Smaczniak Józef, pseud. konspiracyjny Nadwórny (1896–1942), ksiądz, działacz społeczny na Pokuciu. Ur. 22 X w Rzochowie koło Mielca, był synem Kaspra i Marianny z Siewierskich.

Po ukończeniu gimnazjum w Mielcu w r. 1914 S. wstąpił w r.n. do rzymskokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie i ukończył je w r. 1919. Jednocześnie odbywał studia w zakresie filozofii i teologii na Wydz. Teologicznym Uniw. Lwow. Po wyświęceniu w r. 1919 rozpoczął pracę jako kooperator i katecheta w podlwowskiej parafii Janów. W tym charakterze został w r. 1923 przeniesiony do Cieszanowa w dekanacie lubaczowskim, gdzie równocześnie podjął obowiązki prefekta w miejscowej szkole. W l. 1929–31 pracował jako wikary przy kościele w Złoczowie. W r. 1931 został przeniesiony do Nadwórnej jako administrator parafii i katecheta gimnazjum. Instytucję kanoniczną na probostwo nadwórniańskie, po ustąpieniu proboszcza Tomasza Trzebuni, otrzymał w r. 1933.

Jako proboszcz w Nadwórnej przywiązywał S. duże znaczenie do pracy z młodzieżą; wprowadził nowoczesne metody pracy duszpasterskiej, inicjował i rozwijał działalność Parafialnej Akcji Katolickiej, Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary, Katolickiego Stow. Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, a także wspólnot takich jak Bractwo Żywego Różańca i Trzeci Zakon św. Franciszka. Rozwinął także działalność społeczną i charytatywną, co wkrótce przyniosło mu wielkie uznanie u miejscowej ludności, w tym także wśród licznej społeczności żydowskiej. Z jego inicjatywy m.in. w r. 1935 zbudowano dom parafialny z salą kinowo-teatralną oraz poszerzono niewielki zabytkowy kościół o nowoczesną świątynię, której projekt i wykonanie powierzył S. w r. 1937 lwowskiemu architektowi Wawrzyńcowi Dayczakowi. Za swoją działalność otrzymał w r. 1936 Złoty Krzyż Zasługi, a przez władze kościelne w r. 1937 został odznaczony expositario canonicali.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, wkrótce po zajęciu Pokucia przez Armię Czerwoną, S. rozpoczął pracę konspiracyjną, organizując wśród parafian pomoc dla uchodźców ze Śląska i zachodniej Małopolski; sam udzielał na plebanii schronienia kilku osobom. Opieką materialną otoczył miejscowych nauczycieli szkół średnich; prowadził akcję wysyłania paczek polskim rodzinom deportowanym w głąb Rosji. Pod pseud. Nadwórny kierował, przy współpracy por. Stanisława Rokickiego (pseud. Stach), punktem przerzutu poczty kurierskiej i ludzi na Węgry. Za pośrednictwem S-a przekazywały pomoc materialną poselstwo polskie w Budapeszcie oraz tamtejsza nuncjatura. Do działalności konspiracyjnej wciągnął miejscowego wikarego Tadeusza Łączyńskiego oraz liczną grupę mieszkańców Nadwórnej i pobliskiego Bitkowa.

W początkach okupacji niemieckiej S. zagrożony dekonspiracją w sierpniu 1941, odmówił wyjazdu na Węgry przygotowanego przez dyrektora rafinerii w Bitkowie – Łodzińskiego. Aresztowany przez Gestapo 17 VIII t.r. (wg niektórych relacji – w wyniku denuncjacji przez miejscowych Ukraińców), został przewieziony do więzienia w Stanisławowie. Tam wielokrotnie torturowany, zmarł 17 VI 1942, wg oficjalnej wersji z powodu tyfusu plamistego.

Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Jacewicz – Woś, Martyrologium duchowieństwa, z. 1 s. 143, z. 3; Elenchus cleri saecularis ac regularis archidioecesis Leopoliensis ritus latini, Leopoli 1916 s. 28, 1917 s. 20, 1918 s. 21, 1920 s. 27, 1922 s. 44–5, 88, 1923 s. 45, 88, 1924 s. 52; – Bizuń S., Historia Krzyżem znaczona, L. 1994 s. 164; Mandziuk J., Ks. prałat Tadeusz Łączyński (1913–1988) – proboszcz parafii św. Piotra i Pawła w Legnicy, „Wrocł. Wiad. Kośc.” R. 4: 1988 s. 215–16; Mazur G., Pokucie w latach drugiej wojny światowej, Kr. 1994 s. 57, 71; Petrus J.T., Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Nadwórnej, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Pod red. J. K. Ostrowskiego, Kr. 1996 IV 99, 102; Szołdrski W., Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945, w: Sacrum Poloniae Millennium, Rzym 1965 XI; Urban W., Archidiecezja lwowska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, Pod red. Z. Zielińskiego, Kat. 1992 s. 122–3; tenże, Droga krzyżowa archidiecezji lwowskiej w latach II wojny światowej 1939–1945, Wr. 1983 s. 29, 127; Żelisko W., Nadworna, „Semper Fidelis” [Nr] 5: 1994 s. 27; – Lanckorońska K., Wspomnienia wojenne, Wyd. L. Kalinowski i E. Orman, Kr. 2001 s. 168; Mucha Z., Mosty przez granicę, tamże [Nr] 6: 1995 s. 14–15 (fot.); Schematismus Archidioecesis Leopoliensis ritus latini, Leopoli 1925 s. 108, 188, 1926 s. 110, 176, 179, 1927 s. 110, 176, 179, 1928 s. 110, 176, 179, 1929 s. 168, 1930 s. 176, 1931 s. 172, 1932 s. 134, 1933 s. 62, 1934 s. 62, 1935 s. 62, 1936 s. 144, 1937 s. 84, 1938 s. 84, 1939 s. 84, 180; – „Kurenda Kurii Metropolitalnej obrządku łacińskiego we Lw.” 1931 nr 13 s. 55, nr 18 s. 88; – Arch. Konferencji Episkopatu Pol. w W.: Teczka 24 (Spis księży Archidiec. Lwow. aresztowanych przez hitlerowców); Centralnij archiv L’viv’skoï oblasti we Lw.: Katalog studentów Uniw. Lwow., Fond 26 op. 15 spr. 1022 k. 57, Absolutoria Wydz. Teolog. Uniw. Lwow., F. 26 op. 15 spr. 1087 k. 139; Arch. paraf. rzymskokatol. w Cieszanowie: Akta metrykalne 1923–8.

Jerzy T. Petrus