Paszkiewicz Karol Czesław (1805–1885), powstaniec 1830/1 r., pułkownik, emigrant we Francji i Rumunii. Ur. 26 III w Krzeczowie na Wołyniu (wg jego relacji), w rodzinie drobnoszlacheckiej. W r. 1812 ojciec jego został wywieziony na Sybir; matka wyjechała wówczas z P-em i jego starszym bratem Józefem do Krzemieńca, gdzie obaj synowie uczyli się w Liceum Krzemienieckim. P. wrócił do domu w r. 1823. W niedługim czasie zmarł jego ojciec. P. w czerwcu 1825 wstąpił do wojska, do pułku grenadierów gwardii królewskiej w Warszawie. Po kilku miesiących został skierowany do Szkoły Podchorążych jako podoficer. Od r. 1828 był jednym z pierwszych uczestników spisku podchorążych, kierowanego przez Piotra Wysockiego. Brał udział w zebraniach 15 i 16 XII 1828, na których powołano do życia tajny związek dla przygotowania powstania i wystąpiono przeciw kunktatorom z Tow. Patriotycznego. Z ramienia związku P. nawiązał kontakt z Julianem U. Niemcewiczem, którego bezskutecznie usiłował wciągnąć do spisku. Równocześnie starał się nieco przygasić entuzjazm młodzieży, ukazując trudności oraz niechętny stosunek generałów i oficerów sztabowych do powstania. Szkoły Podchorążych P. nie ukończył, gdyż 13 X 1830 uzyskał dymisję z wojska, dając za siebie zastępcę. Prawdopodobnie w okresie poprzedzającym wybuch powstania uczestniczył z dwoma kolegami, założycielami związku, Sewerynem Cichowskim i Stanisławem Ponińskim, w pracach przygotowawczych do powstania. Oni trzej bowiem udali się z Piotrem Wysockim 29 XI 1830 do Szkoły Podchorążych, aby ruszyć do boju. W wypadkach nocy listopadowej P. brał bardzo czynny udział wchodząc w skład oddziału Ludwika Nabielaka, który dokonał napadu na Belweder od strony ogrodu, a następnie ataku na Arsenał.
W pierwszych dniach powstania P. został przydzielony jako oficer ordynansowy do płka Ludwika Kickiego. Został wysłany przez gen. Józefa Chłopickiego razem z Kickim 2 XII do Błonia w celu sprowadzenia gen. Piotra Szembeka z jego 1 p. strzelców pieszych do Warszawy. Następnie uczestniczył w wyprawie Kickiego do Modlina dla opanowania twierdzy. Dn. 23 XII został mianowany przez regimentarza województw lewego brzegu Wisły Stanisława Małachowskiego porucznikiem 2 p. mazurów. Razem z tym pułkiem walczył w bitwie pod Grochowem, wchodząc w skład II korpusu kawalerii gen. Tomasza Łubieńskiego. W dn. 23 III 1831 został rozkazem Komisji Rządowej przeniesiony do jazdy litewsko-wołyńskiej, w której szeregach przebywał do końca powstania. Walczył pod Ostrołęką, Budziskami, Raciążem i in. Dn. 25 IX został awansowany na kapitana; w tymże dniu otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari oraz dymisję z wojska na własną prośbę. Z głównymi siłami polskimi przeszedł 5 X granicę pruską, po czym emigrował do Francji. W r. 1833, oskarżony o bezpośredni udział w przygotowaniu powstania, w napadzie na Belweder, został wyłączony z amnestii i przez Najwyższy Sąd Kryminalny w Warszawie skazany na karę śmierci (zaocznie). Od r. 1837 mieszkał w Bourges, a w r. 1846 przeniósł się do Nevers. Brał udział w wydarzeniach 1848 r. we Francji. Po wybuchu powstania styczniowego Komitet Narodowy w Paryżu mianował go komisarzem w Strasburgu. Stamtąd, wezwany przez Rząd Narodowy do kraju w celu objęcia dowództwa, przybył do Galicji. Prawdopodobnie wówczas został mianowany pułkownikiem i dowódcą tzw. Oddziału VIII organizowanego w Galicji wschodniej. Ścigany przez policję austriacką, nie przekroczył jednak granicy Królestwa i schronił się w Rumunii. Tu w mieście Roman założył wyższy zakład wychowania panien, którym kierowała jego żona, Francuzka, a P. w nim wykładał. Często przyjeżdżał do Galicji do brata Władysława, uczestnika powstania 1863 r. w oddziałach wołyńskich (zm. 1879 w Wiedniu). Brał udział ze swoim towarzyszem belwederczykiem Leonardem Rettlem w uroczystościach z okazji 50 rocznicy powstania listopadowego w dn. 29 XI 1880 we Lwowie, gdzie zgotowano mu owację. W t. r. podpisał „Poselstwo do narodu weteranów polskich”, zawierające wskazówki patriotyczne dla młodego pokolenia. Zmarł 14 IV 1885 w Roman.
Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, W.–Kr. 1973; Bortnowski W., Kilka uwag o sprzysiężeniu Wysockiego, „Zesz. Nauk. Uniw. Łódz.” S. 1: Nauki Human.-Społ. Historia, Z. 12, Ł. 1959 s. 138; tenże, Związek Piotra Wysockiego, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 1 s. 154, 155; Giller A., Wieniec pamiątkowy półwiekowej rocznicy powstania listopadowego, Rapperswyl 1881 s. 109–12; Harbut J., Noc listopadowa, W. 1926; Kraushar A., Spisek koronacyjny w r. 1829 w świetle prawdy historycznej, Kr. 1909 s. 11; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, Lw. 1881; Kucharzewski J., Maurycy Mochnacki, Kr. 1910; Limanowski B., Historia demokracji polskiej, W. 1957; Lubliner L., Les confiscations des biens des Polonais…, Bruxelles–Leipzig 1861 s. 69, 115; Łepkowski T., Piotr Wysocki, W. 1972 s. 34, 35, 38; [Rzepecki L.], Pamiętna noc listopadowa, P. 1880 s. 132, 133; Szenic S., Ani triumf, ani zgon, W. 1969; Tokarz W., Sprzysiężenie Wysockiego i noc listopadowa, Kr. 1925; W setną rocznicę powstania listopadowego 1830/31–1930/31, Lw. 1931 s. 144, 150, 179; – Bartkowski J., Wspomnienia, Kr. 1966 (podob.); Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883 I; Fragment autobiografii K. P-a, Oprac. S. Płoski, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 5: 1932 s. 118–23; Goszczyński S., Noc belwederska, Paryż [b. r.] I 13, 14, II 12, 13; Kicka N., Pamiętniki, W. 1972; Krosnowski, Almanach hist., 1837, 1846; Mochnacki M., Powstanie narodu polskiego w r. 1830–31, P.–Berlin 1863 II 103, 104; Wysocki P., Pamiętnik o powstaniu 28 listopada 1830 roku, Paryż [b. r.] I 31; – „Gaz. Pol.” (Czerniowce) 1885 nr 32, 1891 nr z 6 XII; „Kur. Pol. w Paryżu” 1885 nr 33; – B. Ossol.: rkp. 4397, 5917, 5976, 13837.
Red.