Pomarański Józef (1867–1902), skrzypek, założyciel orkiestry włościańskiej. Ur. 17 III pod Zamościem, był synem Pawła (1828–1904), chłopa i budowniczego wiejskich domów, i Katarzyny z Mączków-Malinowskich. Dziad P-ego Wawrzyniec walczył w powstaniu listopadowym 1831 r. w 4 p. piechoty liniowej i poległ w bitwie pod Grochowem w obronie Olszynki, ojciec uczestniczył w powstaniu styczniowym w szeregach partii Oswalda Radziejowskiego, następnie partii Kazimierza Bohdanowicza. P. jako chłopiec, za przykładem muzykującego na skrzypcach ojca, grał też na tym instrumencie, a młodszy brat Jan na basetli. Bracia zgłosili się do Karola Namysłowskiego, który w pobliskich Chomęcicach uczył uzdolnionych muzycznie wieśniaków, utworzywszy z nich zespół. Obaj chłopcy kształcili się pod kierunkiem Namysłowskiego i niebawem znaleźli się wśród członków założycieli powstałej w r. 1881 Orkiestry Włościańskiej Karola Namysłowskiego. Z orkiestrą tą, w której z czasem został pierwszym skrzypkiem, P. odbywał liczne podróże. W l. 1891–3 uczył się w Konserwatorium Warszawskim, w dalszym ciągu grając z Namysłowskim w czasie jego koncertów w Warszawie, a latem w Busku, lub z Feliksem Konopaskiem w Ciechocinku. Sam założył orkiestrę amatorską na Solcu. Potem występował bądź z Namysłowskim, bądź z Konopaskiem lub z innymi znanymi muzykami. W r. 1896 P. utworzył w Ciechocinku, gdzie na dłuższy czas zamieszkał, własną orkiestrę spośród chłopów kujawskich i pracowników zakładu ciechocińskiego. W skład jej wchodził też jego brat Jan. W r. 1897 orkiestra P-ego po raz pierwszy wystąpiła publicznie, a od wiosny t. r. rozpoczęła sezonowe koncerty w parku zdrojowym w Ciechocinku. W r. 1898 np. zespół jego liczył 15 muzykantów i 20 uczni. Zimą P. udzielał lekcji w Warszawie. Po kilku latach, za radą Maurycego Zamoyskiego, utworzył P. w Zwierzyńcu, siedzibie zarządu Ordynacji Zamojskiej, drugą orkiestrę, złożoną głównie z pracowników Ordynacji. Osiadł teraz na stałe w Zwierzyńcu, latem zaś jeździł koncertować w Ciechocinku. Politycznie P. był zbliżony do Narodowej Demokracji. W jego domu w Zwierzyńcu znajdowały się składy nielegalnych wydawnictw endeckich, skąd były dalej rozprowadzane; należał też do Tow. Oświaty Narodowej. Zmarł na gruźlicę 10 XI 1902 w Zwierzyńcu i tam został pochowany.
W małżeństwie, zawartym w r. 1892, z Marią Doranttówną (1867–1933), P. miał trzech synów: Józefa, inżyniera leśnika, który zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, Stefana (zob.) i Zygmunta (zob.).
Bryk A., Karol Namysłowski, L. 1961; Raczyński M., Materiały do historii Ciechocinka, W. 1935 s. 368; – Gembarzewski M., Muzyk spośród ludu. Wspomnienie o Józefie Pomarańskim, Zamość 1937 (fot., bibliogr.); Wojnar K., Ze wspomnień i przeżyć, „Niepodległość” T. 18: 1938; – „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1898 s. 320, 1900 s. 453; „Muzyka” 1938 nr 1–2 s. 29.
Alina Szklarska-Lohmannowa