Cengler Faustyn (Juliusz F.) (1828–1886), rzeźbiarz. Ur. 15 II w Krakowie z dość zamożnych rodziców, Wawrzyńca i Reginy z Bąkowskich, uczył się rzeźby w Krakowie w Instytucie Technicznym pod K. Ceptowskim. Przeznaczony do zawodu złotniczego, praktykował w Krakowie u Westwalewicza, po czym udał się w celu szerszego wykształcenia do Drezna, gdzie bawił do r. 1849. Po powrocie poświęcił się rzeźbiarstwu, wstąpił do Akademii w Wiedniu i do pracowni rzeźbiarza A. Fernkorna, czego następstwem było przybranie go przez Fernkorna do pomocy przy wykonywaniu konnego pomnika arcyks. Karola, wzniesionego w wiedeńskim Burgu. W pierwszym okresie twórczości C-a powstała figura Chrystusa, ukazującego rany, ofiarowana przezeń w r. 1850 kościołowi dominikanów w Krakowie, dziś nieznana.
Zwiedziwszy Monachium i Paryż, osiedlił się C. z końcem r. 1858 w Warszawie i utrzymywał tu pracownię do końca życia. Działalność swą nagiął ku rzeźbie budowlanej, sztukatorstwu i kamieniarstwu, modelując i kując figury dekoracyjne na gmachy i na nagrobki. Rzeźby jego mieszczą się na fasadach warszawskich kościołów: św. Piotra i Pawła, św. Stanisława na Woli (tamże też w kruchcie), u Wszystkich Świętych (w nawie środkowej – Chrystus na krzyżu). Posiadają je również: kościół w Wilanowie (na fasadzie), katedra w Kielcach i jej dzwonnica, fara w Piotrkowie (nagrobek Burghardów, z podpisem: Faustyn Cengler Polonus), kościół w Krasnem (ołtarz), w Rząśni (ołtarz i pomnik Placzkowskich, 1872) i in. Wykonał w l. 1865–9 6 figur alegorycznych na pałacu Kazimierzowskim w Warszawie, mieszczącym podówczas uniwersytecką bibliotekę (później zdjęte wraz z attyką, na której stały), oraz 6 na budynku fizyki i chemii w uniwersytecie (istniejące), 5 popiersi (1866), uosabiających rodzaje wina, na kamienicy przy pl. Dąbrowskiego nr 5, dla ówczesnego właściciela, winiarza Maringe’a, 5 figur alegorycznych na kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu nr 50, popiersia sławnych mężów polskich dla dekoracji pałaców w Krasnem i Ursynowie (nadto w ostatnim 4 pory roku w postaci dzieci). Odnawiał historyczne pomniki w Krakowie (po pożarze 1850 r.) i pomnik Tarły w kościele jezuitów w Warszawie (1864). Korzystnie świadczą o C-rze portrety i medaliony, jako to: malarza Januarego Suchodolskiego, prof. Fr. Kwieta (w Zbiorze odlewów gipsowych Uniwersytetu J. Piłsudskiego), budowniczego J. Orłowskiego, ks. Jakubowskiego, Fr. Szustra (właściciela Mokotowa), K. Estreichera, Deotymy i in. Powodzenie miały całopostaciowe portrety dzieci, wprowadzane przezeń na nagrobki (parę na Powązkach). Próbował również komponować figury konne.
Wobec najlepszych nawet utworów C-a określenie jego talentu przez Łuszczkiewicza słowem »wysoki« jest jednak przecenieniem. Niejednokrotnie zapożyczał się w pomysły. Przedsiębiorczości towarzyszyła pobieżność tworzenia. W końcowej fazie działalności zapał do sztuki ustąpił przed zwątpieniem we własne siły. Umysłowo rzutki, brał się C. szczególnie w młodszych latach do pędzla i pióra, uprawiał poezję (nie drukując), pozostawił w rękopisie z r. 1864 dzieje rzeźby. Był pierwszym u nas krytykiem rzeźby, pisywał w l. 1867–75 sprawozdania o ruchu w tej dziedzinie w kalendarzu J. Jaworskiego.
Zasługi życia C-a wyrażają się jeszcze na polu pedagogii. Od r. 1867 uczył przez 15 lat rzeźbiarstwa w warszawskim Instytucie Głuchoniemych. Szkołą była również jego pracownia. Przesunęli się przez nią P. Weloński, H. Marczewski i in. Mimo uznania zawodowego i dobrobytu zakończył życie samobójstwem w Krakowie 29 IV 1886.
»Tyg Il.«, W. 1859/60, 38, 1871, II 293, 1895, I 33; »Kłosy«, W. 1865, II 122, 1875, II 72, 79 n., 1886, I 326 (nekrolog przez J. H.[eppena]), 336 (portret); »Gazeta Polska«, W. 1863, nr 159, 171; »Gazeta Warsz.«, W. 1864, nr 73, 1865, nr 249, 1866, nr 68; »Kurjer Warsz.«, W. 1864, nr 31, 77; J. Jaworskiego Kalendarz polski illustrowany, W. 1865, 137, 1866, 136, 1867, 136, 144, 1868, LXVII, 1869, 44, 1870, XXXVI 76, 1871, 7, 61, 1872, 5, 69, 1873, 57–8, 1874, 5, 56, 1875, 64, 66, 1876, 5, 55, 1877, 4; Sprawozdanie Komitetu Tow. Zachęty sztuk piękn., W. 1874, 92, 1875, 65, 1876, 64, 1878, 46, 1879, 42, 1886, 62–3 (nekrolog przez H. Marczewskiego); W. Enc. Il.; Łuszczkiewicz W., Kartka z dziejów rzeźbiarstwa, w Kalendarzu krak. J. Czecha na r. 1896 (i w odb., s. 25–6).
Zygmunt Batowski