Raczyński Józef (1874–1931), prawnik, działacz organizacji rolniczych, minister rolnictwa i dóbr państwowych. Ur. 19 III w Baranowie w pow. tarnobrzeskim, był synem Franciszka, rzemieślnika.
W l. 1887–94 R. uczył się w gimnazjum w Tarnowie i tam zdał maturę. Następnie służył jako jednoroczny w armii austriackiej. W l. 1896–1900 studiował na Wydziale Prawa i Administracji UJ; 29 VII 1901 otrzymał stopień doktora praw; zdał też egzamin z zakresu wyższej służby skarbowej. W l. 1901–4 pracował w dyrekcji skarbowej w Krakowie, a w l. 1904–5 jako sekretarz Rady Powiatowej w Żółkwi i naczelnik jej biura. W l. 1905–15 sprawował obowiązki sekretarza Krakowskiego Tow. Rolniczego i naczelnika jego biura. Od r. 1908 był ponadto członkiem zarządu głównego Tow. Kółek Rolniczych we Lwowie, a od r. 1912 również członkiem wydziału centralnego Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń Urzędników Prywatnych we Lwowie. W r. 1913 wchodził także do rady nadzorczej Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwowie, a w r. 1914 do rady nadzorczej Galicyjskiej Spółki Zbytu Bydła i Trzody Chlewnej «Pecus» we Lwowie. W l. 1915–17 był członkiem krajowej komisji dla spraw rolnictwa w Wydziale Krajowym. W l. 1915–19 pracował jako sekretarz i dyrektor biura Tow. Kółek Rolniczych w Krakowie; współdziałał wówczas w organizowaniu spółdzielni rolniczych i wzniesieniu gmachu Towarzystwa przy Placu Szczepańskim w Krakowie. Kierował też krakowskim „Tygodnikiem Rolniczym”. W l. 1917–18 był sekretarzem Centralnego Wydziału Towarzystw Rolniczych. Należał do współtwórców powstałego w r. 1919 Małopolskiego Tow. Rolniczego, z połączenia Krakowskiego Tow. Rolniczego i Tow. Kółek Rolniczych.
Od 1 XI 1918 R. pracował w Polskiej Komisji Likwidacyjnej, w r. 1919 w Tymczasowej Komisji Rządzącej, a potem w delegaturze Min. Rolnictwa i Dóbr Państwowych (Min. RiDP) w Krakowie. Z dn. 18 VII 1919 został kierownikiem sekcji VI (ogólnej), a 25 X także kierownikiem sekcji II (organizacji i urządzeń rolnych) Min. RiDP. Od końca stycznia 1921 R. zastępował ministra Juliusza Poniatowskiego, 9 II t. r. mianowano go dyrektorem Departamentu Ogólnego w Min.RiDP, a po ustąpieniu Poniatowskiego R. został powołany 28 II 1921 na urząd ministra rolnictwa i dóbr państwowych w gabinecie Wincentego Witosa. Do ważniejszych działań R-ego w pierwszych miesiących pracy należało: wydanie (8 III 1921) nowych przepisów o zasadach kwalifikowania i przekazywania Głównemu Urzędowi Ziemskiemu przez Min. RiDP majątków państwowych przeznaczonych do parcelacji, rozporządzenie z 16 III t. r. o wykonaniu ustawy z 17 XII 1920 o nadaniu żołnierzom WP ziemi przejętej na własność państwa, rozporządzenie z 22 IV t. r. o pomocy rolnej dla podniesienia rolnictwa na terenach zniszczonych przez działania wojenne i dla nowo powstałych gospodarstw, ustanowienie (2 V 1921) stałego kordonu weterynaryjnego na Bugu, Szczarze i Niemnie i wydanie tymczasowej instrukcji o wykonywaniu państwowej służby weterynaryjnej w urzędach powiatowych i wojewódzkich. Przyjęto też nowy statut organizacyjny Min. RiDP (18 III 1921).
R. był nadal ministrem rolnictwa i dóbr państwowych w kolejnych gabinetach Antoniego Ponikowskiego, w pierwszym utworzonym 19 IX 1921 i w drugim powołanym 10 III 1922, a następnie w rządzie Artura Śliwińskiego, utworzonym 28 VI 1922. Po ustąpieniu rządu Śliwińskiego (7 VIII 1922) R. został w gabinecie Juliana Nowaka 31 VII 1922 kierownikiem Min. RiDP, a 21 VIII t. r. ministrem tego resortu (do 14 XII t. r.). Kolejny premier gen. Władysław Sikorski powierzył R-emu 16 XII 1922 kierownictwo Min. RiDP. Z tego stanowiska R. wraz z całym rządem ustąpił 26 V 1923 i nie wszedł już do rządu Wincentego Witosa. Pełnił natomiast nadal obowiązki dyrektora Departamentu Ogólnego, a od listopada 1923 podsekretarza stanu w Min. RiDP. W rządzie Władysława Grabskiego objął 19 XII 1923 kierownictwo Min. RiDP, które sprawował do czasu mianowania (7 I 1924) ministrem Stanisława Janickiego. R. pozostał na stanowisku podsekretarza stanu w Min. RiDP w gabinetach Grabskiego i Aleksandra Skrzyńskiego (do 5 V 1926).
W utworzonym po zamachu majowym rządzie Kazimierza Bartla powierzono R-emu 15 V 1926 kierownictwo dwóch resortów: Min. RiDP i Min. Reform Rolnych, które sprawował również i w drugim gabinecie K. Bartla (od 8 VI t. r.). W dn. 20 VI 1926 R. został zwolniony ze stanowiska kierownika Min. Reform Rolnych (ministrem mianowano Witolda Staniewicza), a 21 VI 1926 został zwolniony z urzędu kierownika Min. RiDP (ministrem został mianowany Aleksander Raczyński). R. pozostał nadal podsekretarzem stanu w Min. RiDP, a na emeryturę przeszedł w r. 1928. Jako wysokiej klasy fachowiec był R. jednym z twórców i realizatorów polityki rolnej rządów RP w l. 1919–28. Po przejściu na emeryturę został naczelnym dyrektorem Centralnej Kasy Spółek Rolniczych im. Franciszka Stefczyka i funkcję tę pełnił do śmierci. Był też właścicielem ośrodka rolnego Dąbrowa (w pow. garwolińskim), który nabył w wyniku parcelacji majątków ziemskich, przeprowadzanej w ramach reformy rolnej. R. zmarł na zapalenie nerek 19 IV 1931 w Warszawie; pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Odznaczony był Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta.
R. był żonaty, miał troje dzieci.
Enc. XX w., IV; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XIV; Dziennik Urzędowy Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych 1919 nr 12 s. 429, 1920 nr 1–14, 1921 nr 2–4, 6–28, 1922 nr 1–6, 8–18; – Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Ihnatowicz, Vademecum, II 101; Madajczyk C., Burżuazyjno-obszarnicza reforma rolna w Polsce (1918–1939), W. 1956; Państwo Polskie, Wyd. K. Merpert, W. 1927 I 27; – „Monitor Pol.” 1921 nr 49, 1922 nr 53, 58, 127, 145, 152, 172, 189, 286–287, 1923 nr 118, 125, 289, 291, 294, 1924 nr 5, 1926 nr 110, 125, 128, 138, 144; Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Tarnowie za r. szk. 1887…–1893/4, Tarnów 1887–94; Szematyzmy Król. Galicji, 1902–6, s. 873, 1907 s. 873, 1908 s. 873, 1914; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964–5 II–III; „Ilustr. Kur. Codz.” 1931 nr 109, 110 (fot.), 112; „Kur. Poranny” 1931 nr 108 (fot.), 111 (fot.); „Kur. Warsz.” 1931 nr 107–8, 110; – AAN: Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa t. 106 k. 24–29, Prezydium Rady Ministrów, Protokóły Posiedzeń t. 13–21, 2–7/7/ k. 47–70, t. 2–7/8/ k. 1–3, t. 2–7/9/, 2–7/10/, 2–7/12/, 2–7/17/ k. 1–6, 28, 40, 59, 65–66, 76, 79–80, 88–103, Rkt 4 t. 24; Arch. UJ: S II–520 nr 2780, WP II 486 nr 148, S II 495.
Andrzej Piber