Mostowski Józef h. Dołęga (1763–1817), działacz polityczny, poseł na Sejm Czteroletni. Był najstarszym synem Pawła Michała (zob.) i Anny Rozalii z Hylzenów, bratem Tadeusza (zob.). M. urodził się podobno na Litwie. Ojciec sprowadził go do Francji i tam go wychowywał; we wczesnej młodości był ponoć oficerem francuskim (Askenazy). Po śmierci ojca w r. 1781 Tadeuszem i Józefem opiekował się podkanclerzy Joachim Chreptowicz i obaj bracia zapewne korzystali z jego protekcji. Jako wojewodzic mazowiecki posłował M. z Inflant w r. 1790 na 2. kadencję Sejmu Czteroletniego. Uczestniczył w naradach nad projektem konstytucji. Na zebraniu u marszałka sejmu Stanisława Małachowskiego podpisał 2 V «assekurację» dla «utrzymania projektu Ustawy Rządu». W dn. 3 V 1791, podobnie jak jego brat, był obecny na sesji sejmowej i należał do posłów popierających konstytucję. Był członkiem-fundatorem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Na pierwszym posiedzeniu 21 V wszedł w skład «deputacji … do zatrudnienia się wewnętrznym gospodarstwem Zgromadzenia» i był w owej deputacji czynny do wczesnej jesieni 1791. Był jednym z trzech «sekretarzy do trzymania protokołu» i delegatem do «korespondencji z cudzoziemcami życzącymi sobie osiąść w państwach Rzplitej». M. należał do najaktywniejszych w Zgromadzeniu i głównie on zajmował się jego «wewnętrznym gospodarstwem», finansując je niekiedy z własnej kieszeni; podobnie jak ojciec i brat kontynuował związki z«familią» Czartoryskich. Był kawalerem Orderu Św. Stanisława. On przede wszystkim, a nie brat Tadeusz (z którym bywa w literaturze historycznej mylony), pozostawał w bliskich związkach ze Scipionem Piattolim. W listopadzie t. r. M. wyjechał do Drezna, towarzysząc Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, który miał nakłaniać elektora do przyjęcia korony polskiej. Między M-m a Czartoryskim – wg relacji posła pruskiego w Dreźnie K. F. Gesslera – zaistniały pewne rozbieżności. M. odnosił się sceptycznie do prowadzonych przez polskich negocjatorów rozmów. Przesyłał królowi relacje ze swych spotkań z Fryderykiem Augustem III, podkreślając jego niezdecydowaną postawę. W towarzystwie Jana Nepomucena Małachowskiego, posła nadzwycz. i ministra pełnomocnego w Saksonii, spotykał się z saskim ministrem spraw wewnętrznych Ch. G. Guttschmiedem i ministrem spraw zagran. Saksonii J. A. Lossem. Kontaktował się także z posłem austriackim w Dreźnie L. Landrianim, sądząc, że wpłynie on pozytywnie na zmianę stanowiska elektora wobec propozycji polskich. W styczniu 1792 radził królowi oddziaływać na politykę Drezna przy pomocy saskiego chargé d’affaires A. F. Essena, a także nuncjusza papieskiego F. M. Saluzzo. Sam starał się, aby elektor przysłał do Warszawy swego komisarza w celu kontynuowania rokowań. Jeszcze 21 III M. był w Dreźnie lub w drodze do kraju (z tego dnia pochodzi jego list do króla). Na podstawie informacji M-ego Piattoli 23 III opracował memoriał dla Wiednia w sprawie włączenia Polski do «systemu austriacko-rosyjskiego». Można przyjąć, że to M., którego Piattoli szczególnie wyróżniał i wysuwał do prac dyplomatycznych, brał udział wspólnie z nim, z Ignacym i Stanisławem Potockimi oraz Józefem Weyssenhoffem w naradach nad odpowiedzią na wojenną deklarację rosyjską z 18 V 1792.
Po wybuchu wojny z Rosją, kiedy A. K. Czartoryski wyjechał do Wiednia (krążyły wówczas fałszywe pogłoski, że towarzyszy mu M.), a Ignacy Potocki do Berlina, w początkach czerwca udawał się M. razem z Piattolim w nowej misji dyplomatycznej do Drezna. Podróż przedsięwzięta pod pozorem odbycia kuracji w Karlsbadzie miała na celu uzyskanie pomocy elektora i nakłonienie go do pośrednictwa w sprawie interwencji u króla pruskiego i cesarza. Piattoli i M. próbowali nawiązać rokowania z posłem rosyjskim w Berlinie M. Alopeusem. Ponieważ ich usiłowania pozostawały bez rezultatu, król 7 VII 1792 wezwał ich do niezwłocznego powrotu. Z końcem 1792 lub z początkiem 1793 r. M. w towarzystwie Piattolego i Piotra Maleszewskiego przybył z Drezna do Lipska, gdzie zetknął się z polskimi emigrantami. Relacjonował o tym (16 I 1793) ministrowi spraw wewnętrznych Francji J. Rolandowi niechętny owym «dworakom króla polskiego» P. Parandier, którzy – wg niego – oskarżają M. Descorchesa o jakobinizm i wybierają się do Paryża, aby w razie dobrowolnej abdykacji króla zapewnić mu utrzymanie i spłatę długów przez rząd francuski. Czy M. dojechał do Paryża, nie wiadomo. Chory, leczył się w Karlsbadzie i w Berlinie. Podobno stamtąd zabrać go miała żona do kraju, do Galicji. Odtąd, na przeciąg kilku lat, wątek biograficzny M-ego jest trudny do ustalenia, ponieważ brat Tadeusz używał tego samego co M. pseud. Joseph Dupont, a nawet czasem posługiwał się jego imieniem.
M. nadal utrzymywał luźne stosunki z Czartoryskimi, skarżąc się na zdrowie i los, który «zapędził [go] do dziury lwowskiej». Prosił też Czartoryskiego o pośrednictwo w procesie majątkowym o sukcesję po matce, który na trwałe skłócił go z bratem Tadeuszem. Przeniósł się do Wilna, był tu w r. 1806 współwydawcą „Dziennika Wileńskiego”, w którym ogłosił t.r. szereg artykułów, m. in. Rolnictwo niemieckie podług Thaera, Początek i wzrost niektórych wynalazków i odkryć w 1806 r., Rys charakterystyczny francuskiego, austriackiego i rosyjskiego żołnierza. Prócz artykułów popularyzujących osiągnięcia z zakresu nauki i techniki M. wskazywał potrzebę opracowania polskiego słownika technicznego i szerzył metody dydaktyczne J. H. Pestalozziego. Był honorowym członkiem Uniw. Wil. Na przełomie r. 1806/7, w związku z projektami politycznego zaktywizowania Litwy, Feliks Potocki w przedłożonym Napoleonowi memoriale wymienił M-ego jako człowieka cieszącego się na Litwie szacunkiem i wpływami, na którego można by liczyć w razie powstania. Sprawa upadła po Tylży, a M. zajął się teraz opracowaniem (wspólnie z Tomaszem Wawrzeckim, Ksawerym Chomińskim i in.) memoriału do rządu rosyjskiego o ulgi dla Litwy (Objets de soulagement pour le Gouvernement de Lithuanie à obtenir par les bons offices de S. E. le Gouverneur Général) przesłanego również w kopii Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu. Jeszcze raz wystąpił z jakąś misją mającą na celu pojednanie polsko-rosyjskie w początkach 1813 r., kiedy to zjawił się we Lwowie na prowadzenie tamże jakichś rozmów. Zmarł 30 III 1817 we Lwowie.
Żonaty z Domicellą z Siekierzyńskich (zm. 25 II 1826), M. pozostawił jedynego syna Edwarda (ur. 27 VI 1790, zm. 26 II 1855), dyplomatę rosyjskiego, marszałka szlachty guberni wileńskiej (od r. 1827), kuratora honorowego wyższych zakładów naukowych wileńskich i prezesa Tow. Dobroczynności w Wilnie, masona, który w r. 1843 otrzymał tytuł hrabiowski.
Estreicher; PSB, (Chomiński Franciszek Ksawery); Uruski, XI; Żychliński, X 229; Łoza, Kawalerowie; – Askenazy Sz., Napoleon a Polska, W. 1918 II; tenże, Przymierze polsko-pruskie, W. 1918; Bieliński, Uniw. Wil., I–III; Bozzolato G., Polonia e Russia, Padova 1964; Dembiński B., Polska na przełomie, W.–Lw.–P.–Kr. [1913] po s. 486; tenże, Przyczynek do historii Piattolego, „Kwart. Hist.” T. 14: 1900; Dihm J., Trzeci Maj, Kr. 1932 s. 19; Grodek A., Piotr Maleszewski, W. 1936; Iwaszkiewicz J., Litwa w r. 1812, Kr.–W. 1912; Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, Kr. 1891 II 324, 336, 338, 384; Kocój H., O sukcesję saską, W. 1972; Kraushar A., Barss, palestrant warszawski, W. 1904 s. 23–4; Skałkowski A., Kościuszko i Litwini w r. 1807, „Kwart. Hist.” T. 25: 1911 s. 257, 262; tenże, Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, P. 1930 s. 9–10, 20, 30; Smoleński W., Bracia Mostowscy, „Przegl. Hist.” T. 7: 1908; Sokolnicki M., Józef i Tadeusz Mostowscy i czynności polityczne polskie w r. 1792 i 1797, „Przegl. Hist.” T. 6: 1908; – Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807–1813, Kr. 1914 II; – „Czas” 1856 nr 4; „Dzien. Wil.” 1817 nr 5 s. 536; „Gaz. Lwow.” 1817 nr 55; „Kur. Lit.” 1817 nr 30; „Kur. Warsz.” 1855 nr 99; – B. Czart.: rkp. III 5898 (list do F. Biernackiego i in.).
Jerzy Skowronek