Popławski Józef Nikodem (1857–1921), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Ur. 14 IX w Hrubieszowie, był synem Antoniego, urzędnika, i Marianny z Grabińskich. Uczęszczał do szkoły realnej we Lwowie, do zawodu aktorskiego przygotowywał się w szkole dramatycznej Emila Derynga w Warszawie (1879). Na scenie debiutował zapewne już w r. 1877 w zespole Zenona Zenowicza. W l. 1879–84 grał głównie na prowincji w zespołach objazdowych, a w sezonach letnich w warszawskich teatrzykach ogródkowych: «Alhambra», «Belle Vue», «Eldorado», «Nowy Świat», zdobywając dużą popularność jako amant w repertuarze melodramatycznym, np. Janek („Chata za wsią” J. Galasiewicza i Z. Mellerowej), Julek („Małaszka” G. Zapolskiej), Janek („Wnuk Tumrego” W. Gutowskiego). W l. 1885–90 był aktorem Teatru Polskiego w Poznaniu. W ciągu ponad dziesięcioletniej działalności trzykrotnie wystąpił na scenie Warszawskich Teatrów Rządowych: 20 VII 1879 w roli Pawła („Na ulicy” W. Szymanowskiego), 31 VII 1885 w roli Morina („Robotnicy” E. Manuela), 7 VIII 1889 w roli Janka („Chata za wsią”), ale mimo pozytywnych ocen prasy warszawskiej nie został zaangażowany do ich zespołu. W sezonie 1890/1 występował w Łodzi, w l. 1891–3 w Petersburgu, gdzie też pełnił funkcję reżysera. Od sezonu 1893/4 do końca sierpnia 1898 zaangażowany był w Teatrze Miejskim w Krakowie. W l. 1898–9 z zespołem zorganizowanym wspólnie z żoną Gabrielą Morską odbył objazd po Rosji, od lutego 1900 do r. 1901 grał znów w Krakowie. W l. 1901–3 wystąpił gościnnie kilkanaście razy na scenie lwowskiej, m. in. jako prof. Prell („Kierownik szkoły” O. Ernsta) i Muromski („Sprawa” A. Suchowo-Kobylina), ponadto w Teatrze Ludowym w Krakowie oraz w Kaliszu. W l. 1904–6 należał do zespołu Teatru Miejskiego w Krakowie, w lecie 1905 wspólnie z żoną i Andrzejem Mielewskim prowadził zespół objazdowy w Małopolsce (m. in. Nowy Sącz, Stryj, Sambor), latem n. r. występował z zespołem Mariana Gawalewicza w warszawskiej Filharmonii. Od sezonu 1906/7 grał i reżyserował w Teatrze Polskim w Wilnie, 17 XII 1907 obchodził na scenie wileńskiej dwudziestopięciolecie pracy artystycznej (w roli Majora w „Pannie mężatce” J. Korzeniowskiego). Od maja do października 1910 prowadził własny teatr w Wilnie (w sali Miejskiej w Ogrodzie Bernardyńskim). W sezonie 1911/12 kierował zespołem objazdowym, z którym występował m. in. w Petersburgu i w Kijowie, gdzie zatrzymał się na dłużej i w listopadzie 1911 objął dyrekcję Teatru Polskiego (do marca 1912). W kwietniu 1912 grał i reżyserował w Teatrze Polskim w Wilnie, w maju 1912 w Grodnie, w czerwcu t. r. w Szawlach. W lecie 1912 i w sezonie 1912/13 grał i reżyserował w Teatrze Małym w Warszawie. Wg recenzenta „Sceny i Sztuki” był obok Stefana Jaracza drugim filarem, «na którym może się oprzeć repertuar poważniejszy Teatru Małego» (S. Reytan). W styczniu 1913 występował gościnnie w Teatrze Popularnym w Łodzi, w t. r. z własnym zespołem «Teatr Premier» w Kaliszu (marzec, maj). Dn. 24 V 1913 objął kierownictwo i reżyserię półzawodowego Teatru Popularnego przy ul. Kaliksta 5 w Warszawie i prowadził tę scenę do końca sezonu 1915/16, a od lutego 1916 sprawował równocześnie dyrekcję Teatru Praskiego w Warszawie (do r. 1917), gdzie także grał i reżyserował. W sezonie 1917/18 był zaangażowany w Teatrze Polskim w Warszawie (zagrał np. Venture’a w „Sułkowskim” S. Żeromskiego, Oronta w „Panu de Pourceaugnac” Moliera). W następnym sezonie występując w warszawskim Teatrze im. St. Staszica obchodził 7 XI 1918 czterdziestolecie pracy scenicznej jako Benet („Pan Benet” A. Fredry). Od połowy sezonu 1919/20 do śmierci był aktorem i reżyserem Teatru Polskiego w Poznaniu. P. miał opinię aktora zdolnego, inteligentnego, o nienagannej dykcji i dużej umiejętności charakteryzacji. Jednakże poważną przeszkodą w jego karierze były niezbyt korzystne warunki sceniczne, szczególnie niski wzrost. Szybko stał się aktorem bardzo użytecznym w rolach charakterystycznych. Grał m. in. Łatkę („Dożywocie” A. Fredry), Jowialskiego („Pan Jowialski” A. Fredry), „Damazego („Pan Damazy” J. Blizińskiego), Ciaputkiewicza („Grube ryby” M. Bałuckiego), Jacka Sołoduchę („Miód kasztelański” J. I. Kraszewskiego), Pankracego („Nieboska Komedia” Z. Krasińskiego), Księdza Piotra („Dziady” A. Mickiewicza), Rzecznickiego („Fantazy” J. Słowackiego), Księdza („Kordian” J. Słowackiego), Karła („Horsztyński” J. Słowackiego), Chochoła i Gospodarza („Wesele” S. Wyspiańskiego), Samuela („Sędziowie” S. Wyspiańskiego), Shylocka („Kupiec wenecki” W. Szekspira), Kalibana („Burza” W. Szekspira).

P. był autorem kilku sztuk scenicznych, np. Awanturnica (wyst. W. 1891), popularnych adaptacji scenicznych powieści Ch. Dickensa: Więzień, H. Sienkiewicza: np. Potop, Mały rycerz, Hajduczek (wyst. W. 1900), Kmicic (wyst. Ł. 1915), J. I. Kraszewskiego: Za ukochanego Naczelnika, czyli Bezimienna, B. Prusa: Pałac i rudera (wyst. W. 1917) oraz Placówka (obie wspólnie ze Stanisławem Książkiem), ponadto zajmował się też przekładami utworów dramatycznych dla potrzeb scenicznych. Zmarł 20 V 1921 w Warszawie; pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

Z małżeństwa z aktorką Gabrielą Morską (zob.) P. nie pozostawił potomstwa.

Bibliogr. dramatu pol.; Słown. Teatru Pol. (fot., ikonogr., bibliogr.); – Kaszyński S., Teatralia kaliskie, Ł. 1972; Reytan S., Na margarynie, „Scena i Sztuka” 1912 nr 39; Taborski R., Warszawskie teatry prywatne w okresie Młodej Polski 1905–1918, W. 1980; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; – Solarska-Zachuta A., Repertuar teatru krakowskiego 1899–1905, W. 1979; Zacińska M., Repertuar Teatru Miejskiego w Krakowie 1893–1899, W. 1977; – „Biesiada Liter.” 1906 nr 44 s. 357 (fot.); „Dzien. Kijowski” 1911 nr 267; „Dzien. Wil.” 1907 nr 276, 277, 279; „Kur. Litewski” 1912 nr 71, 90, 101, 118, 122, 1913 nr 128; „Kur. Warsz.” 1921 nr 138 (wyd. poranne i wieczorne); – IBL PAN w Kr.: Kartoteka bibliograficzna.

Barbara Berger