Rokoszny Józef Paweł (1870–1931), ksiądz, dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Radomiu, działacz oświatowy i społeczny, kolekcjoner. Ur. 18 IX w Radomiu, był synem Pawła, urzędnika Izby Skarbowej w Radomiu, i Pauliny z Woronieckich.
R. uczył się w Radomiu na pensji panien Barcz, a od r. 1878 w państwowym gimnazjum filologicznym. W r. 1887 wstąpił do Seminarium Duchownego w Sandomierzu, a po jego ukończeniu w r. 1893 został wysłany na dalsze studia do Akademii Duchownej w Petersburgu. Na podstawie pracy De benedictione et canonisatione Sanctorum otrzymał w r. 1897 tytuł magistra teologii. Po powrocie do kraju przyjął w dn. 11 VII t.r. święcenia kapłańskie i był w l. 1897–1914 wykładowcą Seminarium Duchownego w Sandomierzu. Wykładał w różnych latach: apologetykę, teologię dogmatyczną, introdukcję specjalną, archeologię, historię sztuki kościelnej, historię wymowy kościelnej, naukę literatury, dykcję, język łaciński i liturgię. W r. 1902 odbył trzymiesięczne studia uzupełniające w Rzymie. Dwukrotnie odrzucił propozycję objęcia katedry w Akademii Duchownej w Petersburgu. Był kapelanem biskupim, wikariuszem katedry sandomierskiej, następnie rektorem podominikańskiego kościoła Św. Jakuba w Sandomierzu. Pełnił również obowiązki asesora kurii diecezjalnej, obrońcy sakramentu małżeństwa w konsystorzu, sędziego w trybunale biskupim i sędziego egzaminatora prosynodalnego. Otrzymał etatowe probostwa kolejno: w Kleczanowie, Jarosławicach, Sulisławicach, Chełmcach, Gierczycach i Szczeglicach; nie rezydował w nich jednak. W r. 1905 został kanonikiem honorowym kapituły katedralnej w Sandomierzu, następnie kanonikiem gremialnym, wreszcie prałatem kustoszem tejże kapituły. Papież Pius X nadał mu w r. 1905 tytuł szambelana honorowego, a Pius XI godność szambelana rzeczywistego.
R. prowadził badania w zbiorach bibliotek duchownych w Sandomierzu. Opublikował m. in. pracę Stare druki przechowywane w Bibliotece Seminaryjnej w Sandomierzu („Kwart. Teolog.” 1902) oraz Gottifredi Pantheon. Wiadomość o rękopisie z XIV w., znajdującym się w Bibliotece Kapituły Katedralnej w Sandomierzu („Prace Kom. do Badań nad Hist. Liter. i Oświaty” 1914 i odb.), a także Bibliografię kościołów diecezji sandomierskiej („Kron. Diec. Sandomierskiej” 1908–9) oraz Skorowidz do 32 roczników „Przeglądu Katolickiego” 1863–1894 (W. 1896). Napisał pierwszy Przewodnik po Sandomierzu (Sandomierz 1909, Wyd. 2 tamże 1920, Wyd. 3 tamże 1926). Był inicjatorem prac konserwatorskich przy kościele Św. Jakuba, ogłosił artykuł O restauracji kościoła św. Jakuba w Sandomierzu („Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol.” T. 2: 1894). Organizował zbiórkę pieniędzy na ten cel, wydał m. in. broszurę: „Na ruiny. Na rzecz restauracji pamiątkowej świątyni w Sandomierzu” (W. 1907), autorstwa kilku wybitnych literatów polskich.
W r. 1901 przy Seminarium Duchownym w Sandomierzu R. stworzył zaczątek muzeum diecezjalnego, a w r. 1907 przeniósł go do gmachu poklasztornego benedyktynek. Myśl R-ego utworzenia samodzielnej placówki muzealnej w Domu Długosza w Sandomierzu została zrealizowana dopiero po śmierci projektodawcy. W oparciu o duży księgozbiór Konstantego Mikulińskiego zorganizował w Sandomierzu Tow. Biblioteki Publicznej im. J. Długosza i uruchomił bibliotekę. Był także założycielem Stowarzyszenia Sług p. wezw. św. Zyty i przytułku dla zniedołężnialych pracownic domowych, współzałożycielem miejscowego Tow. Dobroczynności, wiceprezesem i przez 8 lat faktycznym jego kierownikiem i wiceprezesem sandomierskiego koła Polskiej Macierzy Szkolnej. Należał do współorganizatorów wystawy rolniczej oraz wystawy wyrobów ceramicznych i szklarskich w Sandomierzu, zbierał eksponaty z terenu diec. sandomierskiej na wystawę Mariańską w Warszawie. Był współzałożycielem i skarbnikiem kursów gospodarstwa wiejskiego dla dziewcząt w Sandomierzu. W r. 1909 został mianowany delegatem Akademii Umiejętności do inwentaryzacji zabytków archiwalnych i rękopiśmiennych na terenie diec. sandomierskiej. Wykonał ok. 1000 zdjęć obiektów architektury i zabytków ruchomych, głównie sakralnych, z terenu diec. sandomierskiej. Współdziałał w zakończonej sukcesem walce z lokalnymi władzami rosyjskimi o przywrócenie usuniętego z wieży ratuszowej herbu miasta w kształcie orła. W r. 1912 został członkiem komisji restauracji katedry w Sandomierzu i przyczynił się do odsłonięcia gotyckich fresków (pisał o tym w artykule pt. Średniowieczne freski w katedrze sandomierskiej, „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol.” T. 9: 1915). Wyjeżdżał często za granicę, m. in. w r. 1913 do Danii, gdzie poznawał warunki bytu polskich robotników sezonowych.
W r. 1915 przeniósł się R. do Radomia Został tu rektorem kościoła Św. Katarzyny. Przewodniczył (do r. 1918) Komisji Szkolnej Ziemi Radomskiej. W jesieni 1915 zorganizował Seminarium Nauczycielskie i objął funkcję jego dyrektora, którą sprawował z krótkimi przerwami do końca r. 1928. W r. 1916 wybrano go do Rady Miejskiej w Radomiu. W r. 1917 został członkiem Okręgowej Rady Szkolnej i przewodniczącym Sekcji Opieki nad Dziećmi. Nie zgodził się w r. 1918 na wybór na członka Rady Stanu. W t.r. mianowany został członkiem Rady Oświecenia przy ministrze WRiOP, założył też w Radomiu Tow. Biblioteki Publicznej. W l. 1919–21 był konserwatorem zabytków okręgu radomskiego i diec. sandomierskiej. W r. 1919 objął prezesurę Okręgowego Polsko-Amerykańskiego Komitetu Opieki nad Dziećmi. We wrześniu 1921 na Ogólnopolskim Zjeździe Katolickim w Warszawie wygłosił referat o muzeach diecezjalnych, a w listopadzie t.r. na zjeździe rektorów i profesorów seminariów duchownych we Włocławku przedstawił referat o stosunku profesorów do kleryków. W l. 1921–3 był kierownikiem państwowego archiwum m. Radomia. Na zjeździe Historyków Polskich w Poznaniu w r. 1925 wygłosił referat pt. W sprawie archiwów biur urzędowych (Lw. 1926). W lecie 1923 przez kilka tygodni prowadził we Francji pracę duszpasterską w środowisku polskich górników w Roche la Molière koło St. Etienne.
W jesieni t.r. przeniósł się R. do Warszawy, gdzie został wizytatorem szkół w Min. WRiOP. W lipcu 1924 zrezygnował z tego stanowiska i powrócił do Radomia, obejmując ponownie dyrekcję Seminarium Nauczycielskiego. Opracował dzieje tej uczelni pt. Monografia Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Radomiu 1915–1925 (Radom 1925). Był od r. 1924 członkiem komisji do oceny książek dla bibliotek szkolnych i od listopada t.r. członkiem Komisji Konserwatorskiej na woj. krakowskie, kieleckie i śląskie. Był także członkiem zarządu głównego Związku Obrony Narodowej Ziemi Radomskiej i reprezentantem Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Radomskich. Należał do współzałożycieli biblioteki publicznej tzw. Sejmikowej w Radomiu; w przemówieniu na jej otwarciu (9 IV 1927) potępił elementy skrajnie nacjonalistyczne. Wywołało to ataki części prasy na R-ego. W t.r. został współpracownikiem Komisji Historii Sztuki PAU w Krakowie. Od lipca t.r. był wizytatorem lekcji religii w szkołach średnich, zawodowych i powszechnych w Kamiennej w pow. koneckim (później Skarżysko-Kamienna) i Ostrowcu w pow. opatowskim. W kwietniu 1930 z ramienia prymasa Augusta Hlonda i Min. WRiOP wyjechał R. na półroczny pobyt do USA. Pełniąc funkcję instruktora oświatowego przy Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku, objechał ośrodki polonijne w USA wizytując głównie szkoły parafialne. Po powrocie do kraju wygłosił w kilku miastach odczyty na temat sytuacji szkolnictwa polskiego w USA. W styczniu 1931 został wizytatorem lekcji religii we wszystkich typach szkół na terenie diec. sandomierskiej.
R. był autorem licznych artykułów, przeważnie o charakterze publicystycznym i popularnonaukowym z dziedziny historii, biografistyki, pedagogiki i spraw oświatowych. Publikował je w czasopismach: „Biblioteka Warszawska”, „Dziennik Powszechny”, „Gazeta Radomska”, „Kronika Diecezji Sandomierskiej”, „Kronika Rodzinna”, „Kurier Warszawski”, „Kwartalnik Teologiczny”, „Muzeum”, „Myśl Narodowa”, „Nasze Drogi”, „Przegląd Katolicki”, „Sandomierzanin”, „Szkoła Powszechna” i in. Ogłaszał też własne kazania i przemówienia m. in. Mowy podczas wielkiej wojny 1915–1920 (Radom 1921). Pozostawił wiele prac niepublikowanych. Część z nich, m. in. pamiętnik z czasów pierwszej wojny światowej i dziennik pobytu w USA, przejął dział rękopisów Biblioteki Narodowej w Warszawie.
R. zgromadził duże zbiory, na które składały się meble, zegary, obrazy, ryciny, miniatury, szale francuskie, szkło zabytkowe, porcelana, fajanse, medale, medaliony, okucia metalowe, stara broń, koronki, szaty kościelne i sprzęt liturgiczny. W r. 1915 zbiór R-ego liczył 1960 przedmiotów a ponadto 5 tys. sztuk znaczków pocztowych. Zgromadził też księgozbiór liczący ok. 3 tys. tomów, głównie z zakresu historii i literatury polskiej, a także duży zbiór autografów oraz kilka rękopiśmiennych pamiętników z XVIII i 1. poł. XIX w. Większość zbiorów R-ego uległa rozproszeniu po jego śmierci, rozprzedana przez rodzinę.
W listopadzie 1931 Nuncjatura Apostolska w Warszawie rozpoczęła zbieranie informacji o R-m w związku z wysunięciem jego kandydatury na biskupa pomocniczego. W tym czasie R. przebywał w Rzymie, towarzysząc bpowi sandomierskiemu Włodzimierzowi Jasińskiemu. Zmarł tam nagle na atak serca w dn. 30 XI 1931 i pochowany został w krypcie grobu ss. Nazaretanek w Rzymie; szczątki R-ego ekshumowano i pochowano na cmentarzu w Radomiu w dn. 21 III 1932. Odznaczony był m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta.
W kościele Opieki Najśw. Marii Panny w Radomiu wmurowana została tablica marmurowa z popiersiem R-ego.
Portrety olej. w: Muz. Diec. w Sandomierzu, malował B. Polankiewicz, Muz. w Radomiu, malował S. Sybilski; – Podr. Enc. Kośc., XXXIII/IV; Słown. Pracowników Książki Pol.; Chwalewik, Zbiory pol., II 187; Wiśniewski, Katalog prałatów sandomierskich, s. 254–9; – [Czernik H.]. Redakcja, Śp. ksiądz Józef Prałat Rokoszny, „Kron. Diec. Sandomierskiej” 1931 nr 12 s. 379–83; Górski E., Z pierwszej wizyty J. E. Pasterza Diecezji „ad limina apostolorum”, tamże 1932 nr 1 s. 12–20; Hulka-Laskowski P., Głos szlachetnego wychowawcy, „Zwiastun Ewangeliczny” 1927 nr 37 s. 243–4; Kosiński W., Ksiądz Józef Rokoszny jako kaznodzieja, „Przegl. Homiletyczny” 1933 s. 315–24; Wójcik W., Ks. Józef Rokoszny (1870–1931), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 10: 1963 s. 281–93 (bibliogr. prac R-ego); – Rokoszny J., Monografia Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Radomiu 1915–1925, Radom 1925 s. 50–6 (życiorys R-ego i fot.); – „Kur. Warsz.” 1931 nr 330; „Prace Kom. Hist. Sztuki” T. 6: 1934 z. 1 s. 10x; „Siewca Prawdy” 1931 nr 4 s. 5–6; „Silva Rerum” 1931 nr 1/6 s. 46; – AAN: Kartoteka ewidencyjna Prezydium Rady Ministrów, sygn. 9; Arch. Kurii Diec. w Sandomierzu: Akta osobiste R-ego; B. Narod.: rkp. 7178 akc., 7554 akc., 7559 akc., 7595 akc., 7596 akc., 7597 akc., 7733 akc., 7764 akc., 7765 akc.; B. PAN w Kr.: rkp. 1992, 2402 t. 2; B. Sem. Duchownego w Sandomierzu: Wycinki z prasy polonijnej o pobycie R-ego w USA, sygn. 30449.
Stanisław Konarski