Szczytt (Szczyt) Niemirowicz (Niemierowicz) Justynian h. Jastrzębiec (1740–1824), pisarz skarbowy litewski, konsyliarz Rady Nieustającej, poseł sejmowy.
Ur. 6 II, był jedynym synem Jana (26 VIII 1705 – 14 II 1767), oraz jego drugiej żony, poślubionej w r. 1733 Barbary z Chomińskich (zm. 1775), córki Ludwika Jakuba, pisarza w. lit., i Anny z Koziełłów Poklewskich, chorążanki oszmiańskiej 1.v. Kazimierzowej Kociełłowej. Ojciec S-a był synem Konstantego Marcjana (ok. 1649 – 17 lub 22 IX 1712), podsędka połockiego i jego drugiej żony Iluminaty z Frąckiewiczów Radzimińskich (zm. 24 VIII 1715), ciwunówny wieszwiańskiej, wdowy po mieczniku orszańskim Michale Stanisławie Boratyńskim. Jako starosta i poseł połocki przyczynił się do zerwania sejmu grodzieńskiego 1744 r. Był stronnikiem Sapiehów i «Familii»; w r. 1754 został kaszt. inflanckim, a zrezygnował z urzędu przed 14 IX 1760. Zgromadził znaczne dobra, utrzymywał w Justynianowie liczny dwór i oddział żołnierzy nadwornych. Z pierwszego małżeństwa ojca, zawartego w r. 1728 z Heleną z Rypińskich (zm. 1775), córką Bazylego, pisarza ziemskiego połockiego, i (zapewne) Doroty z Korętelów 1.v. Aleksandrową Rudominową Dusiatską, miał S. przyrodnią siostrę Dorotę, od r. 1755 żonę Jana Szadurskiego (zob.), a z pierwszego małżeństwa matki przyrodniego brata Tadeusza Kociełła, star. oszmiańskiego i markowskiego.
S. kształcił się w jezuickim Collegium Nobilium w Wilnie; w r. 1756 był egzaminowany. Dn. 13 IX 1754 rodzice uzyskali konsens na cesję S-owi star. markowskiego (pow. oszmiański), które on objął dopiero między 16 VII 1759 a 18 V 1761. Dn. 25 X 1761 poślubił w Leonpolu Kazimierę Barbarę z Łopacińskich, córkę Mikołaja Tadeusza, star. mścisławskiego (zob.), i Barbary z Kopciów, pisarzówny w. lit. Zapewne z tej okazji ojciec scedował mu większość dóbr i, prawdopodobnie nieformalnie, przekazał opiekę nad małoletnimi dziećmi horodniczego połockiego Adama Niemirowicza Szczytta. Obrany na sejmiku przedelekcyjnym 23 VII 1764 pierwszym posłem z woj. połockiego, S. podpisał z tym województwem 6 IX t.r. elekcję Stanisława Augusta. Na popis woj. połockiego 30 IX 1765 wysłał zastępcę. Oboje z żoną scedowali (konsens 26 V 1766, przekazanie przed 11 X t.r.) star. markowskie przyrodniemu bratu S-a, Tadeuszowi Kociełłowi i jego żonie, Annie z Tyszkiewiczów. Dn. 24 VIII 1767 w Połocku S. został obrany pierwszym posłem województwa na sejm nadzwycz. w Warszawie, a zaraz po sejmiku urządził w Połocku (25–26 VIII t.r.) uroczysty pogrzeb ojca. W Warszawie zatrzymał się u dominikanów na Nowym Mieście; podczas obrad sejmowych nie przejawiał aktywności i nie wszedł w skład delegacji. Dn. 16 IV 1768 został skwitowany z opieki nad dziećmi Adama Szczytta. Był w Połocku na sejmiku w dn. 26–29 IX t.r., na którym nikt nie zdecydował się na poselstwo, i na uroczystościach u bazylianów (27 IX).
Po pierwszym rozbiorze Rzpltej, ogłoszonym w Połocku 16 IX 1772, ze swych dóbr pozostałych w większości za kordonem złożył S. przysięgę imperatorowej Katarzynie II. Dn. 28 XII t.r. przewodniczył sejmikowi w Połocku, na którym wybrano marszałka oraz dwóch brakujących do kompletu sędziów ziemskich nowo powstałej prow. połockiej, należącej do gub. pskowskiej. W r. 1773 legitymował się tamże ze szlachectwa. Wg Teodora Żychlińskiego został wówczas obrany delegatem obywateli z ziem zabranych do Petersburga, gdzie dzięki względom braci Orłowów wyjednał utrzymanie się szlachty przy dawnych prawach, uwolnienie na lat dziesięć od poł. podatków i przyzwolenie na używanie języka polskiego w sądownictwie; po powrocie otrzymał «całkiem niespodzianie» (Żychliński) wielką wstęgę Orderu św. Anny.
S., jednocześnie polski i rosyjski poddany «sujet mixte», właściciel znacznych dóbr za rosyjskim kordonem, nadal uczestniczył w życiu społeczno-politycznym Rzpltej. Sejm rozbiorowy (1773–5) powołał komisję w sprawie S-a o sukcesję części dóbr po podkomorzym brasławskim Krzysztofie Mirskim oraz komisję do rozgraniczenia dóbr Surwiliszki (pow. oszmiański) skarbnika i pisarza grodzkiego lidzkiego Józefa Stypałkowskiego, m.in. z należącym do S-a Zamosławem. S. został powołany przez tenże sejm w skład pięciu komisji do rozsądzenia sporów majątkowych; w r. 1775 wszedł do nowo powstałej Rady Nieustającej (RN). Listem do króla Stanisława Augusta z 29 X t.r. prosił o pisarstwo w. lit. po spodziewanym awansie teścia, Łopacińskiego, na kaszt. mścisławską, a 20 XII z Justynianowa dziękował za Order św. Stanisława dla swego brata przyrodniego. Jako konsyliarz RN podpisał 23 VIII 1776 w Warszawie akt konfederacji sejmowej. Na sejmie t.r. został 30 X powtórnie obrany do RN. Wg Żychlińskiego S. «gorąco przemawiał w Radzie Nieustającej za powiększeniem siły zbrojnej, urządzeniem skarbu i podniesieniem oświaty w narodzie». Dn. 27 XII 1777 został pisarzem skarbowym lit. Na początku r. 1778 popierał w RN sprawę woj. wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła z protegowanym przez króla pruskiego Fryderyka II wierzycielem F. Saturgusem. Dn. 15 V t.r. zrzekł się S. opieki nad małoletnimi dziećmi woj. mińskiego Tadeusza Burzyńskiego. W maju 1780 towarzyszył (m.in. wraz z bratankiem króla Stanisławem Poniatowskim) Katarzynie II podczas jej podróży do Połocka. Pisarzem skarbowym lit. był jeszcze w r. 1787; z urzędu tego zrezygnował na korzyść zięcia, ciwuna retowskiego Stanisława Augusta Gorskiego, który otrzymał nominację 14 VI 1788.
Od kwietnia 1792 «okolicznościami politycznymi zmuszony», odbył S. wraz z synem Józefem roczną podróż po Rzpltej i Galicji, odwiedzając m.in. Wilno, Troki, Grodno, Siedlce, Puławy, Kurozwęki, Dzików, Kraków, Wieliczkę, Tarnów, Częstochowę, Nieborów, a w końcu Warszawę, gdzie podczas trzymiesięcznego pobytu został przyjęty przez króla i uzyskał dla syna godność szambelana. Po drugim rozbiorze Rzpltej S. (wg Żychlińskiego) w zaciszu domowym «oddał się całkiem pisaniu pieśni, różańców, modlitw i psalmów pobożnych, skomponował nawet mszę świętą w języku polskim z muzyką, szukając pociechy w tej serdecznej z Bogiem rozmowie». Do życia publicznego wrócił po wstąpieniu na tron rosyjski Pawła I. Gdy 22 XII 1796 namiestnictwa połockie i mohylewskie połączono w gub. białoruską ze stolicą w Witebsku, a liczniejsza szlachta mohylewska chciała obsadzić wszystkie urzędy swymi kandydatami, szlachta połocka uprosiła S-a, by kandydował na prestiżowe stanowisko prezesa sądu głównego pierwszego dep. guberni; ośmiuset obywateli z obu dawnych namiestnictw obrało go wówczas jednogłośnie.
S. posiadał w woj. połockim znaczne dobra; już w r. 1761 ojciec przekazał mu większość swych majętności, w tym Justynianów (dawne Uzmiony lub Uzmiany, przemianowane przez ojca na cześć S-a) z Szypowem, a także Wały (dawne Kosarzewo), Dobrąmyśl i Tabołki. S. długo rezydował w Warszawie, potem (przynajmniej do r. 1783) w Wilnie i Lebiedziewie (Lebiedziowie, pow. oszmiański). Na Tabołkach S. oparł dożywocie swej pierwszej żony, a po jej śmierci ustąpił je w r. 1784 synowi Feliksowi. W Justynianowie, gdzie osiadł w poł. l. osiemdziesiątych, wzniósł piętrowy pałac z oficynami i parkiem wg projektu architekta włoskiego Carlo Spampaniego, z którym 9 lub 28 V 1779 zawarł umowę, obejmującą także dokończenie i dekorację wnętrz w modrzewiowych dworkach w Tabołkach i Dobrejmyśli, przewidzianych zapewne na rezydencje letnie. Miał też S. Osinówkę, Kazulin (w Drysieńskiem nad Dźwiną, zapewne to on wzniósł tam w r. 1800 kaplicę łacińską), Poddubie (na cześć syna, Feliksa, nazwał je Szczęsnopolem), Sokoliszcze, Urodę (nad jeziorem o tej nazwie) oraz Białe (nie później niż od r. 1765 będące w zastawie u skarbnika parnawskiego Piotra Kaweckiego, a potem u wdowy Joanny z Koreywów wraz z potomstwem). Próby wykupienia od Kaweckich Białego z Żywołoką na początku r. 1771 doprowadziły do procesu, toczącego się jeszcze w r.n. Od Bogusława Tomaszewicza uzyskał S. w r. 1790 pojezuicki Mosarz. Trzymał w zastawie od K. Radziwiłła Lebiedziew. W r. 1800 podzielił majątek między synów. Dobra lenne Wydryn (Wiedreń, Wiedryń) zwane także Żywołoka, posiadane od r. 1761 (z cesji regenta ziemskiego połockiego Aleksandra Sumoroka), przekazał w r. 1821 synowi Józefowi. Dn. 11 VII 1821 spisał testament.
Wg Żychlińskiego S. utrzymywał dwunastu synów ubogiej szlachty w szkołach w Białymstoku. Otaczano go szacunkiem i chętnie powierzano sprawy kompromisów i kuratelę. Zmarł 7 III 1824 (zapewne st.st.), został pochowany obok rodziców oraz najstarszego syna i jego żony w podziemiach kościoła Dominikanów w Wołyńcach (Zabiałach).
S. był dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona Kazimiera Barbara z Łopacińskich (ur. 14 III 1746 w Saryi – 3 II 1773), pisarzówna w. lit., zmarła «na suchoty» i została pochowana kościele Bernardynów w Drui. Drugą żoną S-a była od r. 1775 Kazimiera (zm. 1783 w Lebiedziewie), córka oboźnego połockiego Józefa Woyny (zm. 1770) i Ludwiki z Sulistrowskich (zm. 1782), chorążanki oszmiańskiej, poprzednio (od września 1763) żona podwojewodziego połockiego Trojana Korsaka (1720–1773), która pochowana została 12 V 1783 w kościele Bernardynów w Bienicy (pow. oszmiański). W pierwszym małżeństwie S. miał syna Feliksa (20 XI 1764 w Tabołkach – 1793), szambelana i marsz. pow. drysieńskiego, żonatego od r. 1785 z Zofią z Korsaków (zm. 1793), podwojewodzianką połocką (pasierbicą S-a), ojca m.in. Jana (zob.), oraz cztery córki: Barbarę Petronellę Magdalenę (30 VI 1763 w Leonpolu – 17 II 1824 w Duksztach), poślubioną 3 II 1780 w Wilnie przez Józefa Kazimierza Macieja Dusiatskiego Rudominę (5 III 1753 – 1813), stolnika brasławskiego, a po rozbiorach chorążego brasławskiego, Annę (1 I 1767 – 27 II 1796 w Berżanach), wydaną za mąż ok. r. 1781 w Wilnie za Stanisława Augusta Gorskiego (zob.), Józefę (zm. 1850 w Wilnie), od r. 1794 żonę Kajetana Świrskiego, podczaszego mereckiego, która jako wdowa wstąpiła w Wilnie do klasztoru wizytek, oraz Teklę Kunegundę Teresę (ur. 5 XI 1770, zm. jako dziecko). Z drugiego małżeństwa S. miał trzech synów: Józefa (15 V 1777 – 9 VII 1848), szambelana królewskiego (od r. 1793) i dworu rosyjskiego, marsz. lepelskiego, dziedzica Białego, Mosarza, Osinówki i Wydryna, żonatego od r. 1817 z Franciszką z Hrebnickich (zm. 1881), córką Dionizego, horodniczego połockiego i Anny z Koszczyców, Tadeusza (1778–1840 w Sokoliszczach), marsz. pow. połockiego (1831), dziedzica Sokoliszcz i Kazulina, żonatego z Eweliną z Hurków (zm. 1821 w Rzymie), córką Józefa, gubernatora mitawskiego, oraz Jana (zm. 14 IV 1851), asesora drugiego dep. witebskiego (1807), następnie marsz. pow. drysieńskiego, dziedzica Justynianowa oraz dóbr w Lepelskiem, żonatego od r. 1819 z Anną z Bobrowskich (zm. 1866), córką Antoniego, prezydenta i podkomorzego drysieńskiego, i Paprockiej. W tym małżeństwie miał też S. córkę Dorotę (zm. 10 VI 1813), poślubioną w r. 1805 przez Mikołaja Karnickiego, marsz. lucyńskiego, dziedzica Ewersmujży i Zahałowa.
Boniecki, VI 278 (Górscy), VIII 16 (Hurkowie), IX 259 (Karniccy) XI 186 (Korsakowie), 382 (Łopacińscy); Enc. Jezuitów; Estreicher, XIII 439, XXX 237; Kossakowski, Monografie, II 189–90; PSB (Gorski Stanisław August, Łopaciński Mikołaj Tadeusz, Spampani Carlo); Słown. Geogr. (Doroszkiewicze, Ewersmujża, Hubin, Justyanowo, Kazulin, Kosarzewo, Lepel, Marków, Mosarz, Połock, Ponczany, Sieliszcze, Szczęsnopol, Szypowo, Tabołki, Uroda, Uźmiony, Wały, Wiedreń, Wydryn, Zabiały); Uruski, II 285, V 206, VII 209, 224, IX 358, XV 299; Urzędnicy, XI; Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, W. 2004 I nr 4698; Wolff, Kniaziowie, s. 292; Żychliński, II 173, IV 10, 154–5, 218, 238–9, 366–71, 385, V 135, 320, 328, 360, VIII 140–1, X 303, XI 182, XIV 193, XVIII 144, XIX 49; – Aftanazy, Dzieje rezydencji, I 239–41; Bez-Kornilovič M. O., Istoričeskija svedenia o primečatel’nejšich mestach v Belorussii s prisovokupleniem i drugich svedenij k nej otnosiaščichsia, Pet. 1855 s. 94, 98; Hołdziewski K., Wiadomość o mieście Kosarzewie, „Mies. Połocki” T. 3: 1818 s. 214; Kieszkowski W., Carlo Spampani, architekt włoski, czynny w Polsce w XVIII w., „Biul. Hist. Sztuki i Kult.” R. 1: 1932/3 s. 28, 30, 34–5, 67–8; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz podskarbi nadworny litewski, Londyn 1971 II 256 (błędnie jako Justyn); Lulewicz H. i in., Dzieje rodziny Ciechanowieckich herbu Dąbrowa, Red. A. Rachuba, (w druku); Nosov B. V., Ustanovlenie rossijskogo gospodstva v Reči Pospolitoj 1756–1768 gg., Moskva 2004; Piechnik L., Odrodzenie Akademii Wileńskiej 1730–1773, Rzym 1990 s. 175; – Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, X 351; Diariusz Sejmu [...] 1776..., [W. 1776] s. 459; Instrukcja pp. posłom województwa połockiego na sejm elekcyjny 1764 roku, „Rubon” T. 8: 1847 s. 8; Materiały do dziejów Akademii Połockiej i szkół od niej zależnych, Wyd. J. Giżycki, Kr. 1905; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, II; Rejestr popisowy województwa połockiego z dn. 30 IX 1765 r., Wyd. R. Mienicki, „Ateneum Wil.” R. 11: 1936 s. 322, 336; Series posłów na sejm 1767, [W. 1767]; Series senatorów i posłów na sejm extraordynaryjny warszawski w Roku Pańskim 1767…, [W. 1767]; Sozański, Imienny spis osób, s. 34 nr 710; Szczytt J., Archiwum domowe. Ułamek z pamiętników, „Kron. Rodzinna” 1884 s. 5–9, 35–9, 73–6; Vol. leg., VII 266, VIII 128–9, 748–9, 768, 777, 788–9, 807, 842, 857; – „Gaz. Wil. 1767 nr 38, 1773 nr 13; Kalendarz Grodzieński na r. 1782, s. 110 (błędnie jako Justyn); „Wiad. Warsz.” 1767 nr 73; – AGAD: Arch. Kameralne, nr III/325 s. 29, Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15670, 15671, Tzw. Metryka Lit., nr VII 80 k. 669, nr VII 155 k. 386–7, Zbiór mater. różnej proweniencji, nr 303; B. Czart.: rkp. 690 s. 39–43; B. Jag.: rkp. 5981 k. 100–100v; BUW: rkp. akc. 1361 nr 21; Nacyjal’ny histaryčny archiŭ Belarusi (NHAB) w Mińsku: F. 1734 op. 1 nr 56 k. 547–54v, nr 62 k. 428, 582–2v, 714–15v, 786v, 1018v, nr 63 k. 58, 269, 280–1v, 957–8v, 967–8v, F. 1778 op. 1 nr 21 k. 435–5v, 442v; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) op. 1 nr 185 s. 113–14, nr 543 s. 286–7, nr 555 s. 253–4; – Mater. Red. PSB: Życiorys ojca S-a, Jana, autorstwa Andrzeja Haratyma; – Informacje Łukasza Przybyłka z W. na podstawie kwerendy w NHAB w Mińsku (F. 1734, op. 1 nr 55 k. 1143–3v, F. 1778 op. 1 nr 21 k. 309–10v, 687–90v).
Andrzej Haratym