Przezdziecki Józef, w zakonie Pius, pseud. i krypt.: Bogdan, Sigismundus, O. P. (1865–1942), generał zakonu paulinów. Ur. 19 III w Krzepicach koło Częstochowy w rodzinie mieszczańskiej, był synem Stefana i Pelagii z Nęckich.
P. nauki pobierał w Wieluniu, Radomsku i w Częstochowie (1872–82). Studiował następnie filozofię i teologię w Seminarium Duchownym we Włocławku (1882–6) oraz w Akademii Teologicznej w Petersburgu (1886–90). Święcenia kapłańskie otrzymał 22 V 1890. Przez dwa lata wykładał teologię w Seminarium we Włocławku, a 4 VII 1892 wstąpił do paulinów i przyjął habit na Jasnej Górze. Pracował najpierw w charakterze kaznodziei i opiekuna ubogich. Jednocześnie utrzymywał kontakty z inteligencją katolicką i działaczami społecznymi w Warszawie i Częstochowie. Po rewizji w Seminarium Kieleckim w marcu 1893 udowodniono P-emu przynależność do tajnego Związku Akademików Petersburskich, za co dekretem ministra spraw wewnętrznych z 14 XII 1894 został skazany na pięć lat zsyłki do guberni penzeńskiej, gdzie znalazł się w r. 1895. Przebywał w Penzie i w Insarze; rozwinął tu duszpasterską działalność wśród miejscowych Polaków, a także i ludności prawosławnej. W r. 1896 na mocy amnestii z powodu koronacji Mikołaja II powrócił do kraju. W drodze zatrzymywał się m. in. w Sławucie, Odessie, Jałcie, Teodozji, Carycynie, Moskwie, Smoleńsku, Mińsku, gdzie m. in. przeprowadził kilka serii rekolekcji. Przeżycia z tej podróży opisał później w artykule pt. Ze wspomnień przedrewolucyjnej Rosji („Goniec Częstochowski” 1929 nr 159 i odb. Częstochowa 1929).
Po powrocie na Jasną Górę P. zaangażował się w prace społeczne w Częstochowie i w innych ośrodkach. Z gronem paulińskich «zelotów» (zapaleńców) zainicjował duszpasterstwo stanowe, szczególnie wśród nauczycieli i robotników. Pomocą służyło mu żeńskie, bezhabitowe stowarzyszenie p.n. «Zjednoczenie Pań o działalności katolickiej pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej». Ta jego działalność spowodowała nacisk władz rosyjskich na bpa Stanisława Zdzitowieckiego, który polecił P-emu opuścić Częstochowę. W r. 1903 P. wyjechał do Juvisy pod Paryżem, gdzie przez dwa lata prowadził pracę duszpasterską wśród miejscowej Polonii. Uczestniczył w Kongresie Katolików w Paryżu. W r. 1904 pojechał do Rzymu w celu przedłożenia papieżowi Piusowi X memoriału o stanie zakonu i stosunku władz rosyjskich wobec Jasnej Góry (Petitio ad Beatissimum Patrem). Jesienią 1905 P. powrócił na Jasną Górę, pozostając nadal pod ścisłą obserwacją miejscowej policji. Sprawował patronat nad wydawanym od r. 1908 przez «Zjednoczenie Pań…» tygodnikiem „Myśl Katolicka”.
Po odkryciu morderstwa popełnionego w klasztorze w r. 1910 przez Damazego Macocha posądzono P-ego o autorstwo memoriału do społeczeństwa polskiego, zarzucającego rządowi celowe rozbijanie życia zakonnego w klasztorze i utrudnianie reform. Decyzją policji oddalono go na miesięczny areszt do klasztoru Bernardynów w Kole. W r. 1912, kiedy podtrzymywał zarzuty wobec rządu przed sądem w Piotrkowie, został skazany na pięcioletnie wydalenie z Król. Pol. W sierpniu 1912 P. udał się na Węgry, a potem do Rzymu (listopad 1913). Do kraju powrócił na żądanie paulinów krakowskich, którzy powierzyli mu obowiązki magistra nowicjatu, przeora i proboszcza miejscowej parafii (wrzesień 1914 – 24 IX 1920). Poza pracą duszpasterską P. zajmował się tu akcjami charytatywnymi i działalnością społeczną. W początkach marca 1918 zorganizował nowe stowarzyszenie żeńskie pod wezwaniem św. Julii, mające za zadanie opiekę nad dziewczętami służącymi w domach krakowskich, szczególnie wśród Żydów. W maju 1920 wszedł do komitetu wykupu z rąk żydowskich kościoła Św. Agnieszki (który od ponad stu lat służył jako magazyn, ostatnio jako magazyn starego żelaza) i pełnił w tym komitecie funkcję skarbnika. Przyczynił się także do modernizacji kościoła na Skałce, do której zaangażował architekta Zygmunta Hendla i rzeźbiarza Ludomiła Andruszkiewicza. W ostatnich miesiącach 1920 r. P. był proboszczem w Leśnej na Podlasiu, a następnie powrócił na Jasną Górę, gdzie poświęcił się publicystyce i duszpasterstwu pielgrzymkowemu, a nadto pracy w Akcji Katolickiej i Sodalicji Mariańskiej. Pod krypt. O. P. ogłosił artykuł pt. Z Jasnej Góry („Przegl. Katol.” 1925). Wszedł także do zarządu generalnego zakonu, uczestnicząc w pracach rewizyjnych nad konstytucjami zakonu.
Od 14 X 1931 do śmierci P. był generałem zakonu. Troszczył się szczególnie o formację młodego pokolenia paulinów, dla których za jego staraniem powstał nowoczesny gmach gimnazjum w Krakowie (1931) oraz własny Instytut Filozoficzno-Teologiczny (1938). Dzięki P-emu zbudowano wg projektów Adolfa Szyszko-Bohusza na Jasnej Górze spowiednicę, krużganki komunijne i dom pątnika. P. przyczynił się do powrotu paulinów na Węgry i do Włoch (1934), a w Polsce do klasztoru w Leśniowie (1936). Przyczynił się też do zorganizowania wielu pielgrzymek stanowych, zwłaszcza nauczycielstwa polskiego, robotników, inteligencji, chłopów i ziemian. Rozwijał kontakty z Polonią na świecie, w tym również z radziecką. Organizował obchody uroczystości 550-lecia obecności obrazu Matki Bożej na Jasnej Górze (1932); do akcji tej wciągnął m. in. Ignacego J. Paderewskiego i Polonię amerykańską z bpami Stanisławem Boną i Pawłem Rhodem. Zorganizował dwa zjazdy polonijne na Jasnej Górze (1932 i 1934), zainicjował pogadanki radiowe dla Polaków za granicą, dzięki którym nastąpiły przyjazdy większych zorganizowanych pielgrzymek. W r. 1933 zainicjował uroczystości na rzecz beatyfikacji królowej Jadwigi. Opublikował z tej okazji dwa apele do narodu oraz wygłosił referat o królowej Jadwidze w dn. 6 V 1933.
W ideologii P-ego zadaniem Jasnej Góry tamtych czasów miało być oddziaływanie w kierunku przeciwstawiania się prądom masońskim, programowej laicyzacji, ateizmowi i komunizmowi. Swój program realizował konsekwentnie w memoriałach do polskiego episkopatu oraz omawiał go z przedstawicielami rządu. Wydał drukiem polski tekst konstytucji paulinów (1931) oraz księgi liturgiczne „Caeremoniale” (1931) i „Officia Propria” (1938). W dniach poprzedzających agresję niemiecką P. starał się m.in. o przygotowanie Jasnej Góry na wypadek wojny. W dn. 16 VIII 1939 udał się do Budapesztu na leczenie oraz z zamiarem wizytacji tamtejszych paulinów. Pobyt ten, po wybuchu drugiej wojny światowej, wykorzystał P. dla zorganizowania pomocy uciekinierom i emigrantom polskim, dla której oddelegował o. Michała Zembrzuskiego. W dn. 7 VI 1940 na wniosek przeora jasnogórskiego Norberta Motylewskiego i za zgodą gubernatora H. Franka P. wrócił do Częstochowy. Ciężko chorował. Zmarł 2 X 1942 na Jasnej Górze, gdzie też został pochowany.
W dorobku twórczym P. pozostawił wiele artykułów o tematyce religijno-społecznej, nadto nieopublikowany tom (22) kroniki za lata 1864–1942 oraz drobiazgowe diariusze pisane z przerwami do końca życia.
Portret P-ego pędzla Aleksandra Borawskiego na Jasnej Górze; Fot. (wspólna) w: „Tyg. llustr.” 1932 s. 543; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. Pol. Teologów Katol., VI (J. Zbudniewek); – Bender R., Społeczne inicjatywy chrześcijańskie w Królestwie Polskim 1905–1918, L. 1978; Górski K., Polscy integryści. Nieznana karta dziejów katolicyzmu polskiego, „Znak” T. 32: 1980 nr 311–12 s. 722–9; Jabłoński S., Jasna Góra. Ośrodek kultu maryjnego 1864–1914, L. 1982; Kronika, „Przegl. Kośc.” T. 17: 1895 s. 217; [Lorentowicz M.] L, Charakterystyka działalności przeorskiej na Jasnej Górze w Częstochowie o. Euzebiusza Rejmana (1895–1910), Włocławek 1913; Mysłek W., Kościół katolicki w Polsce w latach 1918–1939, W. 1966; Pietrzykowski J., Jasna Góra w okresie I wojny światowej 1914–1918, „Studia Claromontana” T. 2: 1981 s. 411–14, 420–1, 430; Weryński H., Kościół Św. Agnieszki w Krakowie, „Słowo Powsz.” 1949 nr 32 s. 5; Wydalenie o. Piusa Przeździeckiego, „Przegl. Katol.” 1912 nr 32 s. 509, nr 33 s. 523; Zakłady dobroczynne w Częstochowie, „Pątnik” 1903 s. 71–3; Zbudniewek J., Jasna Góra w okresie okupacji hitlerowskiej, „Studia Claromontana” T. 1: 1981 s. 328–9, 332; tenże, Wkład Paulinów dla Polonii na obczyźnie, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, L. 1982 s. 203–49; Zembrzuski M., Przeździecki Pius, „Feher Barat” (Budapeszt) T. 5: 1942 nr 4 s. 47–9; Zmiany na Jasnej Górze, „Biesiada Liter.” T. 72: 1912 nr 35 s. 173–4; – Kubicki, Bojownicy kapłani. Cz. I t. 1; Protokół Zjazdu Wychowanków b. Akademii Duchownej w Petersburgu w Wilnie w dniach 18 i 19 czerwca 1929 r., W. 1929; Schematyzm Kościoła rzymsko-katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kr. 1925; – „Przegl. Katol.” 1923 nr 49 s. 775–6; – Arch. oo. Paulinów na Jasnej Górze: Akta personalne 1874–1942, sygn. 1743, 1895, 2249, 2376, 2377, 2653, 2655, 2886, Korespondencja, sygn. 1883, 2377, 2444, 2556, 2919, Diariusze 1939–1942, sygn. 2323–2326, Akta Bractw i Sodalicji, sygn. 1081, 1931, 2201 (Julitki), Akta Zjednoczenia Pań pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej sygn. 1480, 1746, 1751, 1903, 2604, Akta o Intronizacji N. Serca Jezusa, sygn. 1854, 2324, 2326, P. Przeździecki: Dwudziesty drugi tom aktów prowincji, (bez sygn.), Akta o nabożeństwach jasnogórskich, sygn. 2711; Arch. oo. Paulinów na Skałce w Kr.: Akta personalne 1834–1918, sygn. 109 s. 313–347, Akta Julitek, sygn. 470, 471, A 10, II, 12, 13, 14, 15, Akta Kom. Wykupu kościoła Św. Agnieszki, sygn. 315, Kron. Domu 1904–1934, sygn. 156; Arch. Prow. SS. Urszulanek w Kr.: Akta Zjednoczenia Pań pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej, sygn. 284/C-V-2, Korespondencja Przezdzieckiego z matką Teklą Busz (bez sygn.); – Jędrzejewski A., Moje wspomnienia o Jasnej Górze (mszp. na Jasnej Górze, sygn. 2739).
Janusz Zbudniewek