Pochwalski Józef Mikołaj (1888–1963), malarz, grafik. Ur. 10 IX w Krakowie, był synem Kazimierza (zob.) i Zofii z Szarskich. Dzieciństwo i młodość spędził w Wiedniu, gdzie jego ojciec był profesorem Akademii Sztuk Pięknych. Po ukończeniu w r. 1907 gimnazjum P. studiował w wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, najpierw pod kierunkiem R. Bachera (r. 1907/8), a następnie w szkole specjalnej F. Rumplera (1908 do czerwca 1912). W r. szk. 1912/13 był w Monachium, gdzie pogłębiał studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem C. Marra. Od jesieni 1913 do czerwca 1914 był w Paryżu pracując tam we własnej pracowni przy rue Bonaparte 24. W r. 1914 był członkiem Związku Strzeleckiego. W czasie pierwszej wojny światowej w l. 1914–18 służył w wojsku austriackim. W r. 1918/19 mieszkał w Wiedniu i wraz z kilkoma absolwentami tamtejszej Akademii korzystał z jej pracowni. Jesienią 1919 przeniósł się do Poznania. Pracował w Wojsku Polskim w biurze propagandy (do r. 1921). Brał udział w życiu artystycznym miasta, był prezesem tamtejszego Związku Plastyków. W r. 1920 miał wystawę zbiorową swych prac w Poznaniu. W r. 1921 przeniósł się do Krakowa, mieszkał początkowo przy ul. Wenecja 7, potem we własnej kamienicy przy ul. Pierackiego (obecnie Świerczewskiego) 29. Jako dojrzały już człowiek, chcąc pogłębić znajomość technik graficznych, zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych i uczęszczał (w l. 1924/5 i 1925/6) do pracowni specjalnej grafiki prowadzonej przez Jana Wojnarowskiego; kształcił się też pod kierunkiem Leona Wyczółkowskiego.

Początkowo uprawiał malarstwo olejne tworząc pejzaże i portrety. Jeszcze w okresie nauki w Wiedniu powstał obraz Kobieta u źródła, Portret mistrza szermierki Franceschiniego (wystawiony na wystawie wiosennej w Künstlerhaus w r. 1910 w Wiedniu), Portret Władysława Klugera. W Monachium powstał Portret pianisty Klebera, w Paryżu Portret Stanisława Szarskiego i obraz Pâquerette. W r. 1919 w Wiedniu obraz Samson. Malował obrazy religijne, w r. 1921 Św. Małgorzatę, do bocznego ołtarza kościoła Jezuitów w Krakowie, obrazy dla kościoła w Proszowicach k. Krakowa. Stopniowo grafika zaczęła w jego twórczości dominować. Należał (od r. 1929) do Koła Grafików, które przekształciło się w r. 1930 w Tow. Artystów Grafików. Tematyką grafik P-ego były przeważnie portrety, widoki architektoniczne różnych miast, zabytki. Uprawiał różne techniki graficzne: drzeworyt, litografię, akwatintę, mezzotintę. Wystawiał w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie w r. 1925, 1927 (obrazy olejne: Akt, Pejzaż, Motyw z parku), 1928 (olejne: Victoria regia, Portret). W r. 1927 brał udział w I Wystawie Niezależnych w Krakowie. W r. 1929 na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu pokazał swe prace malarskie (Lalki i pajac) i graficzne (wraz ze Związkiem Artystów Grafików): m. in. Kościół św. Marka, Kościół św. Katarzyny – akwaforty, Lalki malajskie, Kurza Stopka, Złoto, Zdobywanie miejsc, Ciemna jutrznia, Katedra na Wawelu – autolitografie. W t. r. wystawił w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie 6 ekslibrisów i brał udział w wystawie obrazów i rzeźb w salach Domu Związkowego w Katowicach. P. wystawiał w TPSP w Krakowie w r. 1931 portrety Jerzego Pochwalskiego, Marcina Szarskiego – miedzioryty, Kościół farny w Poznaniu, Kościół w Wiedniu, Grobowiec w kościele Franciszkanów – litografie, 1932, 1933, 1935 (m. in. kilka motywów z portu w Gdyni: Statek węglowy, Port węglowy w Gdyni – akwatinty, Łódź żaglowa – sucha igła), 1936, 1937 (większa kolekcja pasteli i obrazów olejnych, m. in. kilka portretów oraz pejzaże: Istebna, Babia Góra, Strumień w zimie, Orla Baszta, Garłuch i Lodowy), 1938 (kilkanaście prac graficznych), 1939. Wystawiał też w TZSP w Warszawie, m. in. 1932 (Ptaki, Arabi, Kościół Św. Katarzyny), 1934, 1937 (m. in. zbiór ekslibrisów), i w Instytucie Propagandy Sztuk (IPS) w Salonie Zimowym w r. 1935 oraz na wystawie Grafików Pol. w Muz. Miejskim w Bydgoszczy w r. 1931, na wystawie wiosennej Wileńskiego Tow. Niezależnych w r. 1932, w wystawie Tow. Artystów Grafików w Zakopanem w r. 1933. Brał też udział w wystawach Towarzystwa za granicą w l. 1929 i 1931 w Zagrzebiu, w l. 1931, 1933 w Los Angeles (ekslibrisy), w r. 1933 organizował ekspozycję wystawy krakowskiego Tow. Artystów Grafików w salach Muzeum Narodowego w Sztokholmie. W r. 1934 brał udział w II Międzynarodowej Wystawie Sztuki Kościelnej w Rzymie, a następnie w okrężnej wystawie grafiki polskiej w Niemczech (w l. 1935/6) i Francji (1938). Przed wybuchem drugiej wojny światowej wystawiał w r. 1939 z Tow. Artystów Grafików w Krakowie, Poznaniu, Bydgoszczy i Lwowie. W tematach grafik P-ego wówczas wystawionych odczuwało się już nastroje wojenne: Artyleria, Samoloty, Czołgi. Po drugiej wojnie światowej P. wystawiał w TPSP w Krakowie w l. 1945, 1947, 1950, 1951 (olejny obraz w manierze socrealizmu Budowa Instytutu Chemii w Krakowie), 1952, 1953, 1956 (wystawa „Polskie malarstwo akwarelowe od r. 1830–1956”). W l. 1951–2 namalował kilka obrazów religijnych (Wniebowzięcie NP Marii, Czyściec) dla kościoła w Bogdanowie (k. Miechowa). Uprawiał również w tych latach grafikę użytkową.

Zmarł 28 IX 1963 w Krakowie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim.

Z małżeństwa (od 28 VIII 1914) z Austriaczką Matyldą Weiss P. miał syna Feliksa (ur. 1924).

Klemensiewicz Z., Bibliografia ekslibrisu polskiego; Pol. Bibliogr. Sztuki, II; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Katalog PWK w Poznaniu, P. 1929; – Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Mater. do dziejów Akad. Sztuk Pięknych, II; – „Czas” 1937 nr z 2 V, 1938 nr z 5 VII, 1939 nr z 11 VI; „Głos Narodu” 1937 nr z 23 IV, 1938 nr z 1 VII; „Głos Plastyków” 1932 nr 9/10 s. 127; „Grafika” [W.] T 1: 1930 nr 1 s. 41; „Ilustr. Kur. Codz.” 1935 nr 179, 200, 1936 nr 2, 6, 8, 12, 329, 340, 1937 nr 107, 108, 113, 114, 118, 120, 121, 126, 136, 1938 nr 167, 185, 213, 331; – IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.; TPSP w Kr.: Kartoteka artystów (tu autobiografia P-ego z r. 1956).

Róża Biernacka