Świderska Julia Alina Józefa, pseud. i krypt.: A.S., A.Ś., Al. S-a, Al.-ska, Al-ska, al. św., Al. Św., al. świd., Al. Świd., Al. Świd…, Al. Świda, Alska, (as)., As., Juliusz Sielski, J. Sielski, Świd. Al. (1875—1963), pisarka, tłumaczka, publicystka.
Ur. 13 I w Krakowie, była córką Tytusa i Marii z Bohowitynów-Kozieradzkich (zob. Świderska Maria); jej ojcem chrzestnym był Adolf Dygasiński.
Po śmierci ojca w r. 1880 wyjechała Ś. z matką, guwernantką dzieci Felicji z Truskolaskich i Hieronima Romerów, do Markowiec (pow. sanocki). Po powrocie do Krakowa w r. 1885 uczyła się w domu, a następnie na wyższej pensji dla dziewcząt Seweryny Górskiej. Brała prywatne lekcje muzyki u Władysława Żeleńskiego, po czym w l. 1888—92 studiowała w klasie fortepianu w Konserwatorium Tow. Muzycznego w Krakowie, a w l. 1893—4 w Warszawskim Inst. Muzycznym u Aleksandra Michałowskiego. W l. 1897/8—1900/1 była słuchaczką nadzwycz. Wydz. Filozoficznego UJ z zakresu romanistyki i germanistyki; poza językami francuskim i niemieckim posługiwała się biegle angielskim, włoskim, hiszpańskim, rosyjskim i czeskim. Zaliczyła kurs «dopełniający» w krakowskiej Szkole Wydziałowej Żeńskiej im. św. Scholastyki oraz uczęszczała na Wyższe Kursy dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego. Uczestniczyła w działalności kulturalno-oświatowej Tow. Szkoły Ludowej oraz stowarzyszeń Czytelnia dla Kobiet i «Opieka nad pracownicami» w Krakowie. W domu rodzinnym poznała m.in. Jana Matejkę, Stanisława Wyspiańskiego, Kazimierza Tetmajera oraz syna Żeleńskiego, Tadeusza (pseud. Boy).
Ś. debiutowała w r. 1897 w warszawskim miesięczniku „Ateneum” (T. 4) przekładem z języka angielskiego poematu P. B. Shelleya „Epipsychidion” oraz w petersburskim „Przeglądzie Literackim” (dod. do tygodnika „Kraj”) recenzjami tomiku wierszy Jerzego Żuławskiego „Intermezzo” (nr 10) i powieści „Faraon” Bolesława Prusa (nr 11). W r. 1898 zamieściła w „Głosie” (nr 48—49) tłumaczenie nowel M. Twaina „Dziennikarstwo amerykańskie” i „Jak wydawałem pismo rolnicze”. Razem z matką, z którą była przez całe życie silnie związana, odwiedziła 18 IX t.r. w Grodnie Elizę Orzeszkową i przedstawiła jej swe prace literackie. W r. 1899 w numerze trzecim „Kraju” opublikowała sonet Z wystawy chryzantemów, a w numerze szóstym „Bluszczu” List z Krakowa. Nakładem „Gazety Polskiej” wydała przekład humoresek Twaina „Bajeczki dla starych dzieci” (W. 1899, ostatnie wyd., W. 1996). Uczestniczyła (4—6 VI 1900) w III Zjeździe Historyków Polskich w Krakowie. W dn. 21 i 31 XII 1900 Teatr Miejski w Krakowie wystawił jej obrazek dramatyczny W czortowym jarze, wg „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza (niewyd., rkp. w B. Teatru im. Juliusza Słowackiego w Kr.). W dalszym ciągu publikowała w „Kraju”: nowelę Salto mortale (1901 nr 1—5) oraz «zgrabnie rymowaną» (P. Grzegorczyk) nowelę wierszowaną Bańka mydlana (1902 nr 22—26). W r. 1901 ogłosiła dwie powieści: Promyczek (Lw.) oraz pod pseud. J. Sielski W pół drogi (W. I—II), określoną przez nią jako «opowiadanie», a przedstawiającą historię młodej kobiety kształconej przez matkę na śpiewaczkę; Teodor Jeske-Choiński uznał, że «nowych „dreszczów” nie wydobywa […] ze starych sytuacji» („Kur. Warsz.” 1902 nr 53). W r. 1903 podjęła współpracę z lwowskim „Słowem Polskim”; po ukazaniu się w r. 1904 monografii Józefa Tretiaka „Juliusz Słowacki. Historia ducha poety i jej odbicie w poezji” (Kr.) ogłosiła tam t.r. szkic polemiczny (nr 7, 10, 12). Do polemiki Ś-iej nawiązał Boy w powstałym w r. 1906 wierszu „Replika kobiety polskiej” („Słówka”, Kr. 1913). W l. 1903—4 na łamach „Gazety Polskiej” (nr 74—143) i „Słowa Polskiego” (od nr 163), a w r. 1904 „Dziennika Polskiego” (Dortmund, nr 198—225) publikowała Ś. powieść ze stosunków krakowskich Obok szczęścia (wyd. z podtytułem Powieść współczesna, W. 1904), uznaną po latach za jej «najciekawszą i najbardziej dojrzałą młodopolską powieść» (G. Matuszek). W tygodniku dla dzieci „Moje Pisemko” (1903 nr 49—50) opublikowała wspólnie z Zofią Antoniną Kowerską (podpisaną Z.A.K.) obrazek w trzech odsłonach pt. Dar królewny (wyd. osobne, W. 1917). W r. 1905 ukazały się, dobrze przyjęte przez krytykę i czytelników, przekłady Ś-iej powieści „Rudera” V. Blasco Ibañeza (z jęz. hiszpańskiego, W.) oraz „Historii mojego życia” H. Keller (z jęz. angielskiego, W.). Ś. była członkiem Tow. Polska Sztuka Stosowana i Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W „Przeglądzie Polskim” opublikowała szkic Dwie kaplice (T. 157: 1905 z. 1, wyd. osobne pt. Dwie polskie kaplice, Kr. 1905), poświęcony kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze krakowskiej i kaplicy św. Kazimierza w katedrze w Wilnie.
W l. 1906—7 mieszkała Ś. we Lwowie; jej powieść Młodzi ukazywała się w r. 1906 na łamach „Słowa Polskiego” (nr 294—579) i „Gazety Polskiej” (nr 89—251). Przełożoną z języka niemieckiego powieść E. Sandta „Cavete!” zamieściła w r. 1907 w „Słowie Polskim” (nr 269—489), a w r. 1908 w „Dzienniku Chicagowskim” (nr 200—298). Uczestniczyła w emancypacyjnym ruchu kobiecym; w r. 1907 została zastępczynią przewodniczącej zarządu lwowskiego oddz. stow. Czytelnia dla Kobiet. W marcu t.r. wygłosiła odczyt pt. Prawo wyborcze kobiet w Anglii a reforma wyborcza w państwie austriackim. W wydawanym w Wiedniu piśmie „Polnische Post” publikowała w l. 1907—11 artykuły i listy dotyczące polskiego ruchu kobiet, m.in. Aufsätze über die Frauenbewegung in Polen. (Fortsetzung), Briefe über die polnische Frauenbewegung, Aus der polnischen Frauenbewegung; współpracowała też z krakowskim miesięcznikiem społeczno-oświatowym dla kobiet „Przodownica” (Widzenie Jasia, 1907 nr 5). Podpisała „List otwarty kobiet polskich do kobiet niemieckich” („Nowa Gaz.” 1908 nr 103), wspierając prowadzoną przez Sienkiewicza od grudnia 1907 akcję protestów przeciw wniesionemu do sejmu pruskiego projektowi przymusowego wywłaszczania Polaków. Po powrocie do Krakowa uczyła w l. 1908—14 języka francuskiego i historii literatury powszechnej w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim Heleny Strażyńskiej. Powieść Ś-iej Trudno inaczej… („Słowo Pol.” 1908 od nr 357, wyd. osobne, Lw. 1909, 1914) dotyczyła sytuacji życiowej kobiety po śmierci narzeczonego i urodzeniu nieślubnego dziecka. W dn. 29—30 X 1909 uczestniczyła w lwowskim Zjeździe Historyczno-Literackim im. Juliusza Słowackiego. Przetłumaczyła z języka włoskiego „Novella d’amore” M. Serao („Słowo Pol.” 1909 nr 370—376 z przerwami), a z języka angielskiego dramat G. G. Byrona „Kain” (Lw.—Złoczów 1910). W r. 1912 weszła w skład komitetu krakowskiego, organizującego w Pradze wystawę „Kobieta polska” (jako współodpowiedzialna z Michaliną Mossoczową za dział: Literatura, beletrystyka, poezja, książki dla ludu i młodzieży, pisma redagowane przez kobiety). Na łamach „Słowa Polskiego” (1913 nr 546, 550, 554) ukazała się jej nowela Świętokradcy oraz niedokończona powieść Prorok (1914 nr 127—418 z przerwami), o filozofie Wincentym Lutosławskim. W marcu 1914 wygłosiła w Krakowie odczyt o aktorce Wandzie Siemaszkowej.
W l. 1913—14 współpracowała Ś. z „Dziennikiem Kijowskim”, publikując recenzje książek w rubrykach: „Z niwy poezji” i „Z literatury pobratymczej”. Lata pierwszej wojny światowej (1914—18) spędziła na Ukrainie (w Kijowie, Odessie i Symferopolu). Napisała w tym czasie powieść dla młodzieży Spuścizna ojcowska (Kijów 1917). W r. 1918 zamieszkała w Warszawie, gdzie podjęła pracę tłumaczki w MSZ. Ok. r. 1920 wróciła do Krakowa. Została członkiem polsko-włoskiego Tow. im. Dantego Alighieri i zajęła się tłumaczeniem „Boskiej komedii” Dantego (fragmenty czytała w marcu 1924 w Collegium Novum UJ, a urywki pieśni XI zamieściła w rozprawie Św. Franciszek a Dante, „Przegl. Powsz.” T. 170: 1926). Od czerwca do września 1925 jako urzędniczka Poselstwa RP przebywała w Pradze. Przełożyła z języka hiszpańskiego kolejną powieść Blasco Ibañeza „Ziemia wyklęta” (W. 1926). W rozgłośni krakowskiej Polskiego Radia wygłaszała pogadanki literackie (Zaraza w Gibraltarze, 1927, Dante jako alpinista, 1931). Ok. r. 1930 została członkiem rzeczywistym ZLP. W wileńskiej Książnicy-Marianum wydała w r. 1934 szesnastostronicowe rozważania pt. Rekolekcje zamknięte. Rozpoczęła w tym czasie pracę nad «biografiami ożywionymi» i pierwszą z nich poświęciła Richardowi Wagnerowi pt. Prometeusz i perliczka. Powieść biograficzna (W. 1936, wyd. następne, W. 1959, e-book 2014). Niebawem ukazała się kontynuacja tego utworu: Królowie. Powieść z życia i epoki Ryszarda Wagnera (Kr. 1937—8 cz. 1—2), splatająca losy Cosimy Wagner, F. Liszta, Ludwika II Bawarskiego i F. Nietzschego. Obie książki były dobrze przyjęte z uwagi na «umiar i wielką delikatność w traktowaniu tematów „najdrażliwszych”» (Z. Starowiejska-Morstinowa, „Kultura” 1938 nr 28). W r. 1939 ukończyła trzecią część cyklu wagnerowskiego pt. Mocarze (W. 1961). Książkę Zygmunt. Powieść biograficzna o Zygmuncie Krasińskim, publikowaną fragmentarycznie w „Bluszczu” (1939 nr 2—3, 5—7), ogłosiła w r. 1939 (W., Londyn 1960 I—II, wyd. 2, Londyn 1961); uznano ją za «wyborny portret psychiczny» poety (W. Pietrzak, „Prosto z Mostu” 1939 nr 36), przyznając Ś-iej «„miejsce naczelne” wśród piszących powieści biograficzne» (W. Miłaszewska, „Rodzina Pol.” 1939 nr 8). Po drugiej wojnie światowej Juliusz Kleiner („Pam. Liter.” 1947) pisał o «darze wczuwania się» i «dążeniu do wierności i prawdy», choć dostrzegał też «pewne niedociągnięcia» powieści. W lipcu 1939, podczas pobytu nad jeziorem Świteź, rozpoczęła Ś. pracę nad powieścią biograficzną poświęconą Adamowi Mickiewiczowi.
W czasie okupacji niemieckiej Ś. mieszkała nadal w Krakowie. Służyła w ZWZ/AK, w swoim mieszkaniu przechowywała broń i tajną prasę, organizowała zebrania konspiracyjne. Kontynuowała pisanie powieści o Mickiewiczu, a w r. 1942 wydała spolszczenie Bajek japońskich (Kr.). Po zakończeniu wojny ogłaszała od r. 1946 liczne recenzje i tłumaczenia w czasopismach: „Listy z Teatru”, „Słowo Polskie”, „Słowo Powszechne”, „Tygodnik Powszechny”, „Współczesność”, „Życie Literackie”. T.r. polemizowała z Leonardem Podhorskim-Okołowem w „Odrodzeniu” (nr 11, 20, 22), „Dziś i jutro” (nr 21) i „Listach z Teatru” (nr 8) na temat bohaterek erotyków Mickiewicza. W „Nowinach Literackich” (1947 nr 36) broniła pamięci Stanisława Brzozowskiego. Ocenzurowany fragment powieści o Mickiewiczu ukazał się w r. 1946 w czasopiśmie „Nauka i Sztuka” (nr 3). W „Bibliotece Arcydzieł Poezji i Prozy” pod redakcją Stanisława Pigonia opublikowała w r. 1947 (Kr., wznowienie: Kęty 1999, 2001, dodr. 2006) przekład „Boskiej komedii”. Poprzedzony Przedmową tłumaczki oraz drugą, Konstantego Michalskiego, został wyróżniony przez slawistów G. Mavera i E. Damianiego („La Cultura nel mondo” 1947 nr 4—6, „Belfagor” 1947 z. 6) za «talent interpretacyjny i zadziwiające zdolności poetyckie». Porównując przekład Ś-iej z tłumaczeniem Edwarda Porębowicza, krytycznie ocenił go jednak Walerian Preisner („Dante i jego dzieła w Polsce”, Tor. 1957), natomiast zdaniem Konrada Górskiego („Aluzja literacka”, w: tenże, „Z historii i teorii literatury”, S. 2, W. 1964 I) był on «nierównie wierniejszy niż Porębowicza». Walory dzieła Ś-iej podnosili: Jerzy Starnawski („Antyk w Polsce”, Ł. 1992 cz. 1), Jadwiga Konieczna-Twardzikowa („Przekład, jego tworzenie się i wpływ”, w: „Między oryginałem a przekładem”, Kr. 1996 II) oraz Andrzej Litwornia („Dantego, któż się odważy tłumaczyć?”, w: „Studia o recepcji Dantego w Polsce”, W. 2005). Na posiedzeniu Komisji Filologii Zachodnioeuropejskiej PAU wygłosiła Ś. w r. 1948 odczyt pt. Dante i Alpy. W PSB (1948 VI) zamieściła biogram działaczki społecznej, nauczycielki i pisarki, Marii Dynowskiej.
Od r. 1948 publikowała Ś. w tygodnikach „Odrodzenie” i „Dziś i jutro” artykuły dotyczące inscenizacji dramatu na scenach polskich. Przetłumaczyła z języka czeskiego powieści H. Maliřovej „Mariola” (W. 1949) i P. Jilemnický’ego „Kawałek cukru” (W. 1950, wyd. 2 poprawione pt. „Kostka cukru”, W. 1951). Wzięła udział w ogólnokrajowym Zjeździe Polonistów (8—12 V 1950), zorganizowanym w Warszawie przez Podsekcję Badań Literackich I Kongresu Nauki Polskiej, IBL i Tow. Literackie im. Mickiewicza; relację z dyskusji zjazdowych, m.in. nad towianizmem, zamieściła w „Dziś i jutro” (1950 nr 23). Od r. 1951 pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Sekcji Tłumaczy ZLP. Zmagając się z niedostatkiem, korzystała ze stypendiów Min. Kultury i Sztuki oraz zasiłków, przyznawanych przez ZLP. W swoim mieszkaniu przy ul. Zyblikiewicza 5/26 prowadziła w soboty jeden z ostatnich salonów literackich Krakowa. Odpoczywała najchętniej w Domu Pracy Twórczej im. Stefana Żeromskiego w Zakopanem. W l. 1955—6 wydała w dwóch tomach długo przygotowywaną powieść z życia Mickiewicza pt. Adam (W.); tom drugi został poprzedzony przedmową Kleinera. Powieści zarzucano «brak idei przewodniej», «zaburzenia w artystycznej fakturze», «rozmazanie, zagubienie w realiach» (Z. Pędziński, „Kamena” 1958 nr 17). Ś. recenzowała w „Słowie Powszechnym” przedstawienia Teatru im. Słowackiego w Krakowie, m.in. O czterech premierach „Kordiana” (1956 nr 132), „Wyzwolenie” Wyspiańskiego (1958 nr 5). Planowanej powieści o Słowackim pt. Juliusz i Salomea nie ukończyła, jej fragmenty opublikowała w: „Dziś i jutro” (1952 nr 36, 1953 nr 22), „Od A do Z” (1956 nr 46), „Współczesności” (1959 nr 24) oraz „Życiu i Myśli” (1959 nr 1/2). Czasy swej młodości przedstawiła w Moich wspomnieniach („Słowo Powsz.” 1956 nr 61—252 z przerwami). W dn. 25—29 XI 1959 wzięła udział w sesji współorganizowanej przez IBL PAN z okazji 150. rocznicy urodzin Słowackiego. Wspierała inicjatywę odbudowy pałacyku w Opinogórze i powołania tam w r. 1961 Muz. Romantyzmu. W r. 1962 została członkiem Międzynarodowej Akad. Sztuki, Literatury i Nauki w Rzymie «Artis Templum». Zmarła 12 I 1963 w Krakowie, została pochowana 15 I w grobie rodzinnym na cmentarzu Rakowickim (kw. Ha); dochód ze wznowień swoich utworów przeznaczyła na ufundowanie stypendium im. Tytusa Świderskiego. Była odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956) i Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955). We wspomnieniach pośmiertnych wskazywano na jej religijność, niezależność, prawość charakteru i zmysł humoru. Twórczość Ś-iej została uznana przez Gabrielę Matuszek za «„intrygujący fenomen” […] pisarki trzech epok».
Ś. nie założyła rodziny.
Korespondencja Ś-iej oraz jej rękopisy, bruliony i maszynopisy zostały złożone w B. Jag. (sygn. 7366).
Fot. w: B. ZLP, Kopiec wspomnień, Kr. 1964 oraz przez Walerego Rzewuskiego w B. Jag. (sygn. Fot. JF 1132 teka 9 I); — Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae, Kr. 2014 III; Dawni pisarze pol., IV; Dramat pol., III; Grzegorczyk P., Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956—1967, W. 1986 cz. 2; Literatura XX w.; Literatura pol. Enc., II; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Nowy Korbut, XV; Pol. bibliogr. liter. za r. 1946 i n.; Słown. pseudonimów, I—IV; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 2003 VI; — Matuszek G., Biała plama, młodopolskie utwory Aliny Świderskiej: „Zygmunt”. Zapomniana biograficzna powieść o artyście, w: Maski i demony wczesnego modernizmu, Kr. 2014; taż, O młodopolskich powieściach Aliny Świderskiej, w: Literatura niewyczerpana. W kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863—1914. W. 2014; Sierotwiński S., Krakowskie podziemie literackie pod okupacją hitlerowską, Kr. 1971; Wydrycka A., Alina Świderska, w: Zapomniane głosy. Krytyka literacka kobiet 1894—1918. Wybór tekstów, Białystok 2006 I; — „Kur. Lwow.” 1918 nr 287; „Tyg. Powsz.” 1961 nr 49 (wywiad ze Ś-ą); — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1963: „Przekrój” nr 928, „Tyg. Powsz.” nr 4 (P. Grzegorczyk), „Więź” nr 3 (J. Smosarski), „Życie Liter.” nr 3 (W. Bodnicki, fot.); — Arch. Narod. w Kr.: Wypis danych z aktu ur.; Arch. ZLP w W.: Teczka osobowa, nr 1538; B. Jag.: sygn. 7366 III, 9096 IV, 10574 III, 10830 III, 11310 IV, 11389 III, 11716 III, 11758 IV, sygn. Przyb. 42/93, 73/71, 74/71, 75/71, 76/71, 77/71, 78/71, 79/71, 80/71, 141/73, 184/01, 205/74, 233/89, 295/11, 318/80, 396/70, 463/77, 495/04, 553/14; B. ZLP w W.: Zbiór wycinków prasowych; IBL PAN: Arch. Elizy Orzeszkowej I, nr 800, Kartoteka bibliogr. A. Bara.
Maria Kotowska-Kachel