. 1983; – Konopacki S., Pamiętniki, W. 1899 II 134–5; Skrodzki E., Wieczory piątkowe i inne gawędy, W. 1962; – „Roczn. Inst. Religijnych i Edukacyjnych w Król. Pol.” 1824 s. 8, 89, 91, 112, 213, 1826/7 s. 9, 197, 200, 220, 232, 323, 1830 s. 8, 128, 149, 241; „Tyg. Pol.” 1832 nr 19 s. 456–9 (wspomnienie pośmiertne Fryderyka Skarbka).

Stanisław Tadeusz Sroka