Ratyński Józef (1820–1885), przedsiębiorca górniczy w Turcji. Ur. w Kamieńcu Podolskim, był synem Marcina i Antoniny z Olszewskich.

R. brał udział w powstaniu węgierskim 1848–9, potem osiadł w Stambule, gdzie utrzywał się dzięki umiejętnościom rzemieślniczym (stolarstwo, snycerstwo, ślusarstwo), a także nabył dom, w którym zamieszkał m. in. Zygmunt Miłkowski (T. T. Jeż). Uczestniczył w życiu Polaków w Stambule; dla budującego się w dzielnicy Feriköy polskiego kościoła katolickiego (potem kościoła Gruzinów-katolików) wykonał w r. 1861 ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej. Gdy w r. 1857 Polacy założyli na azjatyckim brzegu morza Marmara przedsiębiorstwo w celu eksploatacji nie wykorzystanych złóż kolorowego marmuru w Pandermie (dziś Bandirma), R. związał się z energicznym jego kierownikiem Henrykiem A. Gropplerem, agentem handlowym, przemysłowcem i działaczem politycznym. R. wszedł do tej firmy ok. r. 1860 jako nadzorca techniczny, a w r. 1863 został kierownikiem kamieniołomu. T. r. wziął udział w nieudanej wyprawie T. T. Jeża do powstania, działając głównie jako rusznikarz w Tulczy (dziś Tulcea w Rumunii), doprowadzając do stanu używalności przestarzałe, nie najlepszej jakości karabiny, hartował sprężyny ich zamków, współuczestniczył w produkcji kul i ładunków prochowych. Kopalnie w Pandermie przeżyły po r. 1863 znaczny rozkwit, marmury te zdobyły w r. 1867 srebrny medal na wystawie w Paryżu; w Turcji zastosowano je do posadzek meczetów, m. in. w Stambule, potem jednak zainteresowanie nimi spadło. Tymczasem w r. 1866 R. zlokalizował w Sułtan Czair nad rzeką Süsürlü w górach Czatel Dag w północno-zachodniej Azji Mniejszej, w sąsiedztwie kopalni gipsu Ałczy Maden, bogate złoża wysokiej jakości boracytu, poszukiwanego wówczas przez europejski przemysł chemiczny minerału; Groppler zaraz zawiązał z Francuzem Ch. de Mazures z dużym rozmachem spółkę (spółka ta po śmierci Gropplera przeszła w ręce angielskie). R. kierował eksploatacją tych płytko zalegających złóż. Przedsiębiorstwo okazało się bardzo dochodowe, bo Turcja pobierała cło jak za gips, a we Francji płacono 1 300 fr. za tonę; tylko w l. 1870–80 wyeksportowano do Francji 50 tys. ton tego minerału. Groppler zdobył duży majątek, zakupił 9 statków do spławiania surowca rzeką Süsürlü, zatrudnił 300 robotników, w większości Polaków. Gdy potem musiano sięgać do głębszych pokładów przy normalnej technice górniczej, kierownictwo robót przejął francuski inżynier-górnik Rebattu, gdyż R-emu brakowało odpowiednich kwalifikacji, a przy tym był nieufnie nastawiony do nowości technicznych, jak napęd parowy w transporcie urobku ze sztolni do magazynów, także przy transporcie wodnym. R. nadal był pracownikiem technicznym, potem przeszedł na emeryturę, ale pozostał w dobrych stosunkach z Gropplerem. Groppler zlecił mu kupienie terenu przy ul. Kalendżi-Kuluk, gdzie stał dom, w którym zmarł Mickiewicz; dom ten spłonął w czasie pożaru nędznej dzielnicy Pera w r. 1871. Groppler chciał tam postawić pomnik Mickiewicza, ale R. nabył teren na własną rękę i odbudował dom, podobno wiernie go odtwarzając. Krótko przed śmiercią R. wmurował tam tablicę ku czci Mickiewicza. Zmarł 25 V 1885 w Stambule i tu został pochowany.

W małżeństwie z Zofią Gorczyńską (1841–1914) R. miał trzy córki: Zuzannę (1869–1894), zamężną za Izydorem Radziwonowiczem (1843–1918), inżynierem dróg i mostów, Teklę (1873–1931), która poślubiła (w drugim lub trzecim małżeństwie) swego szwagra Izydora Radziwonowicza, i Jadwigę (1882–1945), niezamężną, oraz dwóch synów: Marcina (1871–1956), lekarza osobistego Ignacego J. Paderewskiego, i Antoniego (ur. 1875); miał ponadto przybranego syna Józefa.

W domu odbudowanym przez R-ego do dziś mieści się skromne muzeum w zrekonstruowanym pokoju śmierci Mickiewicza oraz dodatkowa większa tablica, wmurowana na zewnątrz.

PSB (Henryk Groppler, Adam Mickiewicz); Uruski, XV 175; – Bartelski L. M., Mickiewicz na Wschodzie, Ł. 1971 (fot. domu, w którym zmarł); Brzozowska T., Strzelba, turban i pióro, W. 1966 s. 64, 98–9, 152; Cuinet V., La Turquie d’Asie, Paris 1895 IV 18–19; Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878), W. 1935; Orłowski B., Polska kopalnia w XIX-wiecznej Turcji, „Młody Technik” 1981 nr 7–8 s. 14–16; tenże, Tureckie drogi, „Panorama” 1983 nr 15 s. 13; tenże, W służbie półksiężyca, „Przegl. Techn.” 1983 z. 19 s. 39–43; Reychman J., Polacy w Turcji, „Problemy Polonii Zagran.” T. 6–7: 1971 s. 105, 109, 119, 120; – [Miłkowski Z.], T. T. Jeż, Od kolebki przez życie, Kr. 1937 II 212; – B. PAN w Kr.: rkp. 2190 (W. Jabłoński, Pamiętniki), 2304 (korespondencja w sprawie domu Mickiewicza w Stambule: list Gropplera do Władysława Mickiewicza z 1897 r. oraz Tow. Polskiej Wzajemnej Pomocy i Dobroczynności i Zofii Ratyńskiej do prezydenta m. Krakowa z 1900 r.); – Informacje Guida Buldriniego z Rzymu, prawnuka Zuzanny z Ratyńskich Radziwonowiczowej.

Red.