Pysz (Pysch) Józef (1793–1850), magister filozofii, nauczyciel, twórca systemu stenografii. Ur. 30 IV we wsi Hałcnów koło Bielska-Białej w rodzinie chłopskiej, był synem Jana i Agnieszki z Beków (Becków).
P. ukończył dwuletnią szkołę parafialną w Hałcnowie. Po śmierci rodziców starszy brat Andrzej zabrał go do Krakowa. Tu w l. 1809–14 uczył się w Liceum Św. Anny. Studiował od r. 1814 na Wydziale Filozoficzno-Literackim UJ, słuchał wykładów z historii powszechnej, logiki, matematyki i fizyki. W r. akad. 1815/16 był słuchaczem wykładów z filozofii, prawa, polityki oraz języków francuskiego i niemieckiego i zdał obowiązujące egzaminy. Utrzymywał się z prywatnych lekcji. W r. 1820 wygrał konkurs i objął w Liceum Św. Barbary (Oddział II) posadę nauczyciela geografii oraz języka niemieckiego i francuskiego. W r. 1821 został zwolniony. Wpisał się wówczas ponownie na studia na UJ, kształcił się w geometrii wykreślnej, matematyce i studiował język angielski. W l. 1824–5 uczył synów Kaspra Wielogłowskiego, uczęszczających do szkół w Król. Pol. Powrócił do Krakowa w r. 1825 i pracował jako nauczyciel prywatny na pensji profesora UJ Franciszka Szopowicza. W r. 1826 słuchał na UJ wykładów z prawa rzymskiego, historii naturalnej, łaciny i włoskiego. Dn. 30 IX t. r. rektor UJ Sebastian Girtler mianował go zastępcą nauczyciela w Liceum Św. Anny, gdzie P. uczył języka niemieckiego, geografii i historii, a od r. 1829/30 języka polskiego i łaciny. W r. 1830 został mianowany przez rektora UJ profesorem rzeczywistym. W t. r. uzyskał też na Wydziale Filozoficznym UJ stopień magistra filozofii. Z chwilą przemianowania w r. 1834 Liceum Św. Barbary na Instytut Techniczny, P. przeniósł się tam i uczył arytmetyki do r. 1841/2. Następnie przeniósł się do Szkoły Wydziałowej, w której uczył do śmierci języka niemieckiego. Opublikował rozprawę o edukacji (w: „Program popisów rocznych”, Kr. 1832). Pozostawił także wiele rozpraw w rękopisach, np. Wiadomości o Krakowie i okolicach, statystyczny przegląd miasta, ulic itp., ponadto podręczniki, m. in. napisany w r. 1843 Nowy elementarz polski, Arytmetyka, Wiadomości do korzystnego uczenia się.
Jako jeden z pierwszych w Polsce już w r. 1825, P. rozpoczął pracę nad podręcznikiem do nauki stenografii. Ukończony w r. 1838 podręcznik złożył w drukarni Stanisława Gierzkowskiego, gdzie go zagubiono. Nauczył stenografii wg opracowanego przez siebie systemu trzy osoby. Zachęcany do opublikowania swojej metody stenografii, opracował w r. 1840 i po raz trzeci w r. 1843 podręcznik, który ukazał się już po śmierci P-a w r. 1866, dzięki staraniom Zarządu Drukarni «Czas», bezinteresownej pracy drukarza J. Ostrowskiego i prywatnemu datkowi. Podręcznik wydany pt. Stenografia zastosowalna do wszystkich języków i dialektów (Kr. 1866), przystosował do druku i poprzedził obszernym wstępem dotyczącym życia i działalności P-a Jan Radwański. Był to drugi (po Kazimierzu Krupskim) system stenografii geometrycznej dostosowany do wymogów języka polskiego. Oparty został na zasadach budowy systemu geometrycznego, opracowanego przez angielskiego stenografa S. Taylora, a zaczerpnięty bezpośrednio z przekładu tegoż systemu dostosowanego do języka francuskiego przez T. P. Bertina. P. zmarł 27 III 1850 w Krakowie. Swój księgozbiór zapisał Liceum Św. Anny.
P. był żonaty (od r. 1827) z Katarzyną Janikowską, o potomstwie brak wiadomości.
Estreicher w. XIX; – Jackowski F., Nauka stenografii polskiej podług Franciszka Ksawerego Gabelsbergera i praktycznych doświadczeń ułożona, Lw. 1868; Klewżyc L. Ł., Dziewiętnastowieczny system stenografii Józefa Pysza, „Stenograf Pol.” 1983 nr 1 (cz. 1), nr 2 (cz. 2); Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. Św. Anny; Radwański J., Żywot Józefa Pysza, w: Pysz J., Stenografia zastosowalna do wszystkich języków i dialektów z IX tablicami, Kr. 1866 s. 5–17; Ręgorowicz L., Historia Instytutu Technicznego w Krakowie, Kr. 1913; Taub Sz., Dzieje stenografii, Kat. 1931, 3 cz. 1–3; – Statuta nec non Liber promotionum; – Arch. Państw. w Kr.; Akta Gimnazjum i Liceum im. B. Nowodworskiego z l. 1801–39 GLN 16 oraz Księga cenzury uczniów kl. I Liceum Św. Barbary pierwszego i drugiego półr. r. szk. 1820/21 AD 787, toż kl. II AD 788, toż kl. III AD 789, toż kl. IV AD 790, toż kl. V AD 791; Arch. UJ: Album C. R. Universitatis Cracoviensis 1802/3–1837/8 S I 417 oraz Spis studentów 1797/8–1832/3 S I 315.
Lech Ł. Klewżyc