Kłosowski Józef Nikodem, krypt. i pseud. J. K., K. J., jnk., Lemiesz (1904–1959), działacz ludowy, pisarz i publicysta. Ur. 26 III w Krasnymstawie w woj. lubelskim, w środowisku robotniczo-chłopskim, syn Jana i Marii z Witkowskich. Maturę gimnazjum humanistycznego uzyskał w Krasnymstawie w r. 1921. W l. 1923–4 studiował na UJ polonistykę i historię sztuki. W r. 1925 rozpoczął pracę nauczycielską w szkole powszechnej, a następnie w Publicznej Szkole Rolniczej w Krasnymstawie i na Uniwersytecie Ludowym. Był działaczem Związku Młodzieży Wiejskiej R. P. «Wici» i Stronnictwa Ludowego. W l. 1930–1 pełnił funkcję kierownika literackiego dwutygodnika „Wieś Krasnystawska”. W l. 1938–9 kontynuował studia na Katolickim Uniw. Lubelskim. Od listopada 1939 r. uczył języka polskiego i historii w gimnazjum konspiracyjnym.
W r. 1940 wstąpił do Chłopskiej Straży (Chłostra), której nazwę zmieniono w r. 1942 na Bataliony Chłopskie (BCh); w r. 1942 zbiegł z obawy przed aresztowaniem do partyzantki i redagował konspiracyjne pisma BCh i «Rocha» (kryptonim ruchu ludowego). W r. 1943 był szefem prasy i wydawnictw w Sztabie Okręgu Lubelskiego BCh oraz prezesem powiatowego zarządu «Rocha» (do 27 III 1944). K. redagował pismo „Chłopski Znak” (kwiecień 1943 – marzec 1944) oraz był współredaktorem „Wyzwolenia”, wspólnego wydawnictwa BCh i Armii Krajowej (AK) w obwodzie krasnystawskim. Wydawał on nadto miesięcznik dla dzieci, pt. „Kukułka”, będący dodatkiem do „Wyzwolenia”. W tym czasie skupił K. wokół siebie grupę pisarzy chłopskich pod nazwą «Wieś Tworząca» i wydał dwa numery pisma pod tym samym tytułem. Pracował K. ponadto w organizacji politycznej «Orka» obejmującej inteligencję ludową w ośrodkach miejskich i w marcu 1944 r. ogłosił pierwszy numer organu tego zrzeszenia pt. „Orka”. W podjętej wiosną 1944 r. akcji scaleniowej BCh i AK reprezentował K. dążenie do całkowitego zjednoczenia i poddania BCh kierownictwu wojskowemu AK. K. ponadto propagował myśl stworzenia podziemnego teatru ludowego, zorganizował pierwszy zespół «Teatru dzieci Rocha». Był inicjatorem powstałego wiosną 1944 r. Instytutu Oświaty i Kultury Wsi i gdy w kwietniu t. r. władze okręgowe BCh zadecydowały powierzenie kierownictwa instytutu innemu działaczowi (pseud. Halny), K. na znak protestu złożył rezygnację z funkcji naczelnego redaktora wszystkich pism wychodzących w okręgu.
Po wyzwoleniu K. uczył w gimnazjum w Krasnymstawie, a następnie w l. 1945–50 był naczelnikiem Wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki w Lublinie. W l. 1945–6 założył i redagował dwutygodnik „Zdrój”. W r. 1950 ze względu na stan zdrowia przeszedł w stan spoczynku i zajął się wyłącznie działalnością pisarską. Był członkiem i pierwszym prezesem oddziału lubelskiego Związku Literatów Polskich. W l. 1947 i 1959 otrzymał za twórczość literacką nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej, a w 1956 i 1959 Miejskiej Rady Narodowej w Lublinie. Żonaty był z Zofią z Samborskich. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w Lublinie 26 XI 1959 r., pochowany w Krasnymstawie.
Twórczość literacką rozpoczął K. utworami dla dzieci i młodzieży. Kolejno ukazały się: Przeklęte miasto. Baśnie i legendy (1927), Moje dzieciństwo (1929) i Dziewanna (1931). W latach następnych przeszedł do powieści współczesnej, wydając Tańczącą karczmę (1933), Uroczysko (1937) oraz zbiór opowiadań Zbrodnia Ewy Orskiej (1935). Po wojnie szereg powieści K-ego otwiera Jarzmo (1947), powieść, która zresztą, podobnie jak Tańcząca karczma, ma charakter autobiograficzny. W Jarzmie ukazał K. obraz życia wsi krasnystawskiej w czasie okupacji hitlerowskiej, jej uczestnictwo w zbrojnym ruchu oporu, funkcjonowanie i rolę prasy podziemnej, zwłaszcza kręgu „Chłopskiego Znaku”, „Wyzwolenia” i „Wsi Tworzącej”. W podobnym klimacie rozgrywa się akcja powieści Mgła (1948), która ukazuje solidarność społeczności wiejskiej wobec najeźdźcy. Do twórczości dla młodzieży wrócił K. w Sercu w lipowym drewnie (1948). Następnie ukazała się powieść Walka z Aniołem (1949), a po kilkuletniej przerwie Czarna wiosna (1953), Gwiazdy nad polaną (1955) oraz Ziemia bez skarg (1956), które odtwarzają życie przedwojennej wsi polskiej, jej walkę z okupantem oraz wyzwolenie. Ostatnią powieścią, jaka ukazała się za życia K-go, było Berło (1958) (poświęcone walce lekarza z małomiasteczkowym zacofaniem). Śmierć K-ego przerwała pracę nad powieścią Bankiet, której fragmenty opublikował w prasie. W rękopisie, oprócz drobnych utworów, pozostawił K. dramat Jawnogrzesznica, napisany ok. 1930 r. Twórczość K-ego, tematycznie związana zawsze z życiem wsi lubelskiej, bliska była reymontowskim tradycjom w ukazywaniu środowiska chłopskiego. Postacie jego utworów, mocno osadzone w realiach życia codziennego, bywały jednak czasem schematyczne, przemawiały językiem publicystycznym. Krytyka zarzucała również powieściom K-ego dydaktyczne i tendencyjne uproszczenia. Opowiadania, fragmenty powieści oraz liczne artykuły i recenzje drukował K. w „Dzienniku Ludowym” (W.), „Dzienniku Poznańskim” (P.), „Dziś i Jutro” (W.), „Epoce” (W.), „Kamenie” (Chełm Lubelski), „Kulturze i Życiu” (L.), „Teatrze Ludowym” (W.), „Warszawie” (W.), „Zdroju” (L.). Umieszczał też K. utwory we wspomnianych pismach konspiracyjnych oraz w prasie ruchu ludowego.
Starnawski J., Bibliografia literacka Lubelszczyzny 1944–1954, „Kamena” 1954 nr 1–3; tenże, Bibliografia literacka Lubelszczyzny 22 VIII 1954 – 31 XII 1957, Dod. do „Kameny” 1957 nr 23–4; Słow. Pisarzy; Zwolakiewicz H., Etnografowie regionaliści w badaniach ludowej kultury Lubelszczyzny. Studia i Materiały Lubelskie. Etnografia 1. L. 1962 s. 29–30; Łuszczuk-Markowa E., J. N. K., Kalendarz Lubelski 1966, L. 1965 s. 43–6; Golka B., Prasa konspiracyjna „Rocha” 1939–1944, 1960 (fot.); – Kłak T., Notatki o K-m, „Kamena” 1960 nr 5; tenże, Pamięci pisarza, „Kamena” 1959 nr 22 (fot.); Szczawiej J., Owoc dobrego z złego, W. 1959 s. 87–102; [Tomaszewska A.]. Laureaci nagród m. Lublina, „Sztandar Ludu” 1956 nr 297; – Źródła i materiały do dziejów ruchu oporu na Lubelszczyźnie. T. II: Bataliony Chłopskie na Lubelszczyźnie (1940–1944), Wstęp i oprac. Z. Mańkowski, J. Markiewicz, J. Naumiuk, L. 1962; – Autobiografia K-ego oraz informacje żony Zofii Kłosowskiej.
Tadeusz Kłak