Sokolnicki Józef (1776 lub 1777–1846), pułkownik. Ur. 5 XI 1776 (wg Juliusza Sokolnickiego), lub 19 III 1777 (wg Stefana Pomarańskiego) w Tyńcu pod Kaliszem lub w Kołaczkowie (pow. Pyzdry), był synem Jana Nepomucena (zob.) i Krystyny z Suchorzewskich, dalekim kuzynem gen. Michała Sokolnickiego (zob.).
Służbę wojskową S. rozpoczął 2 II 1790 (dane S. Pomarańskiego) jako kadet 1 pp wojsk koronnych; 1 V 1791 awansował na podchorążego. Walczył w wojnie z Rosją 1792 r. i w powstaniu kościuszkowskim; był internowany przez Prusaków w Głogowie a potem powrócił do domu rodzinnego w Dzierżanowie. Po jego sprzedaży i śmierci ojca, S. udał się w r. 1799 do Francji w zamiarze zaciągnięcia się do organizowanej tam Legii Naddunajskiej. Już 24 VII t.r. uzyskał stopień kaprala, 18 IX t.r. (lub 4 VII 1800) awansował na podporucznika, a 24 II 1800 na porucznika. Odbył kampanię jesienno-zimową 1800 r. w Niemczech i został adiutantem szefa 3. baonu Jana Junga. Należał do grupy oficerów legionowych rozczarowanych polityką Napoleona Bonapartego wobec Polaków po zawarciu pokoju w Lunéville 9 II 1801. Po przesunięciu Legii do Włoch, złożył wraz z innymi oficerami dymisję, ale wkrótce ją wycofał. Ostatecznie wystąpił z Legii prawdopodobnie podczas jej reorganizacji w listopadzie 1801 i powrócił do kraju. Wkrótce wstąpił do armii pruskiej, do 14. pułku dragonów Watesera, z którym odbył kampanię 1806 r., był ranny w bitwie pod Jeną 14 X.
Po wkroczeniu armii francuskiej do Wielkopolski jesienią 1806 S. porzucił wojsko pruskie. Dzięki protekcji stryja Celestyna (zob.) przedstawiony został gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu i przed 11 II 1807 mianowany polskim kapitanem w formowanym przez stryja regimencie. Próby uzyskania przez niego stopnia pułkownika lub podpułkownika, popierane usilnie przez Celestyna, doprowadziły do konfliktów z innymi oficerami, m.in. z mjr. Franciszkiem Krakowskim. Oskarżył on rodzinę Sokolnickich o nepotyzm i interweniował w tej sprawie u Dąbrowskiego. Ostatecznie S., który współuczestniczył w formowaniu 5. p. strzelców konnych (wiosną 1807 oznaczonego przejściowo nr 1) został 13 III 1807 jedynie szefem szwadronu, zwanym czasami podpułkownikiem, za co podziękował Dąbrowskiemu (list z 21 III). Następnie brał udział w kampanii 1807 r. na Pomorzu. Dn. 15 XI 1808 przeniesiony został do 1.p. strzelców konnych, stacjonującego w Piasecznie. Odbył kampanię 1809 r. na czele 3. szwadronu tego pułku, w ramach brygady gen. Michała Sokolnickiego. Wyróżnił się w trakcie akcji oczyszczania z Austriaków lewego brzegu Bugu po 23 IV t.r., podczas której wziął kilkudziesięciu jeńców pod Kamieńczykiem i zatopił środki przeprawowe. Dn. 1 V stoczył potyczkę z huzarami austriackimi pod Garwolinem. Po zdobyciu Sandomierza przez siły polskie 18 V, prowadził pościg za ustępującymi Austriakami, przejmując m.in. korespondencję wojskową. Odznaczył się w walkach podjazdowych pod Opatowem oraz w wypadach na Klimontów (27 V) i Obrazów (31 V). Brał udział 6 VI w odparciu austriackiego ataku na Sandomierz. Wymieniony został w raportach M. Sokolnickiego z 27 V i 6 VI, otrzymał pochwałę od Sztabu Generalnego (7 VI), a następnie Krzyż Kawalerski Virtuti Militari. Wyróżnienia te spotkały się z niechęcią dowódcy 5. p. strzelców konnych płk. Jana Nepomucena Umińskiego, który dał temu wyraz w raporcie do gen. Stanisława Fiszera z 4 X. Ostatecznie na mocy rozkazu ks. Józefa Poniatowskiego został S. awansowany 9 X na majora i przeniesiony do nowo tworzonego 2. p. jazdy galicyjsko-francuskiej, przekształconego po 11 XI (formalnie 7 XII) w 8. p. ułanów. Objął w nim komendę zakładu, znajdującego się najpóźniej od wiosny 1811 w Łęczycy.
Po wybuchu wojny z Rosją S. odkomenderowany został przed 26 VI 1812 do dywizji gen. Amilkara Kosińskiego, pod którego rozkazy przeszedł ostatecznie 8 VII. Ok. 30 VIII na polecenie Kosińskiego utworzył 2. kombinowany p. jazdy (z gwardii narodowej i «powstań») i objął nad nim dowództwo. We wrześniu t.r. operował na Wołyniu, przeprowadzając 5–7 IX rozpoznanie nad górnym Styrem. Uczestniczył w przegranej potyczce pod Pawłowicami 23 IX, następnie osłaniał ewakuację Włodzimierza Wołyńskiego. W tym okresie jego pułk uległ demoralizacji, zakończonej częściowym rozpadem jednostki po 11 X. Zniechęcony S. nie potrafił przywrócić dyscypliny i 16 X zdał dowództwo kpt. Ludwikowi Gużkowskiemu. Pomimo braku sukcesów w dowodzeniu S. mianowany został 18 I 1813 pułkownikiem, obejmując przejściowo (do 11 II) dowództwo resztek 1. p. strzelców konnych, 8. p. ułanów i 1. kombinowanego p. jazdy. Tym ostatnim dowodził jeszcze w marcu t.r. podczas odwrotu do Krakowa. W dn. 3 II 1813 objął ostatecznie dowództwo 13. p. huzarów, z którym wymaszerował w maju z Krakowa do Saksonii. Po reorganizacji VIII Korpusu ks. J. Poniatowskiego 30 VI 1813, S-ego wraz z pułkiem przyłączono do 20. brygady kawalerii gen. Jana Weyssenhoffa, w ramach której uczestniczył w kampanii saskiej 1813. Dn. 7 IX stoczył potyczkę pod Ebersbach, uczestniczył 14 IX w walkach pod Hellensdorf. Następnie zdał dowództwo i dla poratowania zdrowia udał się do Drezna. W obronie miasta, zakończonej 8 XI kapitulacją, nie uczestniczył. Po kapitulacji zapewne wraz z grupą wyższych oficerów otrzymał paszport, umożliwiający powrót do Warszawy. W ewidencji 13. p. huzarów pozostał co najmniej do 14 XI 1814.
Po utworzeniu armii Król. Pol. w r. 1815 S. został umieszczony na «reformie» (bez przydziału, z ograniczonym żołdem). Dn. 7 VII 1816 wpisano go do ewidencji 2. p. strzelców konnych jako nadliczbowego pułkownika na «reformie». Dn. 26 V 1820 otrzymał dymisję z pensją i prawem noszenia munduru. W l.n. żył w Warszawie jako emerytowany oficer. Swe dobra: Tyniec pod Kaliszem i Konary (pow. warszawski) sprzedał. Zmarł 14 I 1846 w Warszawie.
S. był żonaty od r. 1814 z Teofilą z Krajewskich (ur. ok. 1796, zm. przed nim), miał synów Eugeniusza (4 XII 1814 – 2 IX 1859), Feliksa Antoniego (16 VIII 1815 – po 1867), Gustawa (3 IX 1816 – po 1855) i Kajetana (10 IV 1818 – 16 XI 1868).
Żychliński, III 248; – Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich…, W. 1925 s. 58, 61–2; tenże, Wojsko Pol. 1807–14, s. 129–30, 132, 140, 147, 155–6; Krótki rys czynności wojennych 20 brygady polskiej jazdy w wojnie 1813, „Czas” Dod. miesięczny, T. 13: 1859 s. 46; Łukasiewicz M., Armia księcia Józefa 1813, W. 1986; Pachoński J., Legiony Polskie, W. 1971–9 III–IV; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809, W. 1935 s. 290; Sokolnicki M., Generał Michał Sokolnicki 1760–1816, W. 1912 s. 280; Willaume J., Amilkar Kosiński, P. 1930 s. 80–1, 85, 89, 91–3, 98, 102, 113, 136; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812, W. 1961; – Arch. Wybickiego, II; Pawłowski B., Dziennik historyczny i korespondencja polowa gen. Michała Sokolnickiego 1809, Kr. 1932 s. 16–17, 25, 27, 30, 33, 70, 76, 80–2, 86, 94; Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego za l. 1817–1821; – „Gaz. Krak.” 1809 nr 87–8; – B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Teki Staszewskiego nr 48 s. 146, nr 89 s. 77–8, 109; – Mater. Red. PSB: Mater. nadesłane przez Juliana Sokolnickiego z Wielkiej Brytanii; wypis S. Pomarańskiego z AGAD (Komisja Rządowa Wojny, stan służby S-ego), sprzed r. 1939.
Michał Baczkowski