Łukomski Józef (1826–1900), leśnik. Ur. 24 II w Międzychodzie w pow. śremskim, był synem Stanisława, nauczyciela, i Rozalii Dinwiebel. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Poznaniu objął posadę nauczyciela w szkole w Sulmierzycach koło Krotoszyna. W r. 1848 brał udział w powstaniu wielkopolskim w oddziale pleszewskim F. Białoskórskiego i uczestniczył m. in. w bitwie pod Raszkowem, Miłosławiem i Sokołowem jako prosty żołnierz, następnie sierżant i wreszcie oficer (podporucznik). Pod Sokołowem był ranny. Znane są liczne jego pieśni żołnierskie drukowane anonimowo. Po upadku powstania nie przyjęto go ponownie na posadę rządową i został nauczycielem domowym u Niesiołowskich w Kleryce pod Gnieznem (1848–9), a po odbyciu służby wojskowej, u Antoniego Raczyńskiego w Orli pod Koźminem. W tym czasie zainteresował się rolnictwem oraz pszczelarstwem i słuchał wykładów Józefa Dzierżonia w Lewkowie koło Ostrowa Wielkopolskiego. Wykłady te opublikował jako Krótki wyciąg z kursu pszczelnego wykładanego przez Józefa Dzierżona w Lewkowie w maju 1852 r. (Ostrów 1852). Publikacja spotkała się z dużym zainteresowaniem i została przełożona na język niemiecki. Pod kierunkiem wybitnego leśnika wielkopolskiego Eugeniusza Ronki rozpoczął Ł. w r. 1855 naukę leśnictwa w majątku Ernesta Świnarskiego Kruszewo pod Czarnkowem. Pozostawał tam na stanowisku nadleśniczego do r. 1872. Egzamin dla taksatorów leśnych złożył w r. 1868. W l. 1872–5 był nadleśniczym w Samostrzelu koło Nakła w dobrach Ignacego Bnińskiego. W latach następnych pracował jako taksator leśny i mierniczy oraz zajmował się urządzaniem lasów prywatnych na terenie wszystkich zaborów i Rosji, m. in. w dobrach W. Umiastowskiego Puziniewicze w pow. nowogrodzkim (1877) i w majątkach Romana Czartoryskiego w Wielkopolsce i Małopolsce (1880–1). W l. 1882–1900 zajmował stanowisko nadleśniczego i zarazem plenipotenta Adama i Zdzisława Czartoryskich w Dubinie i Sielcu koło Jutrosina.

Ł. był jednym z najwybitniejszych leśników działających w W. Księstwie Poznańskim w drugiej połowie XIX w. Przez wiele lat współpracował z Józefem Rivolim, wykorzystując w praktyce leśnej wyniki jego badań naukowych. W czasopismach leśnych i rolniczych: „Przegląd Leśniczy”, „Sylwan”, „Ziemianin”, „Gospodarz”, „Korrespondent Handlowy, Przemysłowy i Rolniczy”, ogłaszał artykuły ze wszystkich niemal dziedzin leśnictwa, m. in. dotyczące hodowli lasu i mechanizacji prac leśnych (Pług leśny, „Ziemianin” 1881), ochrony drzew przed szkodnikami, zagadnień ekonomicznych i organizacyjnych (O służbie leśnej, „Ziemianin” 1868), a przede wszystkim urządzania lasu (O urządzeniach leśnych dla mniejszych obszarów, „Ziemianin” 1869). Wraz z Ronką, Rivolim i H. Trąmpczyńskim był współautorem popularnego Podręcznika leśnictwa… (P. 1869). Zajmował się również szkoleniem młodych leśników i w r. 1871 zorganizował z Rivolim komisję egzaminacyjną dla leśników kwalifikowanych, która po jego śmierci przestała działać. Był jednym z założycieli (1866) oraz długoletnim wiceprezesem Wydziału Leśnego Centralnego Tow. Gospodarczego (CTG) W. Księstwa Poznańskiego. Przyczynił się ogromnie do rozwoju tej organizacji, zwłaszcza w pierwszych latach jej istnienia. Podsumowanie swej 50-letniej prawie pracy w leśnictwie zawarł w artykule Krótki zarys historii leśnictwa w W. Księstwie Poznańskim („Sylwan” R. 18: 1900), w którym omówił głównie historię Wydziału Leśnego CTG, opartą na własnych wspomnieniach. Ł. pozostawił po sobie pamiętniki, które wydał fragmentami K. Rakowski w zbiorze pt. „Dwa pamiętniki z 1848 roku” (W. 1906). Ł. zmarł 3 III 1900 w Wielkimborze koło Jutrosina i pochowany został w Jutrosinie, a w r. 1967 przeniesiony na cmentarz na Dębcu w Poznaniu.

Żonaty z Teofilą Baworowską, miał 11 dzieci: Tadeusza i Kazimierza, nadleśniczych, Witolda, architekta, Ignacego (1873–1937), dyrektora oddziału Fabryki Cegielskiego w Poznaniu, Stanisława, biskupa łomżyńskiego (zob.), Józefa, właściciela sklepu w Wolsztynie, i Antoniego (zmarłego w dzieciństwie) oraz Zofię, Marię (żonę leśnika Romana Grusa), Jadwigę i Halinę.

Estreicher; Jakubski A., Bibliografia fauny polskiej do roku 1880, Kr. 1927, Prace Monograficzne Komisji Fizjograficznej, t. 3, 4; – Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, W. 1965 s. 738–9; Grus R., wstęp do: Ł. J., Krótki zarys historii leśnictwa..., „Sylwan” R. 18: 1900 s. 331–3; Księga jubileuszowa wydana w 50-tą rocznicę założenia Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim, P. 1911 s. 285 (fot.); Rakowski K., Powstanie poznańskie w r. 1848, Lw. 1900 dod. s. 43; Skoraczewski F., Rozwój polskiego leśnictwa w XIX wieku w Wielkim Księstwie Poznańskim (referat na I Zjazd Polskich Leśników), Lw. 1907 s. 63; Żabko-Potopowicz A., Dzieje piśmiennictwa leśnego w Polsce do roku 1939, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol. S. B. Z. 3, W. 1960 s. 38, 59, 101, 102; tenże, Zarys rozwoju wiedzy leśnej do pierwszej wojny światowej, W. 1968, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. 49; – „Dzien. Pozn.” 1900 nr 52, 53; „Kur. Pozn.” 1900 nr 52, 53, 55; „Praca” 1900 s. 300; „Przegl. Leśniczy” 1917 nr 1; „Sylwan” R. 18: 1900 s. 157–8; – Arch. paraf. w Dubinie (pow. Rawicz): Księga zgonów; – Informacje i dokumenty wnuczki Anieli Łukomskiej; – Życiorys Ignacego Łukomskiego, opracowany przez Zdzisława Grota, w materiałach Red. PSB.

Ligia Hayto