Ossowski Juliusz Jan, krypt. J. J. O., Os. (1855–1882), językoznawca, historyk-regionalista i etnograf. Ur. 4 XI w Starogardzie Gdańskim, był starszym synem mistrza kowalskiego Henryka (zm. 1868) oraz Marianny Skibińskiej. Od r. 1862 O. uczęszczał do szkoły elementarnej w Pelplinie, potem do tamtejszego Collegium Marianum (1864–72), następnie (od r. 1872) uczył się w gimnazjum w Chełmnie, gdzie (1874) złożył egzamin dojrzałości. Pracował tamże jako urzędnik pocztowy. W r. 1875 wyjechał do Wrocławia i zapisał się na wydział filozoficzny uniwersytetu; studiował filologię i językoznawstwo porównawcze (m. in. filologię klasyczną pod kierunkiem M. Hertza, A. Rossbacha, A. Reifferscheida, orientalną i sanskryt u A. F. Stenzlera i B. Dorna oraz germanistykę u K. Weinholda; natomiast podana przez O-ego w curriculum vitae jego dysertacji doktorskiej wiadomość o studiach slawistyki u Władysława Nehringa nie znajduje potwierdzenia w źródłach uniwersyteckich), a także filozofię (u W. Diltheya). W marcu 1877 O. przerwał ze względów zdrowotnych studia i podjął pracę nauczyciela prywatnego we Wrocławiu. Stamtąd udał się do Królewca, gdzie (1877–80) kontynuował studia językoznawcze oraz uzupełniał historyczne. Brał udział w powstałym w maju 1877 Kółku Towarzyskim Polskim w Królewcu skupiającym akademików i kupców; pełnił w nim funkcje sekretarza.

Studia w Królewcu poszerzyły dotychczasowe zainteresowania O-ego; w zakresie gramatyki porównawczej był uczniem A. Bezzenbergera, filologii klasycznej – L. Friedländlera, H. Jordana i H. Merqueta, sanskrytu – R. Garbego oraz G. H. F. Nesselmanna, lituanistyki – F. Kurschata, germanistyki – O. Schadego, historii – H. Prutza. W r. 1878 O. uzyskał stypendium toruńskiego Tow. Pomocy Naukowej. W poł. 1879 r. ponownie przerwał studia i pracował w charakterze nauczyciela domowego w Czerwonej pod Ełkiem. W tym czasie zwrócił swe zainteresowania przede wszystkim w kierunku historii, a zwłaszcza etnografii Mazur. Nawiązał też kontakt z Filipem Sulimierskim, redaktorem warszawskiego „Wędrowca” i „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego”. O. stał się jednym z pierwszych współpracowników „Słownika”, w którym (W. 1880–1 I–II) zamieszczał artykuły dotyczące terenu Mazur, podpisywane kryptonimem Os. W r. 1880 powrócił do Królewca i uwieńczył swe studia doktoratem (promocję odbył 24 VI t. r.) na podstawie dysertacji Ueber den Lautwerth einiger Palatale im Sanskrit (Königsberg 1880), w której m. in. podniósł wkład i rolę nauki polskiej w badaniach nad sanskrytem. Po uzyskaniu doktoratu wyjechał z Królewca do swego brata Henryka (1857–1930), studenta teologii (później księdza) w Subkowach koło Tczewa. Ponieważ stan jego zdrowia znowu się pogorszył (O. zapadł na chorobę płuc), leczył się w Pelplinie; tam (był gorącym katolikiem) wszedł w bliski kontakt z ks. J. Jeschke, bpem sufraganem chełmińskim. Podleczywszy się, powrócił do Królewca, gdzie pracował bardzo intensywnie naukowo; prowadził też starania o uzyskanie stałego zatrudnienia w bibliotece uniwersyteckiej, czego już nie udało mu się osiągnąć. W ciężkiej sytuacji materialnej przyszedł mu wówczas z pomocą Sulimierski, który w tym celu zainicjował składkę wśród czytelników „Wędrowca”.

Dysertacja doktorska nie była debiutem autorskim O-ego; już wcześniej próbował dokonać wolnego przekładu staroindyjskiej epopei „Mahâbharaty”, której fragment pt. „Sâvitri. Powiastka indyjska” ogłosił w poznańskim tygodniku „Lech” (1878 nr 52). Jako tłumacz przyswoił także czytelnikowi polskiemu poemat litewski „Metas” K. Donalitiusa (Donelaitisa) pt. „Rok. Poemat sielski w czterech pieśniach” („Przegl. Pol.” 1882/3 t. 3), który już pośmiertnie (we fragmencie) wydał przyjaciel O-ego Maksymilian Andryson. Tematyki historyczno-filologicznej dotyczyła jedynie rozprawa Zabytki języka dawnych Prusaków („Roczn. Tow. Nauk. w Tor.” 1880). Główny dorobek badawczy O-ego stanowiły prace dotyczące historii i etnografii Mazur, a mianowicie: O Mazurach pruskich („Wędrowiec” 1881 nr 210–13), część wstępna zamierzonego do „Słownika geograficznego” syntetycznego ujęcia zagadnień geograficznych, historycznych i etnograficznych tego regionu (rozprawa ta nie weszła do „Słownika”, tam bowiem hasło „Mazowsze pruskie” ogłosił w r. 1885 ks. Romuald Frydrychowicz) oraz Przyczynek do literatury mazurskiej, skromnie zatytułowana ambitna próba zarysu piśmiennictwa Mazur XIX wieku w dwóch częściach: pierwszą, poświęconą kalendarzom z l. 1835–81 ogłosił w warszawskim „Ateneum” (1882 t. 3), drugą, omawiającą czasopiśmiennictwo w l. 1842–81 (w dwóch wersjach), już pośmiertnie opublikował Andryson w „Wędrowcu” (1882 nr 31–5) oraz w „Dzienniku Poznańskim” (1882 nr 43–4, 46, 49–50, i odb. P. 1882). O. był pierwszym polskim autorem, który podjął gruntowne badania nad piśmiennictwem mazurskim XIX w. Pod koniec życia ogłosił fragment większej całości pt. Szkice etnograficzne z pruskiej Litwy w ostatnich trzech wiekach („Wędrowiec” 1882 nr 1–6, 16–17), stanowiące wynik pionierskich zainteresowań w nauce polskiej historią, obyczajowością, wierzeniami i literaturą ludową mieszkańców północnego pogranicza terenów Mazur i Litwy, głównie w XVII–XIX w. Swe znawstwo w zakresie historii i etnografii Mazur O. wykazał również w recenzjach ogłaszanych w „Altpreussische Monatsschrift” (1881–2), popularyzując tam polskie piśmiennictwo etnograficzne, historyczne i geograficzne. O. zmarł na suchoty 4 II 1882 w Królewcu. Rodziny nie założył.

Pozostawił w rękopisie liczne przyczynki i studia etnograficzne, a także wyciągi i notatki bibliograficzne głównie o tematyce lituanistycznej i slawistycznej, których los nie jest znany. Jego dorobek pisarski wykorzystywany był przez wszystkich badaczy historii kultury Mazur.

Altpreussische Bibliographie 1880, 1882, „Altpreuss. Monatsschr.” Bd 18: 1881 s. 709, Bd 20: 1883 s. 671; Estreicher w. XIX; Finkel, Bibliogr.; Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Lebediene E., Kristijono Donelaičio bibliografija, Vilnius 1964; Skobejko E., Jaworczakowa J., Bibliografia prac Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875–1960, Tor. 1961; Taszycki W., Bibliografia onomastyki polskiej do r. 1958, Kr. 1960; Wermke E., Bibliographie der Geschichte von Ost- und Westpreussen, Königsberg 1938; Ilustr. Enc. Trzaski; Lietuvių Enc.; W. Enc. Ilustr., (tu błędnie imię: Julian); W. Enc. Powsz. (PWN, 1973); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Oracki, Słown. Warmii; Słown. Geogr., I, II s. XI, XIV (Lista osób…, Objaśnienie podpisów pod artykułami); Stankiewicz M., Spis przedmiotów zawartych w stu tomach Przeglądu Polskiego 1866–1891, Kr. 1891; – Bieńkowski W., Kraków a Warmia i Mazury w XIX i XX w., „Roczn. Olsztyński” T. 11: 1975; Chojnacki W., Wydawnictwo i drukarnia Antoniego Gąsiorowskiego na Mazurach, „Roczn. Olsztyński” T. 2: 1959; Grygier T., Świadomość narodowa Mazurów i Warmiaków w polskich rachubach politycznych w latach 1870–1920, „Komun. Mazur.-Warmińskie” R. 11: 1962; Oracki T., Rozmówiłbym kamień…, W. 1976; Sembrzycki J. K., Krótki przegląd literatury ewangelicko-polskiej Mazurów i Szlązaków od r. 1670, Na wsi (1888) s. 42, 64, 65, 67; Wróblewski J., Geneza i początki rozwoju bibliotek ludowych na Mazurach, „Komun. Mazur.-Warmińskie” R. 17: 1968; tenże, Rewizje polskich bibliotek ludowych na Warmii i Mazurach w XIX wieku, tamże R. 16: 1967; – [Andryson M.] Królewiecki M., Notatki warmińsko-mazurskie, „Dzien. Pozn.” R. 24: 1882 nr 85, 87, 89, 93, 95, 97–9, 102, 107, 109, 110; Jahresbericht über das Königl. Cath. Gymnasium zu Culm für das Jahr 1874, Culm 1874 s. 48; Kłobukowski S., Z Prus Wschodnich (dawniej Książęcych), „Dzien. Pozn.” R. 24: 1882 nr 30 s. 2; Kolberg O., Dzieła wszystkie, Kr. 1966 XL s. XIV, XXI, XXXVII, XXXIX; Mazury i Warmia 1800–1870. Wybór źródeł, Oprac. W. Chojnacki, Wr. 1959; Sprawy Warmii i Mazur w korespondencji Wojciecha Kętrzyńskiego, Oprac. W. Chojnacki, Wr. 1952; Ustawy Kółka Towarzystwa Polskiego w Królewcu, Pelplin 1877; – „Altpreuss. Monatsschr.” Bd 19: 1882 s. 153–5; „Königsberger Hartungsche Zeitung” Jg 131: 1882 nr 32 Abend-Ausgabe s. 385; „Ostpreuss. Zeitung” Jg 34: 1882 nr 32 s. 3; „Tyg. Illustr.” T. 14: 1882 nr 366 s. 423 (J. Heppen); „Wędrowiec” S. 4 T. 1: 1882 s. 111, 147–8; – Arch. Diec. w Pelplinie: Księga uczniów Collegium Marianum w Pelplinie 1858–1921, rkp. bez sygn. s. 15 nr 48; Arch. Uniw. Wrocł.: Indeks J. J. O-ego, Testimonia… 1875–77, Rejestr studentów 1876/77, rkp. F 563 nr 134, F 469; WAP w Tor.: Akta Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Prus Zachodnich, rkp. II 778; – Informacje dr. Witolda Armona z Torunia oraz ks. Henryka Mrossa z Osielska (woj. bydgoskie) i korespondencja w posiadaniu autora.

Wiesław Bieńkowski