Rómmel (Rummel) Juliusz Karol Wilhelm Józef (1881–1967), generał dywizji WP. Ur. 3 VI w Grodnie. Pochodził ze szlachty kurlandzkiej, był synem Alfonsa, wyższego oficera armii rosyjskiej, i Marii z domu Marcinkiewicz, bratem Karola (zob.). Był wyznania luterańskiego. Wg Aleksandra Rummla w r. 1918 zmienił pisownię nazwiska z «Rummel» na «Rómmel».

R. ukończył korpus kadetów w Pskowie i wstąpił do 1 Gwardyjskiego p. artylerii polowej (pap). W r. 1903 ukończył Konstantynowską Szkołę Artylerii w Petersburgu. We wrześniu 1903 był mianowany podporucznikiem, we wrześniu 1905 porucznikiem, a we wrześniu 1909 podkapitanem. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej w l. 1904–5, za co otrzymał Medal Czerwonego Krzyża. Uczęszczał do Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego.

W czasie pierwszej wojny światowej walczył R. w szeregach 1 Gwardyjskiego pap. Był dwukrotnie ranny: w październiku 1914 lekko w głowę pod Dęblinem i w maju 1915 lekko w rękę pod Łomżą. W lutym 1915 awansował na kapitana, a w lipcu 1916 na pułkownika. Po rewolucji lutowej 1917 r. został wybrany jako delegat na zjazd Wojskowych Polaków Południowo-Zachodniego Frontu w Krzemieńcu i na zjazd Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie. Wstąpił do I Korpusu Wojsk Polskich w Mińsku. Stamtąd wysłano go do Kijowa i Żytomierza dla formowania oddziałów polskich. W dn. 22 XI 1917 przeszedł do III Korpusu Polskiego jako inspektor artylerii. Został przeniesiony do Związku Wojskowych Polaków w Żytomierzu. Od 14 I do 1 II 1918 sprawował dowództwo z rozkazu gen. Eugeniusza de Henning Michaelisa nad oddziałami polskimi w Kijowie. Z kolei sformował oddzielny dywizjon artylerii konnej III Korpusu składający się z trzech baterii, którego został dowódcą. Od 15 V do 10 VI t.r. był dowódcą Oddzielnej Lekkiej Brygady III Korpusu. Brał udział w walkach pod Starokonstantynowem, Antoninami, Starą Sieniawą, Niemirowem i Gniewaniem. Na skutek rozformowania III Korpusu Polskiego z dn. 10 VI 1918 przez władze austro-węgierskie, został internowany w miejscowości Uładówka pod Winnicą (od 10 VI – 11 VIII t.r.), skąd jednak uciekł i przedostał się do Warszawy.

W dn. 3 XI 1918 wstąpił R. do polskiego wojska w stopniu pułkownika. Przeprowadził przy pomocy zwołanych podkomendnych rozbrojenie oddziałów niemieckich w Rembertowie. Został następnie mianowany dowódcą obozu artylerii w Rembertowie, a na bazie zdobytego na Niemcach uzbrojenia (4 baterie armat) zorganizował pułk artylerii (który później otrzymał nr 8). Dn. 13 XII t.r. został dowódcą pap, który 29 V 1919 został przemianowany na 1 brygadę artylerii polowej Legionów. Uczęszczał na 3-tygodniowy kurs w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Warszawie. W wojnie polsko-radzieckiej 1919–20 r. brał udział w walkach na terenie Wileńszczyzny, pod Dźwińskiem, w ofensywie w korytarzu łotewskim, w operacji dynaburskiej (wzięcie Dźwińska). Z kolei brał udział w operacji kijowskiej (wzięcie Żytomierza i Kijowa) i w walkach odwrotowych z Ukrainy. Od 17 VI 1920 do 10 VII t.r. dowodził 1 Dyw. Piechoty Legionowej. Następnie był dowódcą zorganizowanej przez siebie 1 Dyw. Kawalerii, z którą toczył walki przeciwko konnej armii S. Budionnego od 25 VII t.r. Walczył we wschodniej Małopolsce, w obronie Lwowa oraz w rejonie Zamościa. Z dn. 11 IX t.r. objął jednocześnie dowództwo Korpusu Jazdy. Po rozbiciu konnej armii Budionnego, przeprowadził za nią pościg za Bug dokonując wypadów za Słucz oraz udanego zagonu na Korosteń (13 X 1920). Na skutek rozwiązania Korpusu Jazdy z dn. 14 XI 1920 został z powrotem dowódcą 1 Dyw. Kawalerii. Ten epizod swojego życia przedstawił w książkach pt. Moje walki z Budiennym. Dziennik wojenny b. d-cy 1. Dywizji Kawalerii, (Lw. [1932]) oraz Kawaleria polska w pościgu za Budiennym. Dziennik wojenny b.d-cy 7. Dywizji Kawalerii. Cz. druga (Lw. 1935). Ponadto fragmenty pierwszej z tych książek ukazały się jako Wspomnienia z bojów kawalerii (W. 1934), a drugiej z nich – jako: Kawaleria polska w roku 1920 (W. 1934). Od 28 II – 16 IV 1921 był uczestnikiem kursu informacyjnego dla wyższych dowódców w Warszawie. W dn. 22 VI 1921 został mianowany inspektorem jazdy przy Inspektoracie Armii nr 1 w Wilnie. Dn. 3 V 1922 awansował na generała brygady. Dn. 1 VI 1924 został mianowany dowódcą 1 Dyw. Kawalerii z siedzibą w Białymstoku. Z dn. 11 IX 1926 powołano go na stanowisko generała do prac przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. W dn. 1 I 1928 otrzymał awans na generała dywizji. Z dn. 27 VI 1929 został mianowany Inspektorem Armii, którym był do września 1939. Ogłosił artykuły: Rola kawalerii w przyszłej wojnie („Przegl. Kawaleryjski” 1924 nr 1), Uwagi o działaniach 1 dywizji kawalerii (tamże 1928 nr 10) oraz z Z. Chrząstowskim artykuł pt. Wybór form walki w natarciu kawalerii (tamże 1927 nr 1).

W marcu 1939 został R. wyznaczony na dowódcę armii «Łódź», którą zaczęto tworzyć w przewidywaniu wojny z Niemcami. W czasie kampanii wrześniowej dowodził tą armią do 6 IX t.r., kiedy to wraz ze swym sztabem został zbombardowany przez samoloty niemieckie i odjechał na inne miejsca postoju narażając się na zarzut opuszczenia swej armii. Dn. 8 IX t.r. przybył do Warszawy, gdzie został mianowany dowódcą armii «Warszawa», następnie kierował obroną stolicy i Modlina. Jego krytycy zarzucają mu, że w czasie bitwy nad Bzurą nie udzielił pomocy armii «Poznań» dowodzonej przez gen. Tadeusza Kutrzebę. W dn. 27 IX t.r., to jest w dniu rozpoczęcia rozmów z Niemcami w sprawie kapitulacji Warszawy, R. przekazał gen. Michałowi Tokarzewskiemu-Karaszewiczowi pełnomocnictwo do prowadzenia dalszej walki o utrzymanie niepodległości i całości granic, co stało się zalążkiem podziemnej organizacji: Służba Zwycięstwu Polski. Wspomnienia z tego okresu R. zawarł w artykułach pt.: Wrzesień 1939 (Wspomnienia) („Tryb. Ludu” 1957 nr 237, Warszawa broni się dalej… („Żołnierz Pol.” 1957 nr 17), Pamiętniki („Tyg. Demokr.” 1957 nr 37–46), Ostatnie dni obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. (tamże 1958 nr 48–51/2), Armia „Łódź” w kampanii wrześniowej. Ze wspomnień dowódcy armii („Wojsk. Przegl. Hist.” 1958 nr 2 s. 258–90, nr 3 s. 243–306), Armia „Warszawa” w kampanii wrześniowej. Ze wspomnień dowódcy armii (tamże 1958 nr 4 s. 251–99, 1959 nr 1 s. 153–222). Te dwa ostatnie artykuły ukazały się prawie że dosłownie w książce pt. Za honor i ojczyznę (W. 1958), która wywołała liczne krytyczne oceny, komentarze i polemiki. Na powyższy temat R. pisał jeszcze w artykułach pt. O prawdziwy obraz wrześniowych walk. Armia „Łódź” dobrze spełniła swój obowiązek („WTK” 1960 nr 44 s. 6–8) i Relacja o działalności instytucji i agend cywilnej obrony Warszawy (w: „Cywilna obrona Warszawa we wrześniu 1939 r. Dokumenty, materiały prasowe, wspomnienia i relacje”, W. 1964). Charakter wspomnieniowy nosi również artykuł pt. 20 i 45 lat wstecz („Dzien. Pol.” 1959 nr 1 z 1 IX, fot.).

Po kapitulacji Warszawy R. dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał m. in. w oficerskim obozie jenieckim VII A w Murnau, w którym pełnił funkcję starszego obozu. Po uwolnieniu R. złożył oświadczenie do prasy, w którym opisał warunki panujące w obozie oraz sposoby traktowania jeńców przez władze niemie („Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1945 nr 114 s. 2: artykuł pt. Historia obozu Murnau). Fragment wspomnień z tego okresu przedstawił w artykule pt. Decyzja. Z niepublikowanych wspomnień z obozu jeńców VII A w Murnau („Przekrój” 1963 nr 971 s. 4), W maju 1945 przebywał przez pewien czas we Francji, gdzie miał rozmowę z ówczesnym Wodzem Naczelnym Polskich Sil Zbrojnych na Zachodzie, gen. Władysławem Andersem. Wg ówczesnych pogłosek (E. Hinterhoff) R. spodziewał się, że gen. Anders, który pomimo tego samego stopnia miał o wiele niższe starszeństwo, przekaże mu swoje stanowisko. Ponieważ gen. Anders nie wystąpił z taką propozycją, R. w czerwcu t. r. wrócił do Polski. W sierpniu t. r. został ostentacyjnie przyjęty w Belwederze przez przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej, Bolesława Bieruta. Zgłosił się do służby w ludowym WP, w którym został mianowany doradcą Naczelnego Dowódcy WP do spraw szkolenia. W czerwcu 1947 przeszedł w stan spoczynku. Potem nie mógł dostać pracy.

Wg opinii J. Piłsudskiego z r. 1922 był R. «człowiekiem energicznym, o silnym charakterze, bardzo lubiącym swoją broń, dobrym typem żołnierza, zdatnym do dalszego rozwoju przyrodzonych zdolności, trochę protekcyjnym w stotunku do ludzi i nawet jednostek wojskowych» („Wojsk. Przegl. Hist.” 1966 nr 1 s. 336–7). W 46 lat później były szef sztabu w formacjach dowodzonych przez R-a w wojnach 1920 r. i 1939 r., płk Aleksander Pragłowski, napisze o nim, że «w bitwie trwał jak obelisk na wysuniętej obserwacji» i że był «oparciem psychicznym dla swoich wojsk… Ale jako liniowiec, bez przygotowania sztabowego, nie miał on wizji taktycznych w szerszym zasięgu ani talentu operacyjnego i na tym polu nie uczynił żadnych postępów pomiędzy wojnami…» (A. Pragłowski, „Od Wiednia do Londynu”, s. 70).

Po r. 1956 zaczął R. aktywnie działać w ZBoWiD i został członkiem jego Rady Naczelnej. Brał udział w przeprowadzaniu weryfikacji stopni, odznaczeń nadanych żołnierzom i oficerom w r. 1939 oraz rent wojskowych. Należał do Komitetu Odbudowy Kościoła Garnizonowego przy ul. Puławskiej w Warszawie. R. zostawił 9 tomów Pamiętników … z lat 1881–1939, które znajdują się w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Natomiast jego kolekcja militariów z okresu od XVI do XX w. została przekazana w r. 1968 przez jego żonę Janinę za pośrednictwem ZBoWiD, Muzeum Narodowemu w Warszawie, które odstąpiło ją Muzeum Historycznemu m.st. Warszawy. Zmarł 8 IX 1967 w szpitalu wojskowym w Warszawie i został pochowany w dn. 11 IX t.r. na cmentarzu Powązkowskim (dawnym Wojskowym) w Warszawie. Miał m.in. odznaczenia: Oficerski Krzyż Św. Jerzego z palmą IV kl., Order Św. Włodzimierza IV kl. z mieczami i kokardą, Order Św. Anny II kl. z mieczami, Order Św. Stanisława II kl. z mieczami i III kl. z mieczami i kokardą, Krzyż Virtuti Militari II i IV kl., Krzyż Walecznych (czterokrotnie), Order Polonia Restituta II, III, IV i V kl., Złoty Krzyż Zasługi, francuską Legię Honorową II, III i IV kl., Medal Interalliée, Krzyż Grunwaldu II kl.

R. był trzykrotnie żonaty: od r. 1905 z Marią Zofią z Gobertów (1884–1945), po rozwodzie z nią (1932) poślubił Irenę Elwirę Dębską (ur. 1909), z którą rozwiódł się w r. 1947 i w t.r. ożenił się z Janiną Marią Puchała-Puchalską (1911–1973); z pierwszego małżeństwa miał syna Wiktora (1908–1970), oficera WP.

Skrzypek J., Bibliografia pamiętników polskich do 1964 r., Wr. 1976 cz. II, III, IV; Enc. Powsz. (PWN), IV; Enc. Woisk., VII; Mała Enc. Wojsk.; W. Enc. Powsz. (PWN), X; – Kryska-Karski–Żurakowski, Generałowie (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania; Min. Spraw. Wojsk. Dziennik Personalny, 1920 nr 40 s. 1060, 1921 nr 31 s. 1262, 1924 nr 53 s. 309; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1923, 1932; Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wr. 1979 VI; – Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, W. 1921 s. 73–4, 96–8; Bartoszewski W., Dowódca armii „Warszawa” o wrześniu 1939, „Roczn. Warsz.” T. 1: 1960 s. 336–7; tenże, 1859 dni Warszawy, Wyd. 2, Kr. 1984; Bartoszewski W., Brzeziński B., Moczulski L., Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949, W. 1970; Belfer, Cóż za koszmarne wstają tu upiory?, „Odgłosy” 1959 nr 7 s. 2; Bortnowski W., Na tropach łódzkiego września, Ł. 1962; tenże, [Rec. książki Za honor i ojczyznę], „Roczn. Łódz.” T. 2: 1959 s. 334–40; Ćwierdziński J., O właściwa ocenę działań armii „Łódź”, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1959 nr 1 s. 265–306; Feret S., Właściwie oceniać – na błędach się uczyć, „Przegl. Wojsk Lądowych” 1959 nr 3 s. 209–14; Gen. dyw. Juliusz Rómmel 1881–1967, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1967 nr 393–4 (fot.); Generał dywizji Juliusz Rómmel, „Żołnierz Wolności” 1967 nr 212 (fot.); Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, W. 1985; Hinterhoff E., Armia Rokossowskiego, „Kultura” (Paryż) 1956 nr 7/108–8/106 s. 150; [Kędzior A. K.], (ldr), [list do redakcji] w sprawie książki gen. Juliusza Rómmla pt. „Za honor i ojczyznę”, „Kultura” (Paryż) 1959 nr 11/145, s. 153–5; Kirchmayer J., Kampania wrześniowa, W. 1946 s. 41–2, 155, 188; tenże, Na marginesie wspomnień dowódcy armii „Łódź” gen. Rómmla. Uwagi i polemiki, W. 1959; Kozłowski E., Wojsko Polskie 1936–1939, W. 1964; Kretschmerowa M., Kolekcja militariów XVI–XX wieku ze zbioru generała Juliusza Rómmla (1881–1967), Informator, W. 1980; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1965 II; Machalski T., Gen. Juliusz Rómmel w świetle swoich pamiętników, „Wiadomości” 1959 nr 25 s. 4; Mitkiewicz L., Kawaleria samodzielna Rzeczypospolitej Polskiej w wojnie 1939 roku, Londyn 1964; [p.h.], Armia „Łódź” i jej dowódca, „Syrena-Orzeł Biały” [Paryż-Londyn] 1959 nr 19/879 s. 9, nr 20/880 s. 8; Pobóg-Malinowski W., Generał Rómmel gardzi prawdą historyczną, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1959 nr z 11 VII s. 3; Pragłowski A., Dramat Warszawy – 20 lat temu, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1959 nr z 16 V s. 3; tenże, Ś.p. generał Juliusz Rómmel, tamże 1967 nr z 14 IX s. 4; tenże, Prawda o Armii „Łódź”, „Orzeł Biały-Syrena” 1959 nr z 11 VI s. 2; Sawczyński A., Pokłosie dyskusji nad książką gen. Rómmla, tamże 1959 nr z 16 VII s. 6–7; tenże, Odskok, dowództwo i stracona okazja, tamże nr z 6 VIII s. 2; tenże, Wizja wielkiej bitwy nad Wartą, tamże nr z 30 VII s. 4–5; tenże, „Własna bitwa” Armii „Łódź”. Walka na przedpolu pozycji obronnej, tamże nr z 23 VII s. 6–7, 10; Skaradziński B., o wspomnieniach generała Rómmla, „Więź” 1959 nr 6 s. 91–103; Stachiewicz W., Książka gen. Rómmla, „Kultura” 1959 nr 10/144 s. 114–31; Thommée W., Wypowiedź gen. J. Rómmla dotycząca działań armii „Łódź” w pierwszych dniach wojny, „Tyg. Demokr.” 1959 nr 8 s. 7; W cieniu śmierci. Ewangelicy-ofiary prześladowań w czasie II wojny światowej, W. 1970; Wróblewski J., Armia „Łódź” 1939, W. 1975; Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, W. 1969; – AK w dokumentach, I; Klimkowski J., Byłem adiutantem gen. Andersa, W. 1959 s. 15, 17; Kopański S., Wspomnienia wojenne 1939–1946, Londyn 1961; Korboński S., W imieniu Kremla, Paryż 1956; Kutrzeba T., Bitwa nad Bzurą (9–22 września 1939 r.), W. 1957 s. 10, 14, 25, 63–4, 68, 101, 108–10, 113, 129, 130, 182–3; Łukaszewicz S., Byłem sekretarzem Bieruta, W. 1987 s. 79–83; Maczek S., Od podwody do czołga, Edinburgh 1961; Nasza skrzynka (ldr Jana Rómmla, T. Brosz-Kornata, A. Pragłowskiego, Wiesława Frąckiewicza), „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1959 nr z 25 VII s. 3; Obrona Warszawy 1939 we wspomnieniach, W. 1984; Obrona Warszawy w 1939 r. Wybór dokumentów wojskowych, Oprac. M. Cieplewicz, W. 1968; Pol. Siły Zbrojne, I cz. 1–3; Porwit M., Obrona Warszawy. Wrzesień 1939 r. Wspomnienia i fakty, W. 1963; Pragłowski A., Od Wiednia do Londynu, Londyn 1968, s. 67–71, 73, 78 passim; Raszewski W., Wspomnienia z własnych przeżyć do roku 1920, P. [b.r.w.] s. 268, 357–8; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1983; Rummel A., Wśród zmian i przemian, W. 1986 s. 13–14, 65 (wspólna fot.), 73–4, 96–8; Thommée W., Ze wspomnień dowódcy obrony Modlina 18–28.9.1939, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1959 nr 3 s. 172–207; Tomaszewski T., Byłem szefem sztabu obrony Warszawy w r. 1939, Londyn 1961; Wańkowicz M., Strzępy epopei, W. 1939 s. 283, 292; Wernic L., Wspomnienia o generale, „Słowo Powsz.” 1967 nr 216; Zaremba Z., Wojna i konspiracja, Londyn 1957; – „Dzien. Lud.” 1967 nr 215; „Dzien. Pol.” 1967 nr 215; „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1967 nr 217; „Głos Pracy” 1967 nr 218; „Słowo Powsz.” 1967 nr 215 (fot.); „Stolica” 1967 nr 36 (fot.), 1969 nr 36 (fot.); „Tryb. Ludu” 1967 nr 250 (fot.), 251, 252, 253; „WTK” 1967 nr 39; „Życie Warszawy” 1967 nr 214, 215, 1973 nr 311–12 (dot. żony Janiny Marii Rómmlowej); – CAW: Akta personalne 6895; – Informacje bratanka, Waldemara Rómmla z W.

Henryk Korczyk