Lompa Józef Piotr, krypt. J. L., pseud. A. Mieczyński (1797–1863), nauczyciel i organista, śląski działacz narodowy, folklorysta, prozaik, publicysta i tłumacz. Ur. 29 VI w Oleśnie na Górnym Śląsku, w rodzinie drobnomieszczańskiej, syn Michała, z zawodu krawca, a później kramarza, i Józefy z domu Stróżyk, córki kowala z Dobrodzienia (pow. lubliniecki). W rodzinnym miasteczku ukończył L. naukę elementarną, uczył się także gry na organach i skrzypcach, a od dwunastego roku życia śpiewał w chórze. Miał także zamiłowanie do rysunków, którego ojciec nie aprobował. Przez pewien czas uczęszczał do niemieckiej szkoły ewangelickiej. W r. 1811, po ukończeniu szkoły elementarnej, L. został skierowany przez rodziców na naukę gimnazjalną do Opola, okazało się to jednak zbyt kosztowne. Ojciec L-y miał ambitny zamiar wykształcenia syna, toteż postanowił, by L. pracował jako organista w klasztorze reformatów w Wieluniu i równocześnie uczył się w tamtejszej szkole pijarskiej. Gwardian reformatów namawiał L-ę, aby wstąpił do zakonu i podjął studia teologiczne. L. nie czuł powołania zakonnego i potajemnie wyjechał z Wielunia. Mimo surowych nakazów ojca zbiegł z klasztoru po raz drugi po krótkim pobycie w Wieluniu i wrócił do Olesna. W rodzinnym miasteczku podejmował przez okres ok. 4 lat różnorodne zajęcia, m. in. był pisarzem w kancelarii sądu w Oleśnie, grywał na skrzypcach w miejscowej orkiestrze rozrywkowej, był tłumaczem, protokolantem, nauczycielem domowym. Sprawował funkcję sekretarza w generalnej komisji dla spraw ziemskich i włościańskich w Szywaldzie koło Olesna, wyniósł stąd znaczną znajomość stosunków społecznych i gospodarczych wsi śląskiej. Wiedzę tę zużytkował później jako obrońca spraw chłopskich, pisząc odwołania i udzielając porad prawnych. Pracując jako tłumacz przysięgły języka polskiego, czeskiego, niemieckiego przy regulacji granic między Królestwem a Śląskiem, zapoznał się z wielu dokumentami i rozwinął w sobie zainteresowania historyczne, etnograficzne i językoznawcze.

W r. 1815 L. wstąpił za namową ojca do katolickiego seminarium nauczycielskiego we Wrocławiu, które ukończył jako nauczyciel szkoły elementarnej. Pobyt w seminarium ugruntował i pogłębił świadomość przynależności kulturalnej i etnicznej do narodu polskiego. Przyswajał sobie też za pośrednictwem polskich przekładów dzieła literatury światowej, czym się szczycił wobec swych niemieckich profesorów. Dn. 26 VII 1817 L. uzyskał świadectwo nauczycielskie i natychmiast został pomocnikiem nauczyciela we wsi Cieszyn w pow. sycowskim. W sierpniu t. r. objął posadę organisty, sekretarza gminnego i urzędnika akcyzy oraz domowego nauczyciela u emerytowanego gen. Usedoma w Łomnicy (pow. Olesno). W listopadzie 1818 przeniósł się do Lublińca. Od 1 I 1820 zamieszkał we wsi Lubsza, gdzie pozostawał aż do r. 1858. W r. 1820 proponowano mu objęcie stanowiska nauczyciela seminarium nauczycielskiego w Bydgoszczy. L. powziął w r. 1821 zamiar podjęcia studiów na UJ i w tym celu zwrócił się do prof. Jerzego Samuela Bandtkiego z prośbą o pomoc i wyjednanie stypendium umożliwiającego studia. Planów tych jednak nie zrealizował.

W bogatym, ale bardzo nierównym dorobku literackim L-y można wyróżnić utwory literackie (wiersze i prozę, przeznaczone dla ludowego czytelnika), podręczniki szkolne, poradniki z zakresu oświaty rolniczej, dziełka religijne, prace historyczne i etnograficzne, artykuły publicystyczne. Pracę pisarską rozpoczął L. w r. 1818 od wierszy oryginalnych i tłumaczonych, lecz pierwszą wydaną drukiem książką było Krótkie wyobrażenie historii Szląska dla szkół elementarnych (Opole 1821) – podręcznikowa wersja historii Śląska napisana po raz pierwszy w języku polskim. Następnie wydał po niemiecku krótki zarys historii rodzinnego Olesna (1832), a po nim dwa Zbiory pieśni nabożnych (1833). O skomplikowanym procesie krystalizowania się świadomości narodowej L-y świadczyły artykuły, które drukował w „Der Rosenberg-Kreuzburger Telegraph” oraz „Schlesische Provinzialblätter”. W tym ostatnim czasopiśmie (1837 t. 105 s. 435–40) opublikował artykuł pt. Sprache in Oberschlesien entgegenstehend, w którym wypowiedział się pozytywnie o roli języka niemieckiego w podnoszeniu poziomu oświaty na Górnym Śląsku i utrzymywał, że Polacy powinni dla własnego dobra poznać język urzędowy.

L. wkrótce stał się żarliwym propagatorem równouprawnienia języka polskiego. Rozwój uczuć i przekonań narodowych L-y łączył się z ideą zjednoczenia wszystkich słowiańskich narodów nie tyle w sensie politycznym, co kulturalnym. Jego zainteresowania Słowiańszczyzną pojawiły się dość wcześnie i trwały do końca życia. We wszechsłowiańskiej solidarności szukał oparcia dla swojego programu narodowego wyzwolenia ludności polskiej na Śląsku i podniesienia jej na wyższy poziom oświaty i kultury. Żywszą działalność pisarską rozwinął L. od r. 1842, drukując trzy zeszyty Zbioru wierszy (1841–3) częściowo tłumaczonych z niemieckich autorów, a częściowo własnych. W r. 1844 ukazał się popularny zarys dziejów Śląska, pt. Pielgrzym w Lubopolu, czyli nauki wiejskie szczególniej dla ludu Szląskiego zastosowane (Lubliniec 1844), wzorowany na „Pielgrzymie w Dobromilu” Izabeli Czartoryskiej. W zakresie historii Śląska położył zasługi nie tylko jako popularyzator, lecz także jako zbieracz materiałów do dziejów miast śląskich, jak np. Opola, Gliwic, Bytomia; temu ostatniemu specjalnie poświęcił uwagę jako ośrodkowi dawnego górnictwa srebra i ołowiu (Kruszce srebrne w Bytomiu Górnoszląskim, Bytom 1847). Zespół prac historycznych zamyka dziełko na temat rozwoju oświaty i kultury na Śląsku, będące rodzajem słownika biograficznego pisarzy śląskich, pt. Krótki rys piśmiennictwa polskiego w Śląsku („Dzien. Górnośląski” 1849; tamże opublikował daleki od kompletności Spis xiazek polskich w Śląsku Pruskim wydanych). W rękopisie pozostał opracowany ok. r. 1843 i obejmujący także Dolny Śląsk Dykcyonarzyk jeograficzny, czyli wyszczególnienie miast i wsi i mniejszych osad jako też i gór Szląska pruskiego z dodatkami historycznymi.

«Wieszcz górnośląski», jak sam się określał L., najwyżej cenił swą twórczość literacką. Znaczną ilość swych wierszy zamieścił w pismach śląskich (,,Tyg. Pol.”, „Dzien. Górnośląski”, „Telegraf Górnośląski”, „Gwiazdka Cieszyńska”). Podobnie jak i w innych działach jego twórczości pisarskiej, wiele tu, obok wierszy oryginalnych, tłumaczeń poetów niemieckich i naśladownictw. Z poetów polskich zaznaczał się wpływ na L-ę J. Kochanowskiego i A. Mickiewicza – wiersze jego miały cechy sentymentalnej poezji wczesnoromantycznej. Twórczość L-y nie jest świadectwem znaczniejszego talentu poetyckiego. To samo można powiedzieć o oryginalności prozy L-y, w której wykazywał on jednak talent narracyjny i zwięzłość. Są to na ogół przeróbki i tłumaczenia, skróty, przeważnie niemieckich autorów (O. Marbacha, G. Nieritza, K. Schmidta i in.), czasem z literatur słowiańskich, ale za pomocą niemieckich tekstów. L. dostosowywał je do zainteresowań szerokich kręgów czytelników śląskich. Należą tu m. in. powiastki L-y: Mały górnik, czyli poczciwość trwa najdłużej (Opole, Tarnowskie Góry 1845), Historia o szlachetnej i pięknej Meluzynie (Olesno 1847), Historya o Gryzeldzie i margrabi Walterze (Mikołów 1846). Zyskały one sobie ogólną popularność na Śląsku. Dostrzec można w nich wyraźne nawiązanie do wczesnorenesansowej mieszczańskiej prozy, w realizacji pisarskiej bliższe jednak literaturze jarmarcznej. O wiele bardziej oryginalne były utwory oparte na legendach śląskich czy faktach z historii Śląska i Polski, takie jak np. Powiastka o pobożnych górnikach (Bytom 1847), Turcy na Górnym Śląsku, powieść zabawna i prawdziwa z drugiej połowy XVIII wieku („Gwiazdka Cieszyńska” 1858), Historia o pobożnej i błogosławionej Petroneli, polskiej pustelnicy na górze Chełm u św. Anny na Górnym Śląsku (Koźle 1855), Zamek w Głogówku („Gwiazdka Cieszyńska” 1857), przedstawiające więź Śląska z Polską. Opowieści te przez wiele lat były jedyną literaturą w języku polskim dla śląskiego czytelnika. L. znajdował nakładców na całym Śląsku, ponadto w Bochni, Jaśle, Poznańskiem, a nawet Prusach Wschodnich. Opracowywał podręczniki do przedmiotów objętych programem nauczania w ówczesnych szkołach elementarnych. M. in. wydał tłumaczenie niemieckiego podręcznika znanego pedagoga F. Rendschmidta pt. „Książka do czytania dla klasy średniej szkół katolickich miejskich i wiejskich” (Wr. 1843), w której wiersze poetów niemieckich zastąpił utworami poetów polskich, z Kochanowskim na czele. Pisał też podręczniki do historii, geografii Śląska, do rachunków, rysunków i kaligrafii. Autor ok. 50 osobno wydanych książek, książeczek, broszur oraz sporej ilości prac pozostawionych w rękopisach, okresowo współpracujący z ok. 10 polskimi pismami i 6 niemieckimi – najwięcej samodzielności i oryginalności wykazał jednak jako etnograf.

L. należał do najwybitniejszych folklorystów polskich w pierwszej połowie XIX w. Opublikował w l. 1844–5 w leszczyńskim „Przyjacielu Ludu” cykl Klechdy ludu polskiego w Szląsku (wydane anonimowo w Warszawie w r. 1900) i Powieści gminne śląskie („Dzien. Górnośląski” 1848), a odrębnie wydał Przysłowia i mowy potoczne ludu polskiego w Szląsku (Bochnia 1858), zawierające ponad 700 przysłów. Równocześnie L. zapoczątkował systematyczne gromadzenie pieśni i prozy ludowej na Śląsku. Nowoczesność L-y w tej dziedzinie polegała na wierności zapisywanego tekstu, dużym stopniu autentyczności zachowanego przekazu oraz informacji o jego pochodzeniu. Dotyczy to zwłaszcza pieśni zbieranych w l. 1842–6, których wartość podnoszą dołączone do niektórych melodie jednogłosowe, nie skażone dorabianiem akompaniamentu muzycznego. Zbieractwo L-y umożliwiła pomoc naukowa oraz finansowa Edmunda Bojanowskiego, który działał z upoważnienia Wydziału Literackiego «Kasyna» Gostyńskiego. Projektowano nawet wydanie obszernej edycji zabytków twórczości ludowej Śląska, do czego, mimo zabiegów Bojanowskiego i W. Maciejowskiego, nie doszło. Część bogatych zbiorów rękopiśmiennych L-y, które udostępniał uczonym niemieckim i polskim, przepadła. W ostatnich latach, dzięki B. Zakrzewskiemu, sporo rękopiśmiennych zapisów L-y odnaleziono i wydano. Już po ostatniej wojnie światowej zaginął rękopis pt. Märchen, Sagen und Sitten, Gebräuche und Aberglauben… des schlesisch-slavischen Volkes, przechowywany w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, z którego fragmenty ogłaszali uczniowie K. Weinholda: K. Hartsch i F. Przibila, a omówił W. Nehring („Mitteilungen d. Schlesischen Gesellschaft f. Volkskunde” 1897). Obszerny zespół materiałów folklorystycznych zebranych przez L-ę w l. 1841–6 zachował się w trzech obszernych rękopisach w tzw. „Rozmaitościach śląskich”, przechowywanych w zbiorach Biblioteczki Śląskiej w Cieszynie (sygn. 431), w Muzeum Etnograficznym w Krakowie (sygn. nr. 318–346) oraz w Archiwum Literackim Edmunda Bojanowskiego (klasztor Zgromadzenia Sióstr Służebniczek w Dębicy); dzięki temu ostatniemu rękopisowi udało się zrekonstruować duży zespół pieśni. Zbiór ten jeszcze za życia L-y został zagubiony, gdy poszukiwano dla niego wydawcy.

W r. 1843 L. zamierzał wydawać polskie czasopismo na Śląsku, ale władze nie udzieliły mu zezwolenia. Był współpracownikiem „Gwiazdki Cieszyńskiej” oraz ukazujących się w l. 1845–9 pism śląskich: „Tygodnika Polskiego” (Pszczyna), „Dziennika Górnośląskiego” (Bytom), „Telegrafu Górnośląskiego” (Olesno). Nadsyłał również korespondencje do „Szkoły Polskiej” i „Nadwiślanina”. Później współpracował z „Poradnikiem dla Ludu Górnośląskiego” K. Kosickiego. Uprawiał różnorodne gatunki dziennikarskie od artykułów publicystycznych po zwięzłe notatki, był nadzwyczaj pracowitym i systematycznym dostawcą materiałów trafnie dobranych dla czytelnika śląskiego. L-ę interesowało przede wszystkim społeczne i gospodarcze położenie warstwy chłopskiej. Zajmował go także los biedoty wiejskiej, służby folwarcznej i chłopskiej, wiejskich rzemieślników i kramarzy. Domagał się szkół ludowych, książek, czasopism, poradnictwa zawodowego – lecz równocześnie walczył gorliwie o poprawę materialnego bytu chłopa, o podniesienie kultury rolnej, o sprawiedliwość i zachowanie języka polskiego na Śląsku. Ogłaszał na ten temat korespondencje w „Przyjacielu Ludu” (Wiadomości urywkowe o stanie chłopów w Górnym Śląsku, „Przyjaciel Ludu” 1843 nr 6 s. 45–6), pisał petycje do władz i skargi na panów. L. był legalistą, jego program społeczny zamykał się w ramach istniejącego porządku, a jego postawa sprowadzała się do walki o pełną realizację tego, co ustawy chłopom przyznawały.

W okresie Wiosny Ludów L. brał czynny udział w życiu politycznym. Wspólnie z ks. J. Szafrankiem, K. Kosickim, E. Smolką i in. zorganizował w czerwcu 1848 pierwszy wiec w Bytomiu mający ustalić program dla polskich posłów. Wówczas też w „Dzienniku Górnośląskim” (1848), z którym właśnie rozpoczął współpracę, ogłosił artykuł redakcyjny pt. Czego od sejmu berlińskiego żądać mamy?, w którym domagał się wprowadzenia języka polskiego do szkolnictwa, rozszerzenia programu nauki o historię polską, wprowadzenia Polaków do administracji oraz na stanowiska kościelne. W tym też okresie kształtowały się poglądy L-y na charakter i cele pracy kulturalno-oświatowej, której istotnym elementem był, wg niego, postulat zakładania czasopism ludowych i wydawanie popularnych książeczek dla wsi. L. domagał się organizowania bibliotek i czytelni polskich oraz rozdawania książek podczas odpustów i jarmarków. Na jego adres przychodziły z różnych stron polskie książki, m. in. dla czytelni w Woźnikach. Dn. 12 XI 1848 powstało w Bytomiu Tow. Pracujących dla Oświaty Ludu Górnośląskiego, którego L. został członkiem zarządu. W r. 1849, wraz z nauczycielem bytomskim E. Smolką, założył Tow. Nauczycieli Polaków w Bytomiu. Gdy J. Łepkowski został zmuszony do opuszczenia Śląska w r. 1849, L. wraz z E. Smolką od 31 III t. r. przejęli redakcję „Dziennika Górnośląskiego”. Na łamach pisma L. występował energicznie w obronie praw języka polskiego na Śląsku. „Dziennik” też wysuwał kandydaturę L-y na posła do sejmu pruskiego. Samodzielnym i pionierskim był też L. w swojej pracy publicystyczno-dziennikarskiej, mającej na celu propagowanie spraw śląskich w innych częściach Polski. Współpracował także z pismami wielkopolskimi, warszawskimi i krakowskimi, które informował o życiu narodowym i społecznym na Górnym Śląsku bądź to w przygotowanych do tego celu korespondencjach, bądź też w licznych listach, które służyły innym jako materiał do artykułów pisanych o Śląsku. Korespondował z takimi ludźmi, jak J. Bartoszewicz, E. Estkowski, G. Gizewiusz, C. Ł. Jarochowski, J. I. Kraszewski, J. Łepkowski, W. A. Maciejowski, J. E. Purkyne, P. Stalmach, F. Wężyk, K. Wójcicki, A. Wojkowski, oraz z uczonymi niemieckimi, jak J. G. Büsching, K. Weinhold i in. Był uznanym rzecznikiem sprawy śląskiej na łamach trójzaborowej prasy polskiej i występował wobec opinii jako zwolennik ścisłej łączności Śląska z resztą kraju.

W r. 1850 za agitację polską w okresie Wiosny Ludów, obronę chłopa polskiego i wystąpienia w prasie śląskiej L. został zwolniony z posady z zachowaniem pozorów legalności w trybie postępowania dyscyplinarnego. Po trzydziestu latach pracy nauczycielskiej pozostawiono go bez praw do emerytury i bez środków do życia, a miał wówczas na utrzymaniu jeszcze jedenaścioro dzieci. Zwolniony z posady nauczyciela i organisty, musiał opuścić służbowe mieszkanie; zamieszkał wówczas we własnym domku, w którym na nazwisko żony założył kramik. Dn. 4 XII 1851 policja dokonała w mieszkaniu L-y rewizji. L. w dalszym ciągu pracował intensywnie i pisał. W listach do „Szkoły Polskiej” Estkowskiego bronił polskości i występował przeciw germanizatorom. Współpracował też z „Gwiazdką Cieszyńską”, w której w r. 1855 (nr 10–14) ukazała się autobiografia L-y. Głównie jednak w tym czasie zajmował się L. popularyzacją wiedzy rolniczej i poradnictwem gospodarczym. Przyswoił czytelnikowi śląskiemu wiele książek, w których krzewił zasady racjonalnej organizacji gospodarstw wiejskich, ulepszania hodowli zwierząt, znajomość sadownictwa, pszczelarstwa, rzemiosł. Rady praktyczne dla rolników zebrał w Złotej rodzinnej książce (Leszno 1852). Przełożył też z języka niemieckiego „Nowe udoskonalone pszczelnictwo ks. plebana Dzierżona” (Piekary 1852, Leszno 1859). Sam założył wzorowy ogród warzywniczy i sad, w którym zgromadził różne gatunki roślin.

Te różnorodne formy działalności przyniosły L-ie dowody uznania w postaci członkostwa Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Tow. Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie, Centralnego Tow. Gospodarczego w Poznaniu oraz Tow. Rolniczego w Król. Pol., Literackiego «Kasyna» w Gostyniu. W r. 1858 L. wydał 11 publikacji, a wśród nich Przysłowia i mowy potoczne ludu polskiego w Szląsku (Bochnia 1858). T. r. zmuszono go do ostatecznego opuszczenia Lubszy. Przeniósł się wówczas do Woźnik, gdzie był tłumaczem sądowym, wystarał się też o prawo pisania podań. Resztę życia spędził w ciężkich warunkach materialnych, poświęcając się pracy pisarskiej. W l. 1860–2 prowadził żywą korespondencję z J. I. Kraszewskim i pisywał do redagowanej przez niego „Gazety Polskiej” korespondencje ze Śląska. Dostarczył też tekstów i melodii do zbioru J. Rogera, pt. „Pieśni ludu polskiego na Górnym Śląsku” (Wr. 1863). Zmarł L. 29 III 1863 w Woźnikach i został pochowany na tamtejszym cmentarzu.

L. był dwukrotnie żonaty. W r. 1817 z Marią Bensiówną, córką nauczyciela ze Sternalic (od którego nauczył się pszczelarstwa), po raz drugi ożenił się w r. 1837 z Weroniką Grzegorz, córką nauczyciela. Miał szesnaścioro dzieci. Imieniem L-y nazwano szkołę powszechną w Lubszy, Dom Kultury w Oleśnie, wiele ulic w różnych miastach śląskich, wystawiono mu pomniki w Lubszy, Oleśnie, Biskupicach. Kazimierz Gołba napisał w l. 1937–8 sztukę pt. „Lompa”, wystawioną w Katowicach (1945) i w Krakowie (1947), a w r. 1947 wydaną drukiem, Zofia Kossak-Szczucka poświęciła mu opowiadanie „Pierwsze światła” w tomie pt. „Nieznany kraj” (W. 1932.)

Podob.: „Album pisarzy polskich” nr 7; „Poglądy” 1969 nr 14 (162); Portret w: Tobiasz M., Pionierzy odrodzenia narodowego na Śląsku, Kat. 1937; 25 fotokopii do życiorysu i twórczości L-y wykonanych przez Ewę Feser, Kat. 1964; – Korbut, III (2. wyd.); Nowy Korbut (Romantyzm), VIII; Brożek L., Bibliografia J. L-y, „Zaranie Śląskie” 1947 nr 3; Pośpiechowie L. i J., Bibliografia J. L-y, „Kwart. Opolski” 1957 nr 3; Słownik folkloru polskiego, Pod red. J. Krzyżanowskiego, W. 1965; J. L. Katalog Centralny, Oprac. J. Woźnicka, Kat. 1962; – Barycz H., Zamierzone studia J. L-y w Uniwersytecie Krakowskim, „Zaranie Śląskie” R. 11: 1935 z. 3 s. 193–6; Dobrzycki W., J. L. 1797–1863, W. 1970; Dzieje folklorystyki polskiej 1800–1863. Epoka przedkolbergowska, Pod red. H. Kapełuś i J. Krzyżanowskiego, Wr. 1970; Ender J., J. L. Zarys biograficzny, Kat. 1947; Obrońcy ludu śląskiego, W. 1956 s. 31–154 (fot); taż, Gospodarek T., Walka o kulturę narodową ludu na Śląsku (1815–1863), Wr. 1968; Hierowski Z., Nauczyciel z Lubszy i inne szkice, Kat. 1964 s. 50–78; tenże, Pisarstwo ludowe J. L-y, „Zaranie Śląskie” 1947 nr 3; Kopeć J., „Dykcyonarzyk jeograficzny” J. L-y, „Kwart. Opolski” R. 14: 1968 z. 1/2 s. 53–61; tenże, Język J. L-y, Wr. 1965; [Kudera J.] Ksiądz J. L., zasłużony działacz, krzewiciel ducha polskiego na Śląsku, Opole 1913; tenże, Obrazy Ślązaków wspomnienia godnych, Mikołów 1920; Madeja J., Z życia i działalności pedagogiczno-oświatowej J. L-y, Opole 1965 (2 fot.); Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1964; Pisarze śląscy XIX i XX wieku. Praca zbiorowa pod red. Z. Hierowskiego, Wr. 1963; Prus K., J. L., jego życie i prace, Bytom 1913 (podob.); Szewczyk W., Z kraju L-y, Kat. 1958; Wilczek S., J. L., prekursor pracy kulturalno-oświatowej na Górnym Śląsku, Kat. 1962; Zakrzewski B., Śląska pieśń ludowa w zbiorach okresu romantyzmu, Wr. 1962; Ze studiów nad Lompą. Praca zbiorowa pod red. T. Gospodarka, Wr. 1964; – Bajki i podania. Zebrał J. Lompa, Oprac. J. Krzyżanowski, H. Kapełuś i J. Pośpiech, Wr. 1965; Dopisy Józefa Lompy Janu Evangelistovi Purkyňovi z let 1842–1861, Oprac. W. Piastowska, V. Zelovsky, Opava 1960; J. L. pierwszy autor śląski, „Gwiazdka Cieszyńska” 1855 nr 10–14 (Autobiogr., wg rkp. „Rozmaitości Śląskich” z Muz. Etnogr. w Kr.); Listy J. L-y do J. I. Kraszewskiego z lat 1860–1862, Oprac. K. Dobrowolski, Kat. 1932; Pieśni ludu śląskiego. Ze zbiorów rękopiśmiennych J. L-y, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1970; 13 pieśni J. L-y ze zbioru Juliusza Rogera, Wybrał P. Świerc, Opole 1963; – „Gaz. Roln.” 1863 nr 17; „Przyjaciel Domowy” 1863 nr 24; „Zaranie Śląskie” 1947 nr 3 (nr specjalny w 150 rocznicę urodzin J. L-y); – Muz. Etnogr. w Kr.: rkp. nr 340 (Autobiogr. L-y w rkp. „Rozmaitości Śląskich”); Śląski Inst. Nauk. w Kat.: Biogram pióra Marty Musiałowej.

Adam Jarosz