Stańczewski Józef, pseud. Fredecensis (1901–1935), nauczyciel, pisarz, bibliograf, działacz polonijny w Brazylii.
Ur. 29 VII w Wąbrzeźnie na Pomorzu, był synem Bronisława, artysty malarza, i Anny z domu Gerlach.
Do r. 1916 uczył się S. w gimnazjum w Wąbrzeźnie, którego nie ukończył, rozpoczynając naukę u zegarmistrza i próbując sił w zawodzie kupieckim. Ponownie wrócił do gimnazjum, by je porzucić ostatecznie ok. r. 1919. Pracował krótko w sądzie okręgowym w Wąbrzeźnie jako aspirant sądowy. W r. 1920 zgłosił się jako ochotnik do WP, przydzielony do 2. Pułku Syberyjskiego gen. Józefa Hallera, był na froncie polsko-sowieckim w okolicach Narwi i Grodna. W grudniu t.r. wrócił do pracy w sądzie okręgowym w Wąbrzeźnie. Zajmował się działalnością społeczno-oświatową, m.in. założył w Wąbrzeźnie Tow. «Nauka» im. Adama Mickiewicza. Wtedy też napisał Zarys historii miasta Wąbrzeźna (Wąbrzeźno 1924, wyd. 2, 1935).
W październiku 1921 wyjechał S. do Brazylii; przebywał najpierw w klasztorze Franciszkanów w Blumenau (stan Santa Catarina), potem przeniósł się do Kurytyby (stan Parana). Zdał egzamin na nauczyciela i podjął pracę nauczycielską w Castro (stan Parana); do r. 1923 pracował w koloniach polskich w Paranie. W r. 1923 był sekretarzem Związku Towarzystw Katolickich (ZTK) «Oświata» w Kurytybie oraz pracował w redakcji polonijnego tygodnika „Lud”, gdzie publikował wiersze, artykuły i biografie polityków brazylijskich. Wydał własnym nakładem tomik wierszy Pieśni z Pomorza (Curityba 1922), a także obrazek sceniczny Jasełka parańskie. Misterium Bożego Narodzenia (Kurytyba 1923) oraz poemat Szymon Kosynier. Wielki bohater parański (Curityba 1923). W l. 1923–5 założył i redagował czasopismo „Świat Parański”, w którym opublikował m.in. Zarys bibliografii polskiej w Brazylii (1925 nr 5–6). W l. 1924–5, jako nauczyciel wędrowny z ramienia ZTK «Oświata», odwiedzał skupiska polonijne w stanie Santa Catarina. Zamieszkał najpierw w Rio Vermelho, a w r. 1925 w Bateias de Baixo, prowadząc całodzienne szkoły polonijne. T.r. powrócił do Kurytyby, gdzie uczył odtąd w Kolegium im. Henryka Sienkiewicza, założonym przez werbistów przy kościele św. Stanisława. T.r. opublikował swą najważniejszą pracę: Wpływ języka portugalskiego na język kolonistów polskich w Brazylii razem ze Słownikiem portugalsko-polskim kolonisty polskiego w Brazylii (Kurytyba); wydał też wtedy Narzecze polsko-brazylijskie w południowych stanach Brazylii, wraz ze Słowniczkiem wyrazów zapożyczonych z języka portugalskiego (Kurytyba) oraz kolejny tom wierszy Pod Krzyżem Południa (własnym nakładem, pod pseud. Fredecensis, tamże). W r. 1926 pracował przez kilka miesięcy jako urzędnik w Konsulacie RP w Kurytybie.
W poł. r. 1926 wrócił S. do Polski (w r.n. ukazała się w Kurytybie jego antologia pt. A Polônia na literatura brasileira). Zapewne t.r. znalazł się w klasztorze Benedyktynów w Lubiniu Pozn. (dziś Kujawskim). Wysłany do nowicjatu benedyktynów w opactwie Emaus w Pradze czeskiej, opuścił zakon z powodu słabego zdrowia i wrócił do Poznania, gdzie w r. 1927 opublikował krótką historię Klasztoru ojców benedyktynów w Lubiniu Poznańskim (P.), Polską bibliografię w Brazylii (pod pseud. Fredecensis, Kr. 1928) oraz pracę pt. Polska w Brazylii. 1. Polska i Polacy w piśmiennictwie brazylijskim. 2. Propaganda kultury polskiej w Brazylii (pod pseud. Fredecensis, Kr. 1928). W Poznaniu, na początku r. 1929, objął S. redakcję „Przewodnika Katolickiego”, publikując w nim m.in. Życie osadnika polskiego w Brazylii (1929 nr 27–29). Ponadto napisał: Benedyktyni – zasłużeni wychowawcy zachodniego świata chrześcijańskiego (P. 1929) oraz Żywot i cuda świątobliwego sługi Bożego Bernarda z Wąbrzeźna (Wąbrzeźno 1929). Z okazji IV Zjazdu Bibliofilów Polskich w Poznaniu wydał pracę Druki portugalskie i brazylijskie o Polsce (P. 1929, pod pseud. Fredecensis). Publikował też w krakowskim „Przeglądzie Współczesnym”, m.in. Propaganda kultury polskiej w Brazylii (1928 nr 80), Polska i Polacy w piśmiennictwie brazylijskim (1928 nr 79), Z poloników ibero-amerykańskich (1929 nr 88), Stulecie niepodległości Urugwaju (1931 nr 105), Trzy historie Polski napisane przez Portugalczyków… (1931 nr 110). Należał do Tow. Bibliofilów Polskich, miał pogadanki o Polonii brazylijskiej w poznańskiej rozgłośni radiowej.
Pod koniec r. 1929 ponownie wyjechał S. do Brazylii i jako nauczyciel wędrowny odwiedzał kolonie polskie w Marumby dos Elias i Papuan (stan Parana). W l. trzydziestych publikował w czasopiśmie „Brasil–Polonia” (Rio de Janeiro) m.in.: O Brasil na literatura polonesa. Estudo bibliográfico (1931–3), Autores poloneses traduzidos em português (1933), Ruy – apostolo da liberdade (1933). Korespondencje z Brazylii przesyłał do „Kuriera Poznańskiego”, „Nowin Opolskich” i „Słowa Pomorskiego”. Z początkiem sierpnia 1934, z ramienia ZTK «Oświata», Związku Polskiego w Kurytybie oraz organizacji polskich z regionu Guarani das Missoes i Dom Feliciano (stan Rio Grande do Sul) brał udział w II Zjeździe Polaków z zagranicy w Warszawie, po czym w październiku wrócił do Brazylii. S. zgromadził księgozbiór, liczący ok. 2 tys. woluminów, w którym szczególnie cenny dział stanowiły druki brazylijskie (zbiór autorów od XVI w.), druki portugalskie o Polsce z 2. poł. XIX w., prace z indianologii południowoamerykańskiej i XIX-wieczne kalendarze brazylijskie. Zmarł na zawał serca 10 II 1935 w szkole polskiej Marumby dos Elias; został pochowany na cmentarzu w Rio Azul (stan Parana).
Większa część zbiorów bibliotecznych S-ego przekazana została ZTK «Oświata» w Kurytybie.
S. rodziny nie założył.
Bibliografia polskich publikacji dotyczących Brazylii, Oprac. J. Karasek, W. 1987; Chojnacki W., Bibliografia wydawnictw polskich w Brazylii, „Przegl. Zachodni” R. 30: 1974 nr 2; – Malczewski Z., Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej, W. 2000; Słown. Pracowników Książki Pol.; Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej XIX i XX w., Red. E. S. Urbański, Stevens Point 1991 II; Zieliński, Mały słownik pionierów; – Biblioteki wielkopolskie i pomorskie, Red. S. Wierczyński, P. 1929; Emigracja polska w Brazylii. 11 lat osadnictwa, W. 1971; Kruża Z., Polscy misjonarze św. Rodziny w Brazylii, Bęblin 1979; Odczyty o Brazylii Józefa Stańczewskiego, „Tydzień Radiowy” 1929 nr 40; A presenca polonesa na America Latina, Wyd. A. Dembicz, K. Smolana, W. 1996 (tu bibliogr. prac S-ego); Stańczewski E., Józef Stańczewski, „Wiad. Wąbrzeskie” 2001 nr 5; Zając J., Pisali o Brazylii, „Kalendarz Ludu” (Kurytyba) 1971 s. 35; Zmagania polonijne w Brazylii, Red. T. Dworecki, W. 1987 I, IV; – Breowicz W., Ślady Piasta pod Piniorami, W. 1961 s. 179; – „Lud” (Kurytyba) 1934 nr z 11 VII, 11 VIII, 29 VIII, 12 IX; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Kalendarz Ludu” (Kurytyba) 1936 s. 57–9, „Lud” (Kurytyba”) 1935 nr z 25 II, 30 IV, „Przew. Katol.” 1935 nr 12 (tu fot. S-ego), „Teka Pomor.” 1936 nr 1, 3,4; – Mater. w posiadaniu brata, Edmunda Stańczewskiego z Wąbrzeźna; – Informacje o. Karola Meissnera z Lubinia Kujawskiego.
Zdzisław Malczewski