Seruga Józef (1886–1940), podpułkownik WP, archiwista, bibliotekarz, historyk. Ur. 9 I w Łapczycy (pow. bocheński) w rodzinie chłopskiej, był synem Piotra i Marii z Chlebków.
W l. 1899–1906 S. uczył się w gimnazjum w Bochni. Od czwartej klasy gimnazjum działał w tajnych kółkach niepodległościowych w pow. bocheńskim (w l. 1905–6 – przewodniczący kółka organizacji Przyszłość «Pet»). W r. 1906 zapisał się na politechnikę we Lwowie na wydz. inżynierii. W 2. poł. t. r. wyjechał do USA, gdzie pracował jako robotnik. Jesienią 1907 powrócił do kraju i rozpoczął studia historyczne na UJ. Studiował w l. 1907–12 z roczną przerwą (1910/11) na szkolenie w Oficerskiej Szkole Telefoniczno-Telegraficznej w Korneuburgu. W l. 1906–9 działał w Związku Młodzieży Polskiej «Zet», a w l. 1909–14 w «Zarzewiu» oraz w Drużynach Strzeleckich. Założył w Bochni tajne biuro fałszywych paszportów i przepustek do Król. Pol. W r. 1906 przez kilka tygodni ukrywał zbiegłego z Pawiaka Zygmunta Malinowskiego, uczestnika zamachu na pomocnika inspektora szkół warszawskich Iwana Orłowa. W r. 1913 był przewodniczącym komitetu budowy pomnika w Łapczycy ku czci powstańca z 1863 r., Józefa Chwałkowskiego (pomnik odsłonięto uroczyście 27 VI 1913).
S. studiował pod kierunkiem Jana Ptaśnika i Stanisława Krzyżanowskiego. W r. 1909 otrzymał roczne stypendium AU z fundacji Ferdynanda Sawickiego. Stypendium to przedłużano mu do r. 1914. W ramach związanych z tym obowiązków pracował w Bibliotece AU i pod kierunkiem Stanisława Estreichera opracowywał źródła do prawa niemieckiego w Polsce. Od 1 II 1912 do 1 VIII 1914 był zatrudniony w Archiwum Aktów Dawnych m. Krakowa jako aplikant. Wraz z Romanem Grodeckim i Władysławem Wągielem pomagał w opracowaniu „Katalogu Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa. T. 2: Rękopisy” (Kr. 1915). W r. 1913 ogłosił pierwszą rozprawę pt. Krakowskie kalendarze XVI wieku (Kr.). Dn. 1 VIII 1914 został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej jako dowódca plutonu telegraficzno-telefonicznego. W lutym 1915 awansował na podporucznika. Przebywał na froncie do 15 I 1916. Następnie po czteromiesięcznym pobycie w szpitalu epidemiologicznym skierowano go do służby kompanijnej w kadrze pułku telegraficznego w St. Pölten jako wykładowcę w szkole telegrafistów. Dn. 18 VIII 1916 przeniesiony został na front jako dowódca plutonu telegraficzno-telefonicznego przy 46. Dyw. Piechoty austriackiej. W dn. 1 XI 1916 otrzymał nominację na porucznika. Z dniem tym objął też stanowisko konserwatora zabytków archiwalnych i bibliotecznych utworzone przy Generalnym Gubernatorstwie Wojennym w Lublinie. Pełniąc tę funkcję, objeżdżał okoliczne miejscowości i zabezpieczał przed zniszczeniem archiwalia i książki. Akcję tę opisał później w artykule Niszczenie archiwaliów w b. okupacji austriackiej b. Królestwa Polskiego w czasie wojny światowej (W. 1922). Wśród uratowanych przez niego akt były m. in. tajne akta gubernatorów rosyjskich. Ich fragmenty wydał S. pt. „Z dziejów cenzury rosyjskiej w Polsce. (Wyjątki z aktów sekretnych gubernatora rosyjskiego w Lublinie z lat 30-tych ubiegłego wieku)” (Kr. 1919). Na podstawie tych akt ogłosił też rozprawę Krwawy dzień w Tomaszowie Ordynackim w dniu 5 lutego 1863 r. (Zamość 1921). W r. 1917 uzyskał tytuł doktora filozofii na podstawie dysertacji Jan Haller kupiec krakowski i jego działalność wydawniczo-księgarska, przedłożonej jeszcze w kwietniu 1914, ogłoszonej drukiem dopiero w r. 1933 (Kr.), w której m.in. ustalił nazwisko pierwszego drukarza polskiego Kaspra Strońskiego (s. 86–9). Rozprawa pomogła Kazimierzowi Piekarskiemu w ustaleniu chronologii druków dzieła Jana de Turrecrematy wykonanych przez Kaspra Straubego („Pierwszy drukarz polski: Kasper Straube?”, „Szpargały” R. 1: 1934 z. 2).
Dn. 2 XI 1918 S. został kierownikiem Sekcji Archiwalnej w Wojskowej Komisji Likwidacyjnej w Lublinie. Od 1 XII 1918 był archiwistą objazdowym, z zadaniem zorganizowania archiwum państwowego w Lublinie. Od 1 I do lipca 1920 pracował jako referent w Centralnym Archiwum Wojskowym (CAW) w Warszawie. Następnie był instruktorem w 1. batalionie telefonicznym, a po nominacji na kapitana (22 IX 1920) – dowódcą kompanii telefonicznej nr 2 w Zegrzu. We wrześniu 1920 powrócił do CAW na stanowisko zastępcy dyrektora i pozostawał na tym stanowisku do lipca 1923. Dn. 25 V 1922 otrzymał awans na majora. Następnie powrócił do służby w łączności, najpierw jako zastępca kierownika w Centralnym Zakładzie Wojsk Łączności, a od sierpnia 1924 jako zastępca dowódcy 2. p. łączności w Jarosławiu, awansując jednocześnie do stopnia podpułkownika (1 VII 1925). Od 28 VI 1926 aż do przejścia we wrześniu 1929 na emeryturę był szefem łączności Dowództwa Okręgu Korpusu nr 5 w Krakowie. Wojskom łączności poświęcał także artykuły, m. in. Uwagi o plutonach (drużynach) łączności w pułkach broni („Przegl. Wojsk.-Techn.” R. 2: 1928 t. 4 i odb. W. 1928), Uwagi o tworzeniu się korpusów oficerów łączności („Przegl. Hist.-Wojsk.” 1928 i odb. W. 1928), Kilka uwag o tworzeniu się współczesnego wojska polskiego („Przegl. Współcz.” R. 8: 1929 t. 31 nr 90 i odb. Kr. 1929).
W l. 1929–31 S. był naczelnikiem Urzędu Telegraficznego w Krakowie. We wrześniu 1930 stanął do konkursu na stanowisko dyrektora Biblioteki PAU w Krakowie ogłoszonym po śmierci Władysława Barana. Odrzucono jednak jego kandydaturę, uznając praktykę archiwalną za niewystarczającą do kierowania biblioteką, ponadto jako emeryt mógł być S. jedynie urzędnikiem kontraktowym, co nie odpowiadało Zarządowi PAU. W r. 1931 S. ze względu na stan zdrowia zrezygnował z pracy w Urzędzie Telegraficznym i wyjechał do Suchej, gdzie objął po Janie Kosseku stanowisko kustosza zbiorów biblioteczno-muzealnych hr. Tarnowskich. Już wkrótce po przejęciu zbiorów, w poł. 1931 r. przystąpił S. do porządkowania biblioteki. W r. n. rozpoczął weryfikowanie opisów katalogowych z autopsji. Uporządkował też i opracował 145 dyplomów pergaminowych ze zbiorów suskich i ogłosił ich katalog: Dokumenty pergaminowe w zbiorach biblioteczno-muzealnych Tarnowskich w Suchej (Kr. 1936). Wykonywał też kwerendy źródłowe i bibliograficzne na zamówienie wielu wybitnych historyków polskich.
Praca w bibliotece suskiej pozwoliła S-dze powrócić do badań naukowych. Z okazji 250-lecia odsieczy wiedeńskiej powstał katalog Sobesciana archiwalne w zbiorach biblioteczno-muzealnych hr. Tarnowskich w Suchej („Przegl. Hist.-Wojsk.” 1934 i odb. W. 1934). Opublikował także „Dokument z r. 1467 dla miasta Krosna” („Kwart. Hist.” 1935), Interdykt przeciwko czartom rzekomo Tomasza Zamoyskiego z XVII w. („Teka Zamojska” 1938 i odb. Zamość 1938), Dwa nieznane pierwodruki literatury mieszczańskiej XVII w. w Suchej („Pam. Liter.” 1938 i odb. Lw. 1938), Dwa wydania wielotomowe z XVIII w. („Silva Rerum” 1938/39). Pośmiertnie wydano Hołd introligatorów warszawskich w dniu imienin Stanisława Małachowskiego w roku 1791 (Kr. 1946). Część z tych publikacji ukazała się dzięki pomocy Tow. Miłośników Książki w Krakowie, którego S. od r. 1919 był członkiem. W czasie pobytu w Suchej założył Tow. Przyjaciół Związku Strzeleckiego i był jego przewodniczącym.
W czerwcu i lipcu 1939 S. z polecenia Juliusza Tarnowskiego czuwał nad zabezpieczeniem najcenniejszych zbiorów, które wysłano następnie do Międzyrzeca Podlaskiego. S. został zmobilizowany do wojska (5. baon telegraficzny). Ranny w czasie kampanii wrześniowej 1939 r., został przez Armię Czerwoną internowany w obozie w Kozielsku. Zginął zamordowany w kwietniu 1940 w Katyniu. Odznaczony był Krzyżem Karola, Signum Laudis, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Niepodległości, Medalem za Waleczność, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz pośmiertnie Medalem «Za Udział w Wojnie Obronnej 1939».
Z małżeństwa z Michaliną z Pajerskich (1908–1993) S. miał dwóch synów: Leszka (ur. 1930), prawnika, i Jana (ur. 1932), inżyniera odlewnika (obaj zamieszkali w Krakowie).
Fot. w zbiorach Muz. im. S. Fischera w Bochni; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. Pracowników Książki Pol.; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; – Barycz H., Józef Seruga (1886–1940), „Kwart. Hist.” 1947 s. 65–6; Cieślak F., 60 lat działalności Archiwum Państwowego w Lublinie, w: Problemy historii i archiwistyki, Red. T. Mencel, L. 1986 s. 165, 169, 170–1; J. S., Czcijmy bohaterów!, „Wielki Kalendarz Narodowy na rok Pański 1914”, Kr. 1914 s. 216–17; Kiełbicka A., Archiwa krakowskie na tle polskiej nauki historycznej 1878–1951, Kr. 1993; Korpała J., Dzieje bibliografii w Polsce, W. 1969; Małysiak H., Biblioteka Branickich i Tarnowskich w Suchej, Bielsko-Biała 1986 s. 81–90; Pamięci tych co odeszli, „Archeion” Z. 17: 1948 s. 16; Riabinin J., Archiwum Państwowe w Lublinie, W. 1926 s. 1–2; [Ślusarska J.] J. Ś., Pro memoria. Seruga Józef, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1991 nr 3/4 s. 489–90 (fot.); Tucholski J., Mord w Katyniu, W. 1991 s. 210; – Arch. PAN w Kr.: Korespondencja sekretarza generalnego, sygn. tymcz. PAU I 59, 68, 71, 74, 77, 80, 91, 128, 144; Arch. UJ: WF II 478; B. Jag.: Korespondencja Aleksandra Birkenmajera, sygn. Przyb. 631/75; Muz. Hist. m. Kr.: Depozyt Tadeusza i Kazimierza Witkiewiczów (Listy S-i do Kazimierza Witkiewicza z l. 1937–9); Muz. im. St. Fischera w Bochni: Korespondencja i papiery różne, sygn. MB–H/3007, MB–H/3619; Mater. Red. PSB: Życiorys własny (mszp.); – Informacje syna, Jana.
Anna Gruca