Oettinger Józef (1818–1895), lekarz, profesor historii medycyny UJ, działacz społeczny. Ur. 7 V w Tarnowie, był synem Izraela, kupca, i Karoliny. Po śmierci ojca wraz z matką zamieszkał w Krakowie. Osierocony całkowicie w 5 roku życia, pozostawał pod opieką wuja Jakuba Adlera, kupca zamieszkałego na Kazimierzu w Krakowie. Gimnazjum ukończył w tym mieście w r. 1834. W r. 1836 rozpoczął studia filozoficzne w UJ, po 2 latach przeniósł się na Wydział Lekarski. W okresie studiów utrzymywał się z korepetycji. Stopień doktora medycyny uzyskał w r. 1843 na podstawie rozprawy o Józefie Strusiu, lekarzu w XVI w. Josephii Struthii medici posnaniensis vita et duorum ejus operum … (Kr. 1843). Była to pierwsza nagrodzona praca z fundacji Józefa Jakubowskiego (założonej w r. 1833). Do r. 1844 Oe. był bezpłatnym asystentem w krakowskim szpitalu starozakonnym, w r. 1844 – zastępcą asystenta, a następnie, do r. 1853 – asystentem rzeczywistym. W kwietniu 1848 Oe. jako przedstawiciel gminy izraelickiej wszedł obok dra Szymona Samelsohna w skład 24-osobowego Komitetu Narodowego utworzonego w Krakowie. Kierował też wraz z Abrahamem Gumplowiczem zorganizowanym w tym samym czasie klubem politycznym postępowej inteligencji żydowskiej, dążącej do asymilacji ludności żydowskiej. W grudniu t.r. Oe. z ramienia Żydów postępowych kandydował w okręgu Kazimierz – bez powodzenia – przeciwko rabinowi Beer Meiselsowi, kandydującemu ze strony ortodoksów. W wystąpieniu przedwyborczym (Słów kilka do Szanownych wyborców obwodu obiorczego II miasta Krakowa, Kr. 11 XII 1848) domagał się równouprawnienia Żydów, wolności wyznania, opowiadał się za monarchią konstytucyjną o szerokiej autonomii dla Galicji. Mowa ta ogłoszona w „Jutrzence” wywołała atak w „Czasie” (20 XII 1848).
W r. 1850 Oe. otrzymał stopień doktora chirurgii (na podstawie niepublikowanej rozprawy O cewkowrzodzie stolcowym i opisu przypadku Historia choroby zwanej zapaleniem części łonowych z przejściem w zgorzelinę i owrzodzenie leczone w Klinice Chirurgicznej). W zastępstwie chorego Fryderyka Hechla wykładał w półr. letn. 1851 historię medycyny. Od r. 1853 Oe. był zastępcą lekarza ordynującego w szpitalu starozakonnym. W maju 1862 zwrócił się do Wydziału Lekarskiego UJ o przyznanie tytułu i stanowiska docenta na podstawie rozprawy Umiejętność lekarska wobec szkół, a w szczególności wobec urojonej szkoły dawnej i nowej (Kr. 1863). Tytuł docenta uzyskał, lecz nie zatwierdziło go Min. Wyznań i Oświaty w Wiedniu. Przyczyną była m. in. działalność polityczna Oe-a w r. 1848, a przede wszystkim w r. 1861, kiedy Oe. jako członek delegacji żydowskiej, obok Henryka Markusfelda i A. Gumplowicza, udał się do Wiednia. Delegacja wystąpiła przeciwko ograniczeniom politycznym wobec osób pochodzenia żydowskiego, przedkładając swoje dezyderaty reprezentacji polskiej w Wiedniu, a Oe. w imieniu części ludności żydowskiej złożył uroczystą deklarację zgody i jedności działania z Polakami «w gorącym pragnieniu odrodzenia wspólnej ojczyzny».
Stanowisko docenta prywatnego Oe. otrzymał dopiero w r. 1868. Wykłady dla studentów prowadził początkowo w klinice okulistycznej i lekarskiej, później w Collegium Novum. W l. 1871–3 Wydział Lekarski zwracał się do Min. Wyznań i Oświaty o przyznanie Oe-owi stanowiska profesora nadzwycz. i kierownictwa katedry historii medycyny, nie obsadzonej od śmierci F. Hechla w r. 1852. Tytuł bezpłatnego profesora nadzwycz. uzyskał Oe. 18 II 1873 (jako pierwszy profesor UJ pochodzenia żydowskiego). Mianowania na stanowisko profesora rzeczywistego nigdy nie otrzymał. W l. 1891/2 wstrzymano Oe-owi pensję, uzasadniając to (niezgodnie z faktami, jak później ustalono) podaniem przez niego fałszywych danych o datach wykładów. Dorobek naukowy Oe-a obejmuje ok. 50 prac, drukowanych przeważnie w „Przeglądzie Lekarskim”, którego Oe. był współzałożycielem (1862) i jednym z redaktorów. Zajmował się problematyką historyczno-medyczną, epidemiologiczną, słownictwem, biografistyką. W r. 1878 ogłosił Rys dawnych dziejów Wydziału Lekarskiego UJ. Cz. 1 (Kr. 1878), w którym korzystał głównie z istniejących już opracowań. Wydał też „Zapiski lekarskie ze stulecia XVI ze współczesnego rękopisu” („Przegl. Lek.” 1880). Wraz ze Stanisławem Janikowskim i Aleksandrem Kremerem opracował Uzupełnienie Słownika łacińsko-polskiego wyrazów lekarskich prof. dra F. K. Skobla i dra Al. Kremera (Kr. 1871, 1876) oraz Słownik terminologii lekarskiej polskiej (Kr. 1881). Napisał kilka biografii, m. in. F. Skobla (Kr. 1877), Józefa Dietla (Kr. 1878), S. Janikowskiego („Przegl. Lek.” 1881), Macieja Józefa Brodowicza (tamże 1885). Oe. tłumaczył też Hipokratesa początkowo z przekładów E. Lettrégo, potem z tekstów oryginalnych („Przegl. Lek.” 1880). Był autorem niewydanego 3-tomowego podręcznika (3418 stron) Rys historii medycyny powszechnej (wyjątki ukazały się w „Przegl. Lek.” 1879 i 1904). Wśród niedrukowanych rękopisów Oe-a znajdują się także przekłady „Wychowania Cyrusa” Ksenofonta i fragment komedii Arystofanesa.
Oe. prowadził też bardzo szeroką działalność społeczną. W r. 1856 został powołany na członka Wydziału Miejskiego i funkcję tę pełnił do r. 1863. W r. 1859 wszedł do komisji wyłonionej przez Wydział do opracowania projektu statutu dla miasta Krakowa. Po odrzuceniu pierwszego projektu Wydział powołał następną Komisję, również z udziałem Oe-a, która przygotowała „Projekt statutu dla stoł.-król. miasta Krakowa ułożony przez Komitet uchwałą Magistratu i Wydziału Miejskiego z dnia 8 lutego 1863 do L. 2094 delegowany” (Kr. 1865). Statut krakowski (w sprawach wyznaniowych liberalniejszy od lwowskiego) został zatwierdzony w r. 1866 i w t.r. odbyły się wybory do Rady Miejskiej, do której wybrany został także Oe. Mandat radnego piastował on aż do r. 1890, zasiadając w kilku sekcjach (m. in. IV dla spraw szkolnych, wyznaniowych, fundacyjnych i szpitalnych) i komisjach (sanitarnej dla spraw zdrowotnych miasta, wodociągowej i in.). W r. 1866 został też członkiem specjalnej komisji cholerycznej, powołanej w związku z wybuchem epidemii cholery w Krakowie. Opracował wówczas broszury: Prawidła ochrony osobistej od cholery zalecone … (Kr. 1866) i Cholera nagminna w Krakowie roku 1866 … (Kr. 1867). Był też członkiem okręgowej rady szkolnej. Jeszcze w r. 1855 Oe. zainicjował zbiórkę funduszu na rozbudowę pomieszczeń szpitala izraelickiego. W l. 1861–5 zbudowano część gmachu nowego szpitala przy ul. Skawińskiej, a Oe. przyczynił się w bardzo znacznym stopniu do urządzenia szpitala w sposób nowoczesny. Głównie też z jego inicjatywy zaczęto od r. 1857 zbierać na budowę tzw. postępowej synagogi (otwartej w r. 1862 przy ul. Podbrzezie – róg Miodowej). W r. 1866 Oe. wysunął wniosek o wprowadzenie języka polskiego jako wykładowego w szkole żydowskiej na Kazimierzu. W r. 1865 wszedł do komisji statutowej, powołanej przez Magistrat krakowski dla opracowania nowego statutu gminy żydowskiej, zatwierdzonego w r. 1869. W r. 1883 został wybrany do reprezentacji zboru izraelskiego.
Oe. był od r. 1860 członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego i sekretarzem jego oddziału przyrodniczego, później członkiem nadzwycz. AU. Należał do współzałożycieli Tow. Lekarskiego Krakowskiego (1866), był jego pierwszym wiceprezesem, a w r. 1871 prezesem; Towarzystwo przyznało mu w 70-lecie urodzin tytuł członka honorowego. Był też członkiem Tow. Lekarzy Podolskich i Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Zmarł w Krakowie 2 X 1895, pochowany został na cmentarzu żydowskim. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Franciszka Józefa (1888).
Z małżeństwa (zawartego w r. 1849) z Amelią Turteltaub dzieci nie pozostawił.
Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 25 (fot.); Kośmiński, Słown. lekarzów, s. 364; – Bałaban M., Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu, Kr. 1936 II (fot.); Chmiel A., Ustrój Krakowa w XIX wieku, Kr. 1932 s. 112; Derhel J., Stosunki gospodarcze i społeczne w Krakowie w latach 1853–1866, Wr. 1958; Gollenhofer J., Rewolucja krakowska 1848 roku, Kr. 1908 s. 17; Perkowska A., Kształtowanie się zespołu naukowego w Uniwersytecie Jagiellońskim (1860–1920), Wr. 1975; Skulimowski M., Dzieje nauki i nauczania historii medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim i Akademii Medycznej w Krakowie, w: Nauki medyczne w sześćsetlecie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1964 II (fot. na s. 356); Strojnowski J., Józef Oettinger, pierwszy habilitowany docent i profesor historii medycyny na polskim uniwersytecie, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 15: 1970 nr 1 s. 57–69; – „Dzien. Rozporządzeń stoł. król. miasta Krakowa” 1880–90; – „Arch. Hist. Med.” 1934 s. 20, 1957 nr 1 s. 127–46; „Czas” 1895 nr 227, 229; „Gaz. Lek.” 1895 nr 41 s. 1083; Kalendarz J. Czecha 1889 s. 96, 1896 s. 100; „Medycyna” 1895 nr 41 s. 860; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1895 s. 951, 1896 s. 216, 776; „Przegl. Lek.” 1888 nr 19 s. 267–8, 1895 nr 40 s. 579, nr 42 s. 592; „Roczn. AU” 1873 s. 111; – Arch. Państw. w Kr.: Księga małżeństw Gminy żydowskiej; Arch. UJ: S. II 619 (Akta osobowe), W. L. II 1933 (akta habilitacyjne) Oe-a i W. L. I 58 (rodowody studentów); Zakł. Hist. Med. w Kr.: Dokumenty i rękopisy ze zbiorów.
Anna Bodzoń i Jerzy Lisiewicz