Pruchnik Józef (1873–1951), inżynier melioracji, działacz polityczny i społeczny, minister robót publicznych. Ur. 11 VI w Błaszkowej, pow. Pilzno, w rodzinie chłopskiej, był synem Wojciecha i Katarzyny z domu Kieca.
Po ukończeniu gimnazjum klasycznego w Jaśle w r. 1894 P. studiował na Politechnice Lwowskiej, którą ukończył w r. 1901 z dyplomem inżyniera melioracji. Pracował następnie w Krajowym Biurze Melioracyjnym. Prowadził prace regulacyjne na Krzemienicy, Wisłoku i in. oraz kierował pracami nad obwałowaniem Wisły. Już w młodości zbliżył się do ruchu ludowego w Galicji. Był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), a od r. 1913 członkiem Rady Naczelnej PSL. W czasie rozłamu w PSL opowiedział się po stronie PSL-Lewicy i w r. 1914 został członkiem Wydziału jej Rady Naczelnej. Zmobilizowany po wybuchu pierwszej wojny światowej przebywał jako oficer armii austriackiej na froncie; zwolniony w r. 1918 wrócił do pracy melioracyjnej. Gdy w Polsce niepodległej w r. 1918 PSL-Lewica delegowała na miejsce piastowców swoich przedstawicieli do rządu Jędrzeja Moraczewskiego, P. został desygnowany na ministra robót publicznych. Zajmował to stanowisko od 29 XII 1918 do 31 VII 1919, a więc nawet po upadku rządu Moraczewskiego, w następnym rządzie Ignacego Paderewskiego (od 16 I 1919) występując jako tzw. fachowiec. Jako minister dał się poznać z energicznej działalności przy wprowadzeniu robót publicznych dla bezrobotnych, co przyniosło pracę dla 75 000 ludzi. Przywiązywał szczególne znaczenie do budowy dróg wodnych i regulacji Wisły. Był atakowany przez endecję i piastowców, którzy uważali, że krzywdzi on powiaty zachodnio-galicyjskie w rozdawnictwie funduszy i organizacji robót publicznych. P. ustąpił ze stanowiska ministra 31 VII 1919 na skutek uchwalenia przez Sejm wotum nieufności dla niego. Został potem przeniesiony na Wołyń do Łucka na stanowisko dyrektora robót publicznych. W r. 1922 był wiceprezesem Naczelnej Rady Chłopskiej PSL-Lewicy. W t. r. kandydował – bezskutecznie – z listy tego stronnictwa do Sejmu i Senatu.
Kiedy pracował w Łucku, z jego inicjatywy powstało wówczas Wołyńskie Stowarzyszenie Techników, którego był wieloletnim prezesem. Następnie został dyrektorem utworzonego w lutym 1928 w Brześciu nad Bugiem Biura Melioracji Polesia, którego zorganizowaniem zajmował się już w roku poprzednim. Na tym stanowisku był inicjatorem badań kompleksowych nad sprawą odwodnienia Polesia, podjętych przez uczonych różnych specjalności. W celu poznania prac melioracyjnych zagranicą odbył w l. 1929–32 podróże naukowe do Estonii, Finlandii, Szwecji, Holandii, Niemiec, Związku Radzieckiego i Palestyny. M. in. wziął udział w r. 1930 w II Międzynarodowym Zjeździe Gleboznawczym w Moskwie i Leningradzie, a w r. 1932 przedstawił stan melioracji Polesia na Międzynarodowym Zjeździe Melioracyjnym w Holandii, od r. 1931 był prezesem Międzynarodowej Komisji Glebowo-Taryfowej. Ogłaszał w tych latach artykuły: w organie Wołyńskiego Stowarzyszenia Techników „Wołyńskich Wiadomościach Technicznych” (1925–6), w „Czasopiśmie Technicznym”, gdzie oprócz sprawozdań z przebiegu prac nad melioracją Polesia (1929, 1930) ukazały się: Kultura torfów w krajach półn. Europy. Wycieczka naukowa do Estonii, Finlandii i Szwecji (1929 i odb.), Gospodarka wodna w Holandii. Roboty na Zuiderzee, Kultura torfów wysokich w Niemczech (1930 i odb.), obszerne poświęcone zagadnieniom rolnym w Związku Radzieckim Szkice techniczne z Rosji, Ukrainy i Białorusi Sowieckiej (1931 i odb.); pisał w „Przeglądzie Technicznym” (1930), „Polsce Twórczej” (1932), w „Palestynie i Bliskim Wschodzie” (Gleby Palestyny, 1932 nr 2). W latach trzydziestych zbliżył się do komunistów. Po powrocie ze Związku Radzieckiego P. wygłaszał liczne odczyty o Kraju Rad, m. in. miał w r. 1937 w Warszawie na Żoliborzu (gdzie mieszkał) w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) odczyt pt. Wolność narodów.
W kwietniu 1933 P. został aresztowany pod zarzutem działalności komunistycznej i zdrady tajemnicy państwowej i jakiś czas był przetrzymywany w więzieniu wileńskim. Zarzut zdrady tajemnicy państwowej stanowił wyraźną intrygę polityczną. Po kilku rozprawach został wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie w r. 1939 uniewinniony z braku dowodów winy. Aż do drugiej wojny światowej P. pracował w Min. Rolnictwa i Reform Rolnych jako dyrektor melioracji. Ogłosił w r. 1935 większą broszurę dotyczącą rozwoju rolnictwa żydowskiego pt. Przyszłość Palestyny ze stanowiska przyrodniczego (W.). W czasie okupacji niemieckiej pracował w l. 1939–40 w Polskim Czerwonym Krzyżu, następnie w l. 1940–2 w Urzędzie Budownictwa Wodnego jako projektant, a w l. 1942–4 w Urzędzie Ziemskim w Dziale Melioracji Rolnych. Sam pracował w czasie wojny nad koncepcją drogi wodnej Wschód–Zachód, mającej połączyć drogi wodne Polski centralnej z drogami wodnymi dorzecza Dniepru z jednej, zaś rzeki Odry i Łaby z drugiej strony. Wcześnie związał się z konspiracją. Od października 1939 regularnie zbierała się w jego mieszkaniu przy ul. Krasińskiego 18 grupa komunistów żoliborskich, wśród nich m. in. Teodor Duracz i Juliusz Rydygier. Od r. 1940 był P. członkiem konspiracyjnej grupy Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR, a od r. 1942 członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i Gwardii Ludowej. Brał udział w powstaniu warszawskim 1944 r. Z obozu w Pruszkowie przedostał się w Miechowskie i tam doczekał się wyzwolenia. Od końca lutego 1945 mieszkał w Krakowie, gdzie zgłosił się do dyspozycji Komitetu Wojewódzkiego PPR, po czym z początkiem maja wrócił do Warszawy.
Tu P. początkowo pracował kilka miesięcy w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym, potem od 1 X 1945 w Biurze Kontroli przy Radzie Państwa (późniejsza Najwyższa Izba Kontroli – NIK) jako starszy inspektor, a następnie w Centralnym Zarządzie Wodnych Melioracji w Min. Rolnictwa. Jako członek PPR został następnie członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Przewodniczył przez wiele lat terenowemu Kołu Tow. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej na Żoliborzu. Zmarł nagle 20 XI 1951 w Warszawie w drodze do pracy. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1946) i Medalem Zwycięstwa i Wolności (1947). Imieniem P-a zostało nazwane Technikum Gospodarki Wodnej w Dębem koło Modlina.
P. był żonaty z Herminią z Nowaków (1888–1952), działaczką Koła Kooperatystek WSM i stowarzyszenia «Szklane Domy», członkiem okupacyjnej PPR, po wojnie inspektorem gospodarczym w biurze Krajowej Rady Narodowej.
Fot. w: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej; – Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 536; Giza, Władze stronnictw lud., s. 587, 601, 602; – Szczepański S., Z dziejów ruchu ludowego w Polsce, Kr. 1924 s. 64–5; Szulkin M., Inżynier Józef Pruchnik (działacz ludowy i komunista), „Roczn. Woj. Rzeszowskiego” R. 4: 1962 i 1963 s. 261–72 (tu bibliogr. prac); tenże, Józef Pruchnik, W siódmą rocznicę śmierci, „Dzien. Lud.” 1958 nr 284 s. 4; – Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; Szematyzmy Król. Galicji, 1903–14; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 II; – „Piast” 1919 nr 32 s. 3–4; „Życie Warszawy” 1951 nr 308 s. 5; – Arch. NIK w W.: Karta personalna Józefa Pruchnika; Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa Józefa Pruchnika, sygn. nr 8984.
Krzysztof Dunin-Wąsowicz