Rzewuski Józef h. Krzywda (1739–1816), poseł na sejmy, generał lejtnant wojsk kor., starosta drohobycki. Był synem hetmana w. kor. Wacława (zob.) i Anny z Lubomirskich, starszym bratem Seweryna (zob.), młodszym Stanisława (zob.).
R. kształcił się najprawdopodobniej od r. 1745 u teatynów w Warszawie. Debiutował politycznie jako poseł podolski na sejm 1754 r. Posiadając już wcześniej rangę kapitana w chorągwi stolnika płockiego Józefa Jeżewskiego, dawnego klienta Rzewuskich, wiosną 1756, po śmierci Jeżewskiego, został szefem owej chorągwi, która należała do posiadanego przez jego ojca regimentu buławy polnej kor. Dn. 27 XI 1756 otrzymał rangę generała-majora. Był wówczas nieobecny w kraju, od sierpnia 1755 odbywał bowiem wraz ze starszym bratem podróż zagraniczną; odwiedzili m. in. Austrię, Włochy, Francję. Po zakończeniu wojaży złożyli w sierpniu 1757 wizytę w Nieświeżu u hetmana w. lit. Michała Kazimierza Radziwiłła «Rybeńki». Ojciec R-ego liczył, że któryś z synów zdoła zapewnić sobie rękę jednej z hetmanówien, a starania te wsparł listem do Radziwiłła minister Henryk Brühl. Obdarzony zapewne w tym celu przez ojca tytułem star. drohobyckiego (formalnej cesji W. Rzewuski dokonał dopiero na przełomie lat 1766/67), we wrześniu 1757 zaręczył się R. z najstarszą córką hetmana Radziwiłła, Teofilą; w grudniu t. r. spisano przedślubną intercyzę. W lutym 1758 Radziwiłłówna doprowadziła jednak do zerwania zaręczyn. Nie wiemy, czy była to reakcja na wieść o chorobie R-ego (zapewne cierpiał na gruźlicę, skoro skarżył się na krwotoki z ust), czy zerwanie wynikało z fanaberii narzeczonej. Na pewno nie odpowiada prawdzie przyczyna zerwania, podana przez Rozalię Rzewuską; R. miał wedle tej relacji (rozpowszechnianej zapewne przez rodzinę Rzewuskich dla zatarcia despektu) zrezygnować z planów mariażu zobaczywszy, jak przyszła małżonka bije jednego ze służących. Porzucony narzeczony tytułem pocieszenia otrzymał 5 IV 1758 od Augusta III patent na generała-lejtnanta.
W sierpniu 1760 R. zdobył mandat poselski z woj. podolskiego, w marcu 1761 wskutek zerwania sejmiku w Kamieńcu ominęło go poselstwo, do którego tam kandydował; na sejm 1762 r. posłował z ziemi halickiej (na rozkaz ojca podczas sejmiku zabiegał o zarekomendowanie Karola Stanisława Radziwiłła «Panie kochanku» do buławy polnej lit.). Jako poseł chełmski na konwokację 1764 r. wraz z braćmi i ojcem podpisał 7 V manifest o nielegalności sejmu. Czy rzeczywiście – jak pisał jego ojciec – R. od połowy sierpnia 1764 «przez cztery niedziele i na mszy nie bywał, tak chorował», czy też była to choroba symulowana, by nie oddać głosu na Stanisława Poniatowskiego – nie wiadomo. Podczas sejmików przedkoronacyjnych R. był na egzulanckim sejmiku czernihowskim we Włodzimierzu (w tym samym czasie król elekt polecał go jako jednego z ewentualnych kandydatów do poselstwa na Podolu), ale mandatu nie uzyskał. Posłował z woj. podolskiego dwa lata później, wzywając sejmujących w mowie wygłoszonej 26 XI 1766 do przywrócenia władzy hetmańskiej. Dn. 22 VII 1767 wraz z ojcem i braćmi przystąpił do konfederacji radomskiej. Jako poseł ziemi chełmskiej na rozpoczęty 5 X t. r. tzw. sejm repninowski był obecny w Warszawie, gdy ambasador rosyjski uwięził (13/14 X) i uwiózł do Rosji (15 X) jego ojca i młodszego brata Seweryna. Nazajutrz po tym gwałcie R. (16 X), wraz ze starszym bratem Stanisławem, daremnie starał się u N. Repnina, a także w przemówieniu do sejmujących o ich uwolnienie. W końcu stycznia lub w początku lutego 1768 zamierzał, wraz z bratem Stanisławem, po raz kolejny upomnieć się na sesji delegacji o uwolnienie porwanych, do wystąpienia jednak nie dopuszczono. Na ostatniej sesji sejmu, 5 III 1768, zarówno R., jak jego brat Stanisław, domagali się interwencji króla w Petersburgu na rzecz uwolnienia uwięzionych.
Po doświadczeniach r. 1767 R. prawdopodobnie przestał uczestniczyć w życiu politycznym. W początku r. 1773 wyjechał na powitanie powracających z Kaługi ojca i brata. We wrześniu 1779 otrzymał Order Św. Stanisława, wyproszony dlań przez ojca. Podczas podróży króla na Ukrainę witał go 9 III 1787 w Wiśniowcu. We wrześniu 1789 ostrzegał brata Seweryna przed powrotem do kraju i przedstawiał mu wypaczony obraz sejmowych podziałów i sojuszy; podobnie jak Seweryn przeciwny był tronowi sukcesyjnemu, bał się jednak ujawnić swe stanowisko publicznie. Mimo starań ojca, który jeszcze na łożu śmierci prosił Stanisława Augusta o dygnitarię dla R-ego (który towarzyszył ojcu w ostatnich chwilach), pozostał on przy tytule star. drohobyckiego (w czerwcu 1773 ojciec uzyskał nadto zgodę na cesje dlań tenut Plisków i Leśniowiec, a także star. nowosieleckiego w ziemi chełmskiej oraz Swiniuch na Wołyniu), będąc – jak to ujął L. A. Caraccioli – «plus ami de la retraite et de la philosophie, que de toutes les dignités». Miał R. zainteresowania literackie, jednak przypisywane mu utwory wyszły – wedle wiarygodnego świadectwa L. A. Caracciolego – spod pióra jego ojca. R. kolekcjonował rzeźby, zebrał też galerię obrazów, którą nabył odeń Aleksander Chodkiewicz. R. zmarł w r. 1816.
R. rodziny nie założył.
Estreicher; Dworzaczek; Kossakowski, Monografie, II; Łoza, Kawalerowie; – Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911 II; Maksimowicz K., Młodość i początki aktywności publicznej Seweryna Rzewuskiego, „Ze skarbca kultury” Z. 48: 1989 s. 80–81, 107; taż, Seweryn Rzewuski w Rosji w świetle swej poezji, Zesz. Nauk. Wydz. Human. Uniw. Gdań., Prace historycznoliterackie, Nr 8–9, Gd. 1985 s. 43, 47–9; Rychlikowa I., Losy fortun magnackich w Galicji 1772–1815, „Kwart. Hist.” R. 95: 1989 s. 153; Ryszkiewicz A., Zbieracze i obrazy, W. 1972; Rzewuski L., Kronika podhorecka, Kr. 1860 s. 26, 30, 38, 65, 128; Sajkowski A., Staropolska miłość, P. 1981; Zielińska Z., Republikanizm spod znaku buławy. Publicystyka Seweryna Rzewuskiego z lat 1788–1790. w. 1989; – Akta grodz. i ziem., XXV (z błędnym imieniem); Caraccioli L. A., La vie du comte Wenceslas Rzewuski, Liège 1782 s. 76, 183; Jakubowski W., Listy do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 (Bibl. Ordynacji Krasińskich, VII) s. 58; Konarski S., Listy, W. 1962; Kreczetnikow P., Radom i Bar 1767–1768, P. 1884 s. 41, 42; Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Matuszewicz, Diariusz, II; Naruszewicz A., Diariusz podróży króla Stanisława Augusta na Ukrainę w roku 1787, W. 1805 s. 178, 228; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957 I; Plater K. K., Podróż króla Stanisława Augusta do Kaniowa w r. 1787, Wil. 1860 s. 59; Rzewuska R., Mémoires, Rome 1939 I 153; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V 13641, 13653, 13661 (22 IX 1757, 27 VIII 1758, 11 IX 1758, 10 VIII 1762, 16 IV 1764, 10 XI 1764), 13665 (15 VIII 1757, 21 IX 1757), Arch. Roskie XIX/27 korespondencja, (20 VIII, 22 VIII 1754, 2 V 1756, 2 X 1757, 25 II, 24 IV, 11 IX 1758), Arch. Zamoyskich 2887, k. 189–191, Sigillata 29 k. 74; AP w Kr.: Arch. Podhoreckie I/1/48; B. Czart.: rkp. 684, 962, 3843–3844 (W. Rzewuski do J. Mnlszcha 26 II, 3 i 15 III 1761), 3851 (W. Rzewuski do J. Mniszcha 12 VIII 1762); B. Narod.: rkp. 3268/II (W. Rzewuski do J.A.Załuskiego 27 VIII 1773), 6981 t. II; B. Ossol.: rkp. 1071, 1078, 14169, 16049; B. Uniw. Warsz.
Zofia Zielińska