Markowski Julian (1846–1903), rzeźbiarz, kamieniarz, powstaniec z 1863 r. Ur. we Lwowie (czasem błędnie podana jest data 1848), był synem Mikołaja i Marii z Schimserów. Ojciec jego był z zawodu mechanikiem, matka pochodziła ze znanej rodziny rzeźbiarskiej osiadłej we Lwowie od r. 1812. Już w dzieciństwie M. zetknął się z rzeźbą w pracowni dziadka Jana Schimsera (zm. 1856). Wykształcenie ogólne zdobywał w szkole realnej we Lwowie. Pod wpływem patriotycznych nastrojów wnet oddał się M. działalności niepodległościowej: był adiutantem naczelnika IV dzielnicy, werbował do powstania, zbierał podatki, służył w policji narodowej. W r. 1863 zaciągnął się do oddziałów Leona Czechowskiego i Aleksandra Waligórskiego w Lubelskiem, i, jako podoficer podkomendny kpt. Edmunta Ślaskiego w 2. Kompanii Strzelców Bezpardonnych, bił się pod Potokiem, Lipinami, Borowem, nad Tanwią i pod Krzeszowską Hutą (22 III 1863), gdzie odniósł rany bagnetem w lewą rękę. Po powstaniu styczniowym próbował M. różnych zajęć, m. in. występował w teatrze wędrownym Łobojków. Jako towarzysz dziecięcych lat Wandy Monné M. zbliżył się w r. 1866 do Artura Grottgera i za jego radą porzucił aktorską włóczęgę, aby poświęcić się rzeźbie. Uczył się pod kierunkiem Parysa Filippiego we Lwowie, a następnie dzięki pomocy rodziny Dzieduszyckich wyjechał do Wiednia (studiów M-ego w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych nie potwierdzają wypisy A. Hajdeckiego, B. PAN Kr. rkp. 2170). Wróciwszy do Lwowa, założył M. w r. 1870 przy ul. Piekarskiej 83 zakład rzeźbiarsko-kamieniarsko-dekoracyjny odznaczony na Powszechnej Wystawie Krajowej w r. 1894 wielkim złotym medalem. W r. 1901 miał filię zakładu również w Stanisławowie. Uczniem M-ego był Grzegorz Kuźniewicz.
M. rzeźbił głównie w piaskowcu, granicie i marmurze. Wykonał mnóstwo pomników nagrobnych (w tym ponad dwadzieścia figuralnych) na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, np.: Stanisława Juliusza Zborowskiego (1870 – wspólnie z Antonim Kurzawą), Grzegorza Michała Szymonowicza (1875), Seweryna Goszczyńskiego (1877), Macieja Ramacha (1883), F. H. Richtera (1883), Marcelego Ciemirskiego (1885), Ludwika Markowskiego (1887) oraz hr. Czackiego, Morawskiego, Festa, Wallischa, Turkuła, Kisslów, Jaroschów, Kochmanów, Fellnerów, Stachowiczów, Winnickiej, dzieci Miączyńskich i in.; na cmentarzu w Stanisławowie nagrobek Z. i K. Mroczkowskich, zaś w Tarnopolu – Terleckich (ok. r. 1890). Ponadto wykonał M. we Lwowie pomnik Józefa Kapuścińskiego na wzgórzu straceń, Jana Kilińskiego w parku Stryjskim (1894), Bartosza Głowackiego w parku Łyczakowskim (odsłonięty w r. 1906), a także współpracował z T. Barączem przy pomniku Jana III Sobieskiego (1891); dla Sanoka wyrzeźbił pomnik Tadeusza Kościuszki. Z innych dzieł M-ego we Lwowie należy wymienić: epitafium Franciszki z Dzieduszyckich Borkowskiej w kościele Bernardynów, marmurowy posąg Fortuna wieńcząca pracę (1892) w przedsionku dawnej Galicyjskiej Kasy Oszczędności oraz rzeźby alegoryczne (m. in. personifikacja Muzyki) dla Teatru Miejskiego <1900>). Na ścianie Domu Polskiego w Czerniowcach umieścił M. epitafium pamiątkowe z wizerunkiem Adama Mickiewicza.
Oprócz twórczości rzeźbiarskiej M. ogłosił drukiem w r. 1890 broszurę Cmentarz Łyczakowski w opisie pomnikowych rysów, która stanowiła krytyczne uzupełnienie szkicu Władysława Ciesielskiego „Pomnikowe rysy z cmentarzy lwowskich” (Lw. 1890). W r. 1894 M. był członkiem Tow. dla Rozwoju i Upiększania miasta Lwowa. W r. 1899 powołano go do zarządu tamtejszego Związku Artystów Polskich. Swoje prace wystawił M. w r. 1896 w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (Portret mężczyzny, brąz) i w r. 1900 lub 1901 we Lwowie (Popiersie, marmur). M. należał do popularnych postaci w środowisku lwowskim, odznaczał się piękną prezencją i urokiem osobistym. Jako rzeźbiarz miał M. dobrze opanowany warsztat twórczy. Jego rzeźby o poprawnej naturalistycznej formie cechuje akademicki eklektyzm. Niektóre z nich przetrwały do dziś we Lwowie. Trzy studia portretowe M-ego znajdują się u syna Władysława, a marmurowa Głowa fauna u rodziny w Budapeszcie; nie zachowały się natomiast szkice z pól bitewnych powstania styczniowego posiadające wartość historyczną. Zmarł M. na zapalenie płuc 13 (nie 14) I 1903 we Lwowie i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.
M. był żonaty dwa razy; z małżeństwa z Czajkowską miał córkę Julię Elżbietę, natomiast z Klarą Karoliną z Szydłowskich (ur. 10 VIII 1860 w Rozsnyó na Węgrzech) miał synów: Tadeusza, zm. w dzieciństwie, Mieczysława, poległego na froncie serbskim w r. 1915, Juliana, poległego w Osipowiczach w r. 1920, i Władysława (ur. 1896), adwokata w Milanówku, oraz córki: Zofię (zm. 1932), zamężną za płkiem honwedów Arpadem Rimanoczy, i Marię (zm. w r. 1926 w Budapeszcie).
Fot. M-ego ok. r. 1903 w zbiorach autora; Liczne fot. u syna Władysława Markowskiego w Milanówku koło Warszawy; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; W. Enc. Ilustr.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, s. 212, 423; Ilustrowany przewodnik po Lwowie i Powszechnej Wystawie Krajowej, Lw. 1894 s 12, 145, 146, 148, 149, 151, inseraty s. 8; Medyński A., Ilustrowany przewodnik po cmentarzu Łyczakowskim, Lw. 1937 s. 11, 56, 65, 76, 79, 90, 97; Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lw. 1925 s. 99, 132; Wiczkowski J., Lwów, jego rozwój i stan kulturalny, Lw. 1907 s. 68; – Chołodecki Białynia J., Księga pamiątkowa w 40 rocznicę powstania r. 1863–1864, Lw. 1904 s. 297; Czołowski A., Jan III i jego pomnik we Lwowie, Lw. 1898 s. 30; Lityński M., Pamiątkowy opis Teatru Miejskiego we Lwowie, Lw. 1900 s. 11; Nimenko A. V., Ukrain’ska skul’ptura drugoi polovyny XIX – počatku XX st., Kyïv 1963 s. 51, 61–2, 110; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Wr.–Kr.–W. 1967; – Arthur i Wanda. Listy – Pamiętniki, Oprac. M. Wolska i M. Pawlikowski, Medyka–Lw. 1928 I; Wolska M., Obertyńska B.,Wspomnienia, W. 1974; – „Biesiada Liter.” 1906 I nr 29 s. 60; „Czas” 1903 I nr 16; „Gaz. Narod.” 1903 I nr 10 s. 2 (nekrolog); „Kraj” 1903 I nr 2 s. 15 (nekrolog); „Tyg. Illustr.” 1876 II nr 39 s. 199, 1890 II nr 45 s. 303, 1900 II nr 41 s. 812, 1901 II nr 31 s. 612, 1903 I nr 4 s. 78 (nekrolog, reprod. fot.); „Wiad. Artyst.” 1900 nr 4/5 s. 41; – B. Ossol.: rkp. 7475/I (list M-ego z 11 II 1901 do Sekretarza TPSP w Lw.); – Informacje i wspomnienia syna M-ego Władysława w liście do autora z 15 II 1972.
Michał Domański