Szczepkowski Józef (1817–1894), śpiewak.
Ur. w Śmiłowie (W. Ks. Pozn.), był synem Jana i Brygidy z Juńskich.
W r. 1838 rozpoczął S. naukę w Szkole Dramatycznej i Szkole Śpiewu przy Dyrekcji Teatrów Warszawskich; aktorstwa uczył się u Bonawentury Kudlicza, a śpiewu u Tomasza Nideckiego i Antoniego Teichmanna. Równocześnie, od 1 XI t.r., podjął pracę w chórze opery warszawskiej. Po ukończeniu szkół zadebiutował w r. 1840 partią tytułową w operze „Zampa” F. Hérolda. Jego rola raczej nie zyskała uznania, skoro nie został zatrudniony. Przeprowadził się wówczas do Wolnego Miasta Krakowa, gdzie 1 X 1841 został zaangażowany przez dyrektora Tomasza Andrzeja Chełchowskiego do miejscowego teatru jako pierwszy tenor. W dn. 17, 19 i 21 X 1841 koncertował z duńskim skrzypkiem F. Lundem, a w marcu r.n. wykonał m.in. arie G. Donizettiego. W teatrze występował w pierwszoplanowych rolach tenorowych, m.in. Alfonsa w „Zampie” (1842). Odtwarzając wielokrotnie partię Tonia w „Marii, córce pułku” Donizettiego (1844), «przyjemnym swym głosem mile głaskał ucho» („Gaz. W. Ks. Pozn.” 1844 nr 297). Ponadto wykonywał m.in. partię Bojomira w „Zamku na Czorsztynie” Karola Kurpińskiego (1844). Wg Karola Estreichera «głos miał miły, lecz czasem zbyt krzyczał, [...] poświęcał muzykę i śpiew, grze i deklamacji […] grą swoją elektryzował widzów do wysokiego stopnia». W r. 1843 był w zespole Zygmunta Anczyca, kierującego od stycznia do sierpnia pierwszym polskim stałym zespołem w Poznaniu; 17 VII t.r. śpiewał arię z „Zampy” między dwiema sztukami dramatycznymi granymi tego wieczoru. W Poznaniu występował też w zespole niemieckim. Następnie zapewne wrócił do teatru krakowskiego, którego dyrekcję objął Hilary Meciszewski. Z zespołem krakowskim wystąpił ponownie w Poznaniu, śpiewając 28 VI 1844 po polsku w „Die Regimentstochter” (Córka pułku) Donizettiego, wystawionej przez niemiecki zespół E. Vogta (przedstawienie grano łącznie z polskim „Nowym sposobem zawierania kontraktów” A. Duvala). W sezonie 1844/5 śpiewał w Krakowie m.in. Maksa w „Wolnym strzelcu” K. M. Webera, Almavivę w „Cyruliku sewilskim” G. Rossiniego, Pollia w „Normie” V. Belliniego, tytułowych bohaterów w operach „Król Łokietek” Józefa Elsnera (wg sztuki Ludwika Adama Dmuszewskiego) i „Czaromysł książę Słowiański” Kurpińskiego (wg sztuki Alojzego Fortunata Żółkowskiego) oraz Stacha w „Krakowiakach i Góralach” Kurpińskiego. Ponadto śpiewał arie w antraktach przedstawień oraz występował na koncertach.
Latem 1846, z zespołem kierowanym przez Juliusza Pfeiffera (formalnym dyrektorem był Józef Mączyński), występował S. w Król. Pol.: Częstochowie, Kaliszu, Płocku, Łowiczu jako Tonio w „Córce pułku” oraz Lublinie jako Pollio, Maks, Tonio, Almaviva, a także Massaniello w „Niemej z Portici” D. F. E. Aubera. Cieszył się uznaniem i śpiewał nawet w trzech spektaklach tygodniowo; spowodowało to w r. 1847 jego tymczasowe kłopoty zdrowotne. Gdy opera krakowska zaczęła się chylić ku upadkowi, S. w sierpniu 1847 zaprezentował możliwości wokalne w Teatrze Wielkim w Warszawie; wystąpił jako Pollio (21 VIII) i Massaniello (31 VIII) oraz Nemorino w „Napoju miłosnym” Donizettiego (27 VIII). Zaangażowany 1 X 1847, przeprowadził się do Warszawy i zamieszkał przy ul. Daniłowiczowskiej. W Teatrze Wielkim występował m.in. jako Ricardo w „Ernanim” G. Verdiego, Franek we „Flisie” Stanisława Moniuszki i Leopold w „Żydówce” F. Halévy’ego (maj 1857), ponadto w „Traviacie” Verdiego, „Hugenotach” G. Meyerbeera (1858) i „Królu pasterzy” Oskara Kolberga (1859). Dn. 18 VI 1858 na koncercie w Salach Redutowych śpiewał solową partię tenorową w „Pokutniku” Apolinarego Kątskiego, a 4 VII 1859 arie z opery „Szarlatan” Kurpińskiego. Oprócz arii przedstawiał utwory z repertuaru estradowego i kościelnego, m.in. 10 XI 1859 śpiewał w czasie obchodów setnej rocznicy urodzin F. Schillera, pod koniec t.r. wykonywał muzykę żałobną Józefa Stefaniego, a w r. 1860 wykonał muzykę religijną tego kompozytora. Dn. 1 III 1861 śpiewał w czasie uroczystości pogrzebowych pięciu demonstrantów poległych w czasie manifestacji antycarskiej. W Teatrze Wielkim wykonał 10 I 1863 partię Don Juana w prapremierze opery „Monbar, czyli Flibustierowie” Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego. Śpiewana 28 IX 1865, w prapremierze „Strasznego dworu” Moniuszki, partia Damazego spotkała się z rozbieżnymi opiniami wśród krytyków (A. Bogucki, „Tyg. Ilustr.” 1865 nr 315; W. Wiślicki, „Kłosy” 1865 nr 14). W późniejszym okresie wykonywał S. także repertuar operetkowy. W „Orfeuszu w piekle” J. Offenbacha (reż. Leopold Matuszyński) «był komiczny, a nie szarżował [...] nie był trywialny, lecz przeciwnie, łagodził niektóre trywialności samej roli” (Z. Noskowski); śpiewał też partię Menelaosa w „Pięknej Helenie” i Szczoteczkę w „Burszach” F. von Suppégo. Dn. 28 VIII 1872 obchodził 25-lecie pracy artystycznej w operze warszawskiej; w marcu 1874 Daniel Filleborn, Franciszek Cieślewski i chórzyści zespołu zorganizowali tam dla niego występ imieninowy. Dn. 3 II 1876 uczestniczył S. w wieczorze muzycznym w Resursie Kupieckiej. Dn. 21 IV 1878 obchodził kolejny jubileusz pracy w teatrze warszawskim i wkrótce potem, 28 VI t.r. (wg J. Kleczyńskiego 13 V) przeszedł na emeryturę. Pracował następnie w Warszawskim Inst. Muzycznym jako nauczyciel śpiewu solowego.
W czasie 37-letniej kariery wykonał S. ponad sto partii w 96 operach i operetkach. Preferował tenorowe partie liryczne, jednak nie unikał śpiewania ról dramatycznych oraz w lżejszym repertuarze. Wg „Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego” (1894 nr 572) «nie był to talent wybitny, gatunek głosu nie imponujący, repertuar [...] nie pierwszorzędny. Ale [...] miał zasługę wiernej i wytrwałej służby»; został zapamiętany jako «śpiewak wytrwały, dzielny, aktor dobry, człowiek zacny i sympatyczny, ojciec rodziny wzorowy». Zmarł 8 IX 1894 w Sokółce (gub. siedlecka), został pochowany 14 IX w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim. Pod koniec września 1896 poświęcono na jego grobie pomnik autorstwa Romana S. Lubowieckiego.
Z poślubioną 16 III 1847 w Krakowie Marianną Anną z Bełcikowskich (1820–1903), aktorką teatru krakowskiego, która po ślubie zrezygnowała z występowania, miał S. pięcioro dzieci, wśród nich Józefa (1849–1909, zob.) i Anastazję (zob.).
Fot. w: „Tyg. Ilustr.” 1890 nr 49; – Bibliogr. pol. czasopism muzycz., III–V; Bibliogr. Warszawy, III; Bibliografia muzyczna polskich czasopism niemuzycznych, Kr. 1964 III; Kutsch K. J., Riemens L, Grosses Sängerlexikon, München 2003; Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, Kr. 1939; Słown. Muzyków Pol. (bibliogr., błędnie przypisane publikacje syna); Słown. Teatru Pol. (bibliogr., ikonogr.); – Estreicher K., Teatra w Polsce, W. 1953 I–III, Kr. 1992 IV; Teatr krakowski pod dyrekcją Hilarego Meciszewskiego, Oprac. J. Got, Wr. 1967; Wypych-Gawrońska A., Warszawski teatr operowy w latach 1832–1880, Częstochowa 2005; – „Ateneum” 1876 z. 3; „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1894 nr 573, 1896 nr 684; „Kur. Warsz.” 1847 nr 222, 228, 232, 1859 nr 32, 1873 nr 246, 1878 nr 77; „Przegl. Tyg.” 1878 nr 20; „Ruch Muzycz.” 1858 nr 24, 25, 1859 nr 6, 46; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertnie: „Bluszcz” 1894 nr 39, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1894 nr 442 (fot.), „Gaz. Lwow.” 1903 nr 203 (dot. żony), „Gaz. Pol.” 1894 nr 206, „Gaz. Warsz.” 1894 nr 244, „Kur. Warsz.” 1894 nr 252 wyd. poranne (Z. Noskowski), nr 258, 1903 nr 241 (dot. żony), „Przegl. Tyg.” 1894 nr 38, „Tyg. Ilustr.” 1894 nr 246, „Wędrowiec” 1894 nr 38; „Wiek” 1894 nr 207.
Michał Lewicki