Ryszka Józef Marek (1893–1970), major WP, rolnik, senator, poseł do Sejmu RP. Ur. 18 XII w Bestwinie (pow. Biała), był synem Franciszka, właściciela ziemskiego, i Marii z domu Kraus.
W l. 1906–14 uczęszczał R. do gimnazjum w Wadowicach, z przerwą w r. szk. 1911/12. Jako uczeń należał do organizacji niepodległościowych: «Promień» i «Zarzewie» (od r. 1909). Od r. 1911 należał też do skautingu.
W r. 1914 wyruszył R. z drużyną skautową do Krakowa, gdzie 6 VIII t. r. wstąpił do formujących się oddziałów polskich, z których później został utworzony 3. pp Legionów wchodzący w skład II Brygady Legionów. W szeregach 12. kompanii tegoż pułku odbył kampanię karpacką, bukowińską, besarabską i wołyńską awansując w grudniu 1916 do stopnia chorążego. W r. 1914 był kontuzjowany w bitwie pod Mołotkowem. Od grudnia 1916 odbywał dwumiesięczny kurs oficerski w Zegrzu i Warszawie przy armii niemieckiej. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 i włączeniu II Brygady Legionów w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego, przeniesiony został do kompanii karabinów maszynowych w tymże pułku i wraz z korpusem przebywał od stycznia do lutego 1918 na froncie bukowińskim. W grudniu 1917 został mianowany podporucznikiem. W październiku 1917 zapisał się na Wydz. Prawa i Administracji UJ jako słuchacz zwycz. W lutym 1918 brał udział w przebiciu się II Brygady Legionów pod komendą Józefa Hallera pod Rarańczą przez front austriacki na Ukrainę. W ramach tej Brygady, która weszła w skład II Korpusu Polskiego, wziął udział w bitwie z wojskiem niemieckim pod Kaniowem (11 V 1918). Aresztowany po bitwie przez Niemców, uciekł do Kijowa, skąd po nawiązaniu łączności (12–30 V 1918) z Polską Organizacją Wojskową, przedostał się do Murmańska. Tam uczestniczył w formowaniu oddziału polskiego, który osłaniał oddziały francusko-brytyjskie. Odbył kurs broni automatycznej (kartaczownic) przy armii francuskiej. Następnie został odkomenderowany w listopadzie t. r. przez Wielką Brytanię do Francji na dowódcę batalionu karabinów maszynowych 14. p. strzelców w formującej się armii gen. J. Hallera. W grudniu 1918 otrzymał nominację na porucznika. Po przyjeździe armii gen. J. Hallera do Polski wziął udział w walkach na Ukrainie w 2. p. strzelców Dyw. Instrukcyjnej, który później otrzymał nazwę 3. p. Strzelców Podhalańskich, i odbył jako dowódca batalionu kampanię polsko-sowiecką 1920 r. W kwietniu 1919 został awansowany na kapitana. Po zakończeniu wojny wrócił z pułkiem na Śląsk Cieszyński, skąd podczas III powstania śląskiego odkomenderowano go jako oficera łącznikowego do Oświęcimia. W r. 1922 został podniesiony do stopnia majora przez Komisję gen. Władysława Sikorskiego mającą za zadanie promocję oficerów z formacji frontowych za zasługi bojowe i organizacyjne. Przeniesiono go do 3. pp Legionów, a potem z powrotem do 3. p. Strzelców Podhalańskich. W sierpniu 1923 został zwolniony na własną prośbę do rezerwy.
R. zajął się administrowaniem majątku żony, Kniaziówka (pow. Sokółka). Równocześnie działał w Białymstoku jako prezes Oddziału Wojewódzkiego Federacji Związku Obrońców Ojczyzny, członek Związku Legionistów, prezes Zarządu Wojewódzkiego Tow. Organizacji i Kółek Rolniczych (z tego tytułu wchodził od 30 XII 1935 w skład Rady Głównej Centralnego Tow. Organizacji i Kółek Rolniczych) oraz członek Sejmiku Powiatowego i Wydz. Powiatowego w Sokółce, czynny był też w Białostockiej Izbie Rolniczej.
W r. 1935 został R. wybrany w woj. białostockim na senatora. Był członkiem senackiej Komisji Wojskowej i Komisji Rolnej. W r. 1938 został wybrany na posła jako kandydat Obozu Zjednoczenia Narodowego w okręgu nr 44: Suwałki. W Sejmie był zastępcą przewodniczącego Komisji Wojskowej oraz członkiem Komisji Zmiany Ordynacji Wyborczej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej zgłosił się R. w Dowództwie Okręgu Korpusu III w Grodnie i wziął udział w ostatnich walkach z nacierającą Armią Czerwoną (do 23 IX 1939). Po internowaniu na Litwie udało mu się przedostać w grudniu t. r. przez Szwecję do Francji. Wstąpił do WP i pełnił służbę od 3 XII 1939 do 22 VI 1940, pod koniec jako dowódca oddziału zapasowego w Partheney. W dn. 25 VI t. r. przedostał się do Wielkiej Brytanii. Od 22 VIII 1940 do 30 VI 1944 był oficerem sztabu Samodzielnej Brygady Spadochronowej (SBS), a następnie został mianowany kwatermistrzem Brygady. We wrześniu 1944 uległ ciężkiemu wypadkowi w czasie ćwiczeń poprzedzających desant Brygady pod Arnhem. W SBS służył do 12 IV 1945, a następnie został przeniesiony do Ośrodka Szkoleniowego Piechoty w Szkocji. Zakończył służbę w dn. 13 IX 1946.
Do r. 1968 przebywał R. stale w Wielkiej Brytanii. Mieszkał w Londynie pracując jako urzędnik w firmie prowadzonej przez Polaków. W październiku 1968 powrócił do Polski i zamieszkał w Sopocie. Zmarł 14 XI 1970 w Sopocie i pochowany został na tamtejszym cmentarzu. Był odznaczony m. in.: Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Walecznych czterokrotnie, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Croix de Guerre, the War Medal.
R. był żonaty (od r. 1921) z Anną z Wańkowiczów, z którą miał 3 synów: Marka (1922–1973), inżyniera rolnika, Franciszka (ur. 1924), historyka, politologa, profesora Uniw. Warsz., i Tadeusza (ur. 1929), inżyniera chemika, wykładowcę Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi.
Część dokumentów dotyczących służby R-i w czasie drugiej wojny światowej została przekazana przez rodzinę do Wojskowego Instytutu Historycznego w Warszawie, a części wyposażenia spadochroniarza i oznaki mundurowe – do Muzeum Wojska w Warszawie.
Album – Skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40, s. 195, 197, 235 (fot.); Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40 s. 367 (fot.), 459; Izby Ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 s. 54 (fot.), 55, 115–16; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; MSWojsk. Dziennik Personalny 1920 nr 32 s. 787, 1922 nr 1 s. 49, nr 36 załącznik: Wyrównanie stanów w korpusie oficerów piechoty s. 95, załącznik: Pułki piechoty s. 8, 1923 nr 45 s. 1; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – Dąbrowski O., Zarys historii wojennej 3-go pułku Strzelców Podhalańskich, W. 1929 s. 30; – Sprawozdanie Centralnego Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych w Warszawie na 1935/6 rok, W. 1936 s. 12, 35; toż na 1936/7 rok, W. 1937 s. 21, 58; toż na 1937/8 rok, W. 1938 s. 13, 47; Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Wadowicach za r. szk. 1907–1913/14, Wadowice 1907–1913/14; Spraw. stenogr. Sejmu 28–29 XI 1938, 10 II 1939; Spraw. stenogr. Senatu 4–5 X 1935, 10 III 1936, 17 II 1937, 10 III 1937, 29 VII 1937, 7 III 1938, 10 III 1938; Sosabowski S., Droga wiodła ugorem, Kr. 1990; – „Życie Warszawy” 1981 nr 99 s. 12; – Arch. UJ: S II 516, WP II 284; CAW: Akta Personalne 3204 (fot.), KN 24 10 1931; – Informacje syna, Franciszka.
Henryk Korczyk