Rajski Józef (1868–1936), rzeźnik, burmistrz Nowego Targu, poseł na Sejm, działacz społeczny i polityczny. Ur. 1 I w Nowym Targu, był synem Bartłomieja, trudniącego się rolnictwem, i Marii z Jarkiewiczów.
R. podobno ukończył zaledwie 4 klasy szkoły ludowej. Trzy lata służył w armii austriackiej. Zdolny i przedsiębiorczy, dość szybko dorobił się znacznego majątku. Miał gospodarstwo rolne i fabrykę wędlin. Popularny wśród mieszkańców Nowego Targu, już w r. 1902 został wybrany do Rady Miejskiej, a w parę lat później także i do Rady Powiatowej; w obydwu zasiadał do końca życia, wybierany na kolejne kadencje. Dn. 2 V 1907 obrano go wiceburmistrzem, a 5 XII t. r. burmistrzem Nowego Targu. Odtąd z przerwą spowodowaną pełnieniem funkcji poselskich (1919–22) i w okresie od 4 XI 1922 do 5 VIII 1924, kiedy to uchylał się od przyjęcia obowiązków burmistrza, zarządzał miastem do połowy lipca 1933. Jego miejsce wówczas na mocy nowej ustawy samorządowej zajął burmistrz mianowany. W tym czasie R. przewodniczył Radzie Miejskiej. Był również przewodniczącym lub wiceprzewodniczącym rady powiatowej. Jako burmistrz i członek rady powiatowej walnie przyczyniał się do wszechstronnego rozwoju miasta i Podhala. Od r. 1908 działał w Okręgowym Tow. Rolniczym w Nowym Targu, najpierw jako członek Wydziału, a następnie przewodniczący. Od r. 1912 wchodził w skład czteroosobowej Dyrekcji Pow. Kasy Oszczędności w Nowym Targu i kierował jej działalnością przez wiele lat.
W okresie poprzedzającym pierwszą wojnę światową zapisał się R. również jako jeden z najaktywniejszych działaczy ludowych Podhala. Miał jakiś udział w powołaniu do życia „Gazety Podhalańskiej” (w r. 1913). Razem z Andrzejem Chramcem, Józefem Bednarczykiem, Wojciechem Rojem i Józefem Kojsem utworzył Tymczasowy Komitet Powiatowy w Nowym Targu zatwierdzony na wiecu ludowców 11 V 1914 (z R-m jako jednym z dwu wiceprezesów) oraz zorganizował na Podhalu, Spiszu i Orawie Polskie Stronnictwo Ludowe «Piast» (PSL-«Piast»). W organie stronnictwa ogłosił artykuł krytykujący stosunki w Galicji (Nędza galicyjska, „Piast” 1914 nr 19). Był też współorganizatorem i prezesem Tow. Gimnastycznego «Sokół» w Nowym Targu, członkiem tamtejszego Koła Tow. Szkoły Ludowej oraz współzałożycielem i wieloletnim członkiem władz naczelnych Drużyn Podhalańskich i Związku Podhalan. Opowiedział się za współpracą Związku Drużyn Podhalańskich z Polskimi Drużynami Strzeleckimi, a następnie za ich połączeniem. W czasie pierwszej wojny światowej przeciwstawiał się wyniszczającej polityce władz austriackich w Nowym Targu. W miarę przybliżania się końca wojny coraz intensywniej działał na swoim terenie na rzecz odrodzenia państwa polskiego i przyłączenia doń Spisza, Orawy i Trenczyńskiego. Pod koniec 1918 r. brał udział w obradach Rady Naczelnej PSL «Piast», a 8 XII t. r. na wiecu ludowców w Nowym Targu wygłosił referat programowy i wszedł do Gminnej Rady Ludowej.
W styczniu 1919 R. został wybrany na posła do Sejmu Ustawodawczego RP w okręgu wyborczym 39 (pow. polityczny Nowy Targ, Limanowa, Myślenice i pow. sądowy Dobczyce). W Sejmie był członkiem Komisji Miejskiej i Komisji Przemysłowo-Handlowej. Zabierał głos i zgłaszał formalne wnioski w sprawach dotyczących mieszkańców byłego zaboru austriackiego, a zwłaszcza Podhala, Spisza i Orawy. Na posiedzeniu Sejmu 26 II 1919 był jednym z autorów nagłego wniosku w kwestii wycofania wojsk czechosłowackich ze Spisza, Orawy i Trenczyńskiego. W sprawie Spisza i Orawy przemawiał jeszcze w Sejmie 21 III t. r. Występował na spotkaniach z wyborcami i z delegatami gmin podhalańskich w kwestii przyłączenia Gdańska i Galicji Wschodniej do Polski. Doprowadził do powstania w Nowym Targu szkoły rolniczej (o co zabiegał jeszcze przed wojną) i do nadania praw publicznych prywatnemu seminarium żeńskiemu oraz zapewnienia mu odpowiednich środków materialnych. Dzięki jego staraniom wybudowano w Nowym Targu szpital, elektrownię i korty tenisowe, zmodernizowano cegielnię i tartak. Był też R. współwłaścicielem przedsiębiorstwa «Dudziński-Potuczek-Rajski. Wapienniki i Kamieniołomy Szaflary i Rogoźnik» w Nowym Targu.
Przez wiele lat R. piastował funkcję prezesa Ochotniczej Straży Pożarnej, dyrektora i prezesa Banku Rolniczo-Handlowego, prezesa cechu rzemieślniczego, Kasy Chorych, Czytelni Katolickiej, Klubu Myśliwskiego, Zarządu Okręgowego Tow. Pomocy Polonii Zagranicznej (od 6 XII 1935). Ponadto był członkiem założycielem (od 19 V 1933) i prezesem Klubu Sportowego «Podhale», członkiem założycielem Kongregacji Kupieckiej i Katolickiego Tow. Teatru i Chóru Ludowego. W r. 1927 R. otrzymał obywatelstwo honorowe m. Nowego Targu. Zmarł 24 XI 1936 w Nowym Targu i tu został pochowany. Był odznaczony m. in. Krzyżem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi.
R. był żonaty z Marią z Rzepeckich i miał liczne potomstwo. Spośród rodzeństwa R-ego brat Andrzej (ur. 1859) był m. in. naczelnikiem sądu powiatowego w Przeworsku i auskultantem sądu krajowego w Krakowie, zaś brat Antoni (1866–1935), ksiądz, był m. in. katechetą w szkole żeńskiej w Krakowie (1893–1912), katechetą w Wadowicach (także członkiem rady powiatowej i rady szkolnej okręgowej tamże) oraz przez 33 lata proboszczem w Lanckoronie.
Rzepecki, Sejm 1919, s. 194 (fot), 196, 274, 277, 285; – Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895–1965, W. 1967; Grzybek J., Nowy Targ miastem murowanym, „Podhalanka” 1975 s. 29–31; Zakopane całoroczne uzdrowisko wysokogórskie, […], Lw. [1937] s. 19; – Księga adresowa m. Krakowa i woj. krakowskiego, Kr. 1932 s. 33; Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, W. 1928; Polski Przemysł i Handel, Lw. 1930, Część szczegółowa s. 25; Rocznik polskiego przemysłu i handlu, W. 1932 nr 113, 1934 nr 2573, 1936 nr 2963, 1938 nr 3865; Szematyzmy Król. Galicji 1893–1914; – „Dzwon Niedzielny” 1936 nr 49 s. 6 (nekrolog); „Gaz. Podhala” 1936 nr 11 s. 6 (nekrolog), nr 12 s. 8; „Gaz. Podhalańska” 1913 nr 1–52 (ogłoszenia reklamowe fabryki R-ego) nr 32 s. 9, nr 51 s. 7, nr 52 s. 7, 1914 nr 13 s. 8 nr 16 s. 3, 4, 8, nr 18 s. 8, nr 25 s. 7, 1927 nr 3 s. 1–3, nr 6 s. 10, nr 8 s. 9, nr 50 s. 9–10, nr 51 s. 10, 1928 nr 3 s. 1–3, 1929 nr 5 s. 2, 8, nr 7 s. 10, nr 11 s. 6–7, nr 12 s. 11, nr 20 s. 5, nr 26 s. 10, 1931 nr 1 s. 10, 1932 nr 51/52 s. 12, 1933 nr 23 s. 7, nr 24/26 s. 10; „Piast” 1914 nr 14 s. 24, nr 19 s. 6, nr 20 s. 19–20, nr 21 s. 20, nr 27 s. 17–19, 18–19, nr 35 s. 4–5, 1918 nr 49 s. 2, nr 51 s. 6–7, 12–13, nr 52 s. 8, 1919 nr 3 s. 4, nr 4 s. 11, nr 6 s. 2, nr 8 s. 3, nr 9 s. 11, nr 10 s. 7, nr 15 s. 13, nr 17 s. 7, nr 18 s. 15–18, nr 20 s. 1–2, 1920 nr 1 s. 7–8, nr 3 s. 13, nr 38 s. 19, 1936 nr 49 s. 8 (notatka pt. „Pogrzeb b. burmistrza N. Targu”); „Ziemia Podhalańska” 1936 nr 6 s. 15 (nekrolog); – Arch. Archidiec. w Kr.: rkp. i mszp. sygn. APA 223; Arch. Państw. w Kr. Oddz. w Nowym Targu: rkp. sygn. MNT 6, 26–28, ZMNT 1–2, 4; B. Jag.: rkp. sygn. 6436 t. 3 k. 40–44; Kancelaria Paraf. w Nowym Targu: Księga chrztów; – Zbiory rodziny w Nowym Targu: pamiątki, zdjęcia, klepsydry, dyplomy, płaskorzeźba w drzewie i nieliczne pisma urzędowe dotyczące R-ego.
Jan Bujak