Srebrzyński Józef, pseud. Józef (1902–1963), oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Ur. 16 III w Bliżynie (pow. kielecki), był synem Stefana, tokarza metalowego, i Marii ze Stępniewskich.
Od r. 1909 mieszkał S. w Sosnowcu, gdzie w l. 1912–14 uczył się w szkole realnej, a następnie w szkole handlowej (od r. 1916 Wyższa Szkoła Realna im. Stanisława Staszica). W r. 1917 rodzina S-ego przeniosła się do Kielc i tam kontynuował on naukę w Szkole Handlowej (przekształconej w r. 1918 w 8-klasową Męską Szkołę Realną, a w r. 1919–20 przemianowanej na państw. Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego typu matematyczno-przyrodniczego). W listopadzie 1918 uczestniczył w rozbrajaniu Niemców. Dn. 10 VI 1920 otrzymał świadectwo dojrzałości. W czasie wojny polsko-sowieckiej służył ochotniczo w WP w szeregach kolejno: 2. p. artylerii ciężkiej Legionów i 2. p. artylerii polowej Legionów (od lipca do listopada 1920). W grudniu t.r. podjął studia na Wydz. Elektrycznym Politechn. Warsz. Po trzech latach przerwał studia i w grudniu 1923 zatrudnił się jako technik warsztatowy w Warsztacie Optycznym Zbrojowni Nr 2 w Warszawie przy ul. Stalowej 58. Od września 1925 do lipca r.n. odbył kurs unitarny w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie (kl. 56) i od listopada 1926 uczył się w Szkole Podchorążych Inżynierii tamże. Promowany jako prymus na podporucznika (15 VIII 1928) służył w p. radiotelegraficznym w Warszawie; objął w nim dowództwo 3. plutonu konnego, awansując do stopnia porucznika ze starszeństwem 1 I 1931. Od września t.r. do 30 IX 1932 pozostawał w stanie nieczynnym, po czym powrócił do służby w p. radiotelegraficznym, zajmując tam kolejno stanowiska dowódcy plutonu konnego w 3. baonie, zastępcy komendanta parku, instruktora kompanii szkolnej w 1. baonie i komendanta parku (warsztat radiotechniczny, samochodowy i mechaniczny). Jednocześnie kontynuował studia na Politechn. Warsz. i 26 XI 1936 otrzymał dyplom inżyniera elektryka oraz magistra nauk technicznych.
W r. 1936 został S. mianowany, już w stopniu kapitana, zastępcą szefa Biura Studiów Technicznych Dowództwa Wojsk Łączności w MSWojsk.; był na tym stanowisku aż do wybuchu wojny. Zajmował się rozbudową urządzeń telekomunikacyjnych, przemysłem w zakresie łączności wojskowej, oceną wynalazków w dziedzinie telekomunikacji. Był także wykładowcą w Państw. Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. M. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Uczestniczył w międzynarodowych konferencjach telekomunikacyjnych w r. 1938 w Kairze i w r. 1939 w Montreux. Sprawozdanie z tej ostatniej pt. Konferencja europejska radiofoniczna Montreux ogłosił na łamach „Przeglądu Łączności” (1939 nr 6). Należał do Stow. Elektryków Polskich (SEP). W l. 1938–9 był stałym delegatem Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego do Komitetu Studiów Radiokomunikacji w Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (IEC). W r. 1934 był skarbnikiem Zarządu Głównego Polskiego Związku Krótkofalowców. W lipcu 1939 wszedł w skład misji wojskowej gen. Tadeusza Kossakowskiego zabiegającej w Paryżu o dostawy broni i amunicji; wrócił do kraju 30 VIII.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r., S., ewakuowany wraz z Dowództwem Wojsk Łączności z Warszawy do Lublina, zgłosił się ochotniczo na stanowisko zastępcy szefa łączności ds. łączności radiowej w sztabie Armii «Lublin». Po kapitulacji oddziałów Armii «Lublin» pod Tomaszowem Lubelskim (20 IX) został wzięty do niewoli niemieckiej, ale w listopadzie t.r. zdołał uzyskać zwolnienie ze szpitala jenieckiego w Krakowie i w końcu tego miesiąca powrócił do Warszawy. W konspiracji służył (pod pseud. Józef) od grudnia 1939 w Służbie Zwycięstwu Polski, potem w ZWZ, przyjęty przez płk. Stefana Roweckiego. Od stycznia 1940 był szefem łączności technicznej w Oddziale V (łączności) Komendy Okupacji Niemieckiej ZWZ, a od czerwca t.r. – Komendy Głównej (KG) ZWZ. Pierwszym rozkazem awansowym Komendanta Głównego ZWZ gen. Roweckiego z 1 VII t.r. został mianowany do stopnia majora. Kierowany przezeń Wydz. Łączności Technicznej nawiązał łączność radiową dwustronną z Bazami Łączności z Krajem w Budapeszcie (marzec), Bukareszcie i Stambule (czerwiec) oraz Belgradzie i Kairze (wrzesień). Łączność radiową z władzami RP w Paryżu, potem w Londynie, utrzymywano początkowo za pośrednictwem bazy w Budapeszcie, a od 1 IX t.r. korespondowano już bezpośrednio z radiostacją w Stanmore (Wielka Brytania). Innymi zadaniami S-ego było m.in. odnalezienie i zwerbowanie do pracy fachowców z dziedziny łączności radiowej, utworzenie komórek konspiracyjnych w sieci telekomunikacyjnej, uruchomienie montażu sprzętu radiotelegraficznego. Kiedy w maju 1942 Wydz. Łączności Technicznej został przekształcony w Dowództwo Wojsk Łączności AK pod dowództwem mjr. (potem ppłk.) Jerzego Uszyckiego (będącego jednocześnie zastępcą szefa Oddziału V KG AK ds. łączności technicznej) S. objął funkcję jego zastępcy i pełnił ją aż do kapitulacji powstania warszawskiego, nadzorując bezpośrednio pracę działów administracji i produkcji w Dowództwie Wojsk Łączności. We wrześniu 1943 awansowany został na podpułkownika. W ramach planu odtwarzania Sił Zbrojnych przewidywany był na stanowisko szefa łączności MON. Wziął udział w powstaniu warszawskim 1944 r. Po kapitulacji oddziałów powstańczych przebywał w niewoli kolejno w Stalagu Lamsdorf (Łambinowice) i Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew), gdzie był przewodniczącym Związku Kół Technicznych. Swoją pracę konspiracyjną opisał w relacji pt. Zagadnienie łączności krajowej i zagranicznej w okresie konspiracji 1940–1944 (oryginał w: IH PAN w W., druk. w: „Dziękuję wam rodacy”, Londyn 1973 s. 11–103).
Po uwolnieniu z niewoli, w lutym 1945, wrócił S. do kraju. Aresztowany na kilka dni w kwietniu t.r., po zwolnieniu z więzienia w poł. tego miesiąca powrócił do podziemia jako szef łączności w sztabie nowo utworzonej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Ponownie aresztowany 27 VI t.r., wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w Warszawie z 26 XI t.r. został skazany na karę śmierci. Po dwukrotnej zamianie wymiaru kary (z kary śmierci na 10 lat więzienia i następnie na 2 lata) wyszedł na wolność w lipcu 1947. W l. 1947–51 jako starszy asystent prowadził wykłady na Politechn. Warsz. oraz w Szkole Inżynierskiej im. M. Wawelberga i S. Rotwanda. Jednocześnie był kierownikiem kolejno: działu postępu technicznego, działu organizacyjnego (od r. 1949), działu bibliografii technicznej (od r. 1950) w Centralnym Zarządzie Przemysłu Elektrotechnicznego, oddziału technologicznego w Biurze Konstrukcyjnym Zakładów Wytwórczych Lamp Elektrycznych w Warszawie przy ul. Karolkowej 32 (od r. 1951). Od r. 1954 pracował w Spółdzielni Pracy «Elektromatyka», najpierw jako kierownik techniczny, potem kierownik zespołu rozwoju lamp oświetleniowych (od r. 1956), wreszcie kierownik zespołu lamp elektronowych (od r. 1959). Działał też w SEP: od r. 1946 był członkiem Komisji Przepięć i Zakłóceń Sieciowych przy Centralnej Komisji Normalizacji Elektrotechnicznej (przekształconej w r. 1958 w Polski Komitet Ochrony Odgromowej). W r. 1950 wszedł w skład Centralnej Komisji Szkolnictwa Elektrotechnicznego, w ramach którego organizował i kierował pierwszymi turnusami korespondencyjnych kursów przygotowawczych do egzaminu na stopień inżyniera, a także przewodniczył jej Podkomisji Prądów Silnych. W l. 1957–60 był członkiem Prezydium Komisji Sprzętu Oświetleniowego w Polskim Komitecie Oświetleniowym. Brał udział w pracach Komitetu Lamp i Osprzętu Lampowego Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (Moskwa 1957, Madryt 1959). S. ogłosił kilka artykułów na łamach „Wiadomości Elektrotechnicznych” (1954, 1957–9) na temat źródeł światła, przemysłu lampowego, problemów oświetlenia, normalizacji lamp i osprzętu oświetleniowego. Był autorem skryptu Elektryczne źródła światła oraz ich zastosowanie (W. 1955). W r. 1962 przeszedł na stanowisko starszego radcy zespołu przemysłu maszynowego w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. Zmarł 2 VI 1963 w Ciechocinku i został pochowany w grobie rodzinnym w Piasecznie pod Warszawą. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Decyzją Komisji Weryfikacyjnej AK w Londynie z 24 III 1961 zweryfikowano go jako odznaczonego Virtuti Militari V kl. (na mocy rozkazu Dowódcy AK, Nr 511 z 2 X 1944).
Z małżeństwa z Heleną Katarzyną z domu Eisele (ślub w r. 1931) S. miał dwie córki: Ewę i Teresę.
Enc. powstania warszawskiego, IV 126; Kunert, Słown. konspiracji warsz., II 165–7 (fot.); – Baliszewski D., Kunert A. K., Ilustrowany przewodnik po Polsce stalinowskiej 1944–1956, W. 1999 I; Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy, s. 507; Kunert A. K., Ilustrowany przewodnik po Polsce Podziemnej 1939–1945, W. 1996 s. 56 (reprod. rozkazu awansowego Komendanta Głównego ZWZ z 1 VII 1940; tu mylnie nazwisko Jan Szczebrzeszyński); – Bielecki R., Żołnierze powstania warszawskiego, W. 1996 II; Historia elektryki polskiej, W. 1974–6 I–III (biogr., fot.); Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959; Kluz S., W potrzasku dziejowym. WiN na szlaku AK. Rozważania i dokumentacja, [b.m.w.] 1978; Księga pamiątkowa 1830 – 29 XI –1930. Szkice z dziejów szkół piechoty polskiej, Ostrów–Komorowo 1930 s. 472; Malinowski K., Żołnierze łączności walczącej Warszawy, W. 1983 (fot.); Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK, 1939–1945, W. 1987; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, W. 1990 (fot.); Powstanie Warszawskie 1 sierpnia – 2 października 1944. Służby w walce, W. 1994; Terej J. J., Na rozstajach dróg. Ze studiów nad obliczem i modelem Armii Krajowej, Wr. 1980; Zadrożny S., Tu Warszawa. Dzieje radiostacji powstańczej „Błyskawica”, Londyn 1964 s. 31–2; Żenczykowski T., Dramatyczny rok 1945, Londyn 1981; – Informator o władzach i organach Stowarzyszenia Elektryków Polskich, 1937/38, s. 75; toż, 1939, s. 16, 93; Politechnika Warszawska. Składy osobowe i plan studiów, 1937/38, W., s. 94; Politechnika Warszawska. Spisy wykładów i składy osobowe, 1947/48, W., s. 79; toż, 1948/49, s. 104; Roczn. oficerski, W. 1928, 1932; Spis członków SEP, W. 1959 s. 11, 13–14, 325; – AK w dokumentach, I; – „Przegl. Elektrotechn.” 1969 nr 10 s. 464 (J. Kubiatowski, bibliogr., fot.); – Arch. Politechn. Warsz.: Teczka studencka S-ego, nr 5454; Arch. Polski Podziemnej 1939–1956 w W.: Teczka osobowa S-ego (m.in. kopie mater. przygotowanych przez Jerzego Kubiatowskiego); CAW: Akta personalne S-ego, nr 6125.
Andrzej Krzysztof Kunert