Schmidt Karol Franciszek (ok. 1712–1769), starosta brodnicki, urzędnik skarbowy, dyrektor budowli królewskich. Pochodzenie S-a nie jest znane. Z faktu, iż 31 III 1764 otrzymał w Wiedniu od cesarza Franciszka I nobilitację oraz że płynnie władał językiem polskim, można by było wyciągnąć wniosek, iż wywodził się z rodziny mieszczańskiej osiadłej w Cesarstwie, lecz na obszarze, gdzie wciąż jeszcze żywa była polszczyzna (na Śląsku?). Nie można jednak wyłączyć, iż S. pochodził z samej Rzpltej (np. z Inflant).
Nieznane są również początki kariery S-a. Być może należał, podobnie jak Jacek Ogrodzki i Kazimierz Karaś, do grupy bliskich współpracowników woj. mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego. Dn. 2 X 1739 August III mianował S-a na kontrolera finansów królewskich w Polsce (kontrolera Skarbu JKM), mimo że Komisja Ekonomiczna JKM (Kamera) rekomendowała na ten urząd zupełnie inne osoby. Dn. 21 X po raz pierwszy uczestniczył w obradach Komisji Ekonomicznej jako jej sekretarz. Od 26 I 1746 aż po r. 1764 był nieoficjalnym agentem i korespondentem pierwszego ministra Henryka Brühla i gabinetu saskiego w Warszawie (choć już i wcześniej, wiosną 1745 przesyłał do Drezna relacje). Stanowisko to objął po zgonie szambelana Jana R. Gruszczyńskiego dzięki poparciu S. Poniatowskiego i Czartoryskich. Regularnie przesyłał do Drezna relacje o sytuacji wewnętrznej w Rzpltej oraz pośredniczył w kontaktach Brühla z poszczególnymi polskimi panami i urzędnikami. Z drugiej strony utrzymywał stałą korespondencję z niektórymi z magnatów (m.in. Poniatowskimi, Radziwiłłami, a od r. 1755 również z hetmanem w. kor. Janem K. Branickim), donosząc im o zmianach zachodzących w polityce europejskiej i o wydarzeniach na dworze polsko-saskim. Mieszkał głównie w Warszawie, ale od czasu do czasu wyjeżdżał do Saksonii. Jednocześnie pełnił swe obowiązki wynikające z pracy w administracji skarbowej.
Przed sejmem 1746 r. próbował S. na zlecenie Brühla doprowadzić do kompromisu między kanclerzem w. kor. Andrzejem S. Załuskim a podkanclerzym Janem Małachowskim. W grudniu t.r. przebywał jako komisarz w ekonomii tygenhofskiej w woj. malborskim. Z końcem lipca 1749 wraz z instygatorem kor. Janem Ch. Krajewskim udał się do Sierakowa w Wielkopolsce, by przejąć te dobra, kupione od Stanisława Leszczyńskiego, dla Brühla. Dn. 30 IV 1752 był w grupie senatorów i urzędników, która pod przewodem S. Poniatowskiego witała przybywającego do Warszawy prymasa Adama Komorowskiego. W tym czasie nazywany był konsyliarzem królewskim. Ponownie witał prymasa 18 IX 1756 i zaprosił go do pałacu Brühla. Dn. 3 VIII 1756 gościł w Puławach na imieninach Augusta Czartoryskiego. Dn. 15 V 1757 jako radca wojenny został asesorem w sądzie asesorskim. Zapewne już wówczas zasiadał w Komisji Skarbowej Królewskiej (Kamerze JKM) jako jeden z konsyliarzy. W dobie wojny siedmioletniej, kiedy to August III wraz z całym dworem na stałe przebywał w Warszawie, dom S-a stał się jednym z ośrodków życia towarzyskiego i politycznego. Bywali tam m.in. posłowie francuscy. Z tego też powodu pruski rezydent G. Benoît w r. 1758 utrzymywał wśród służby S-a płatnego szpiega. W sierpniu 1762 S. załatwił u Żydów polskich pożyczkę 10 tys. dukatów dla Augusta III. W r. 1763, gdy gwałtownie zaogniły się stosunki między «familią» Czartoryskich a dworem, S. zachowywał pozorną lojalność wobec Brühla, choć z jego relacji przebijała pewna sympatia dla «familii». M.in. 4 V donosił Brühlowi o powrocie młodego Stanisława A. Poniatowskiego z Petersburga, wysoko przy tym oceniając jego zdolności, a 13 VIII pisał – «nie mogę dociec nad czym radzą w Puławach [Czartoryscy]». Z końcem sierpnia uczestniczył w prowadzonych przez rosyjskiego ambasadora H. Kayserlinga zabiegach o pojednanie między «familią» a dworem i obozem republikancko-hetmańskim. Pośredniczył w staraniach o odszkodowanie dla królewicza Karola za Kurlandię i o wyznaczenie przez imperatorową komisji do sprawy odszkodowań za straty z czasów wojny siedmioletniej. W istocie S. zbliżył się wówczas do tworzących się tak na dworze saskim, jak i polskim, grup wrogich Brühlowi, które myślały o jego odsunięciu i przeprowadzeniu niezbędnych reform w Saksonii i Rzpltej.
W czasie bezkrólewia 1763/64 r. utrzymywał S. początkowo bliskie kontakty z Dreznem i pośredniczył między dworem saskim a hetmanem w. kor. J. K. Branickim. Będąc w dobrych stosunkach z S. A. Poniatowskim, próbował wybadać jego zamiary polityczne i skłonić go do poparcia kandydatury elektora saskiego do tronu polskiego. Widząc zdecydowaną przewagę «familii», zdecydował się opowiedzieć po jej stronie. Spotkało się to z pozytywną reakcją kandydata «familii» do korony Stanisława A. Poniatowskiego, który szukał wówczas fachowców mogących pomóc mu w przeprowadzeniu reform wewnętrznych w Polsce. Już 4 VIII 1764 Poniatowski w rozmowie z prymasem Władysławem Łubieńskim stwierdził, że życzyłby sobie szlachectwa dla S-a. Życzenie to spełniło się podczas sejmu koronacyjnego z grudnia 1764, kiedy to przyznano S-owi indygenat. S. stał się wówczas zaufanym człowiekiem Stanisława Augusta. Z początkiem r. 1765 został asesorem Komisji Skarbu JKM i działał w niej na rzecz reform ekonomicznych (zwłaszcza menniczych). W poł. maja 1765 wyjechał wraz z bpem kujawskim Antonim Ostrowskim do Prus Królewskich. Uczestniczył w odebraniu hołdu od Torunia (20 V 1765) i następnie w rozmowach z przedstawicielami rady tego miasta w sprawie cła generalnego. Od 26 V kierował faktycznie pracami komisji lustrującej ekonomię malborską i rogozińską. Dn. 17 VI 1765 odebrał w Malborku hołd od małych miast Prus Królewskich. Uczestniczył także w składaniu hołdu przez mieszczaństwo Elbląga (11 VI) i Gdańska (27 VI), po czym wziął udział w gdańskiej konferencji z przedstawicielami prowincji pruskiej (28–29 VI) w sprawie ewentualnego zniesienia cła generalnego. Do końca sierpnia 1765 kontynuował prace komisji malborskiej. Prowadził wówczas także rozmowy z generalicją carską na temat ewakuacji magazynów rosyjskich z Malborka i Grudziądza. Dn. 13 IX 1765 przejął od kanclerza w. kor. Andrzeja Zamoyskiego star. brodnickie, co miało wzmocnić pozycję S-a w Prusach Królewskich. Stanisław August pragnął bowiem, by S. stał się jednym z przywódców tworzonego tu właśnie obozu regalistycznego. S. pod koniec swego pobytu w Prusach Królewskich i po zorientowaniu się w tamtejszych stosunkach zaczął zresztą doradzać królowi, jaką należałoby prowadzić politykę nominacyjną w tej prowincji. Z końcem 1765 r. uczestniczył w pracach Komisji Menniczej zmierzającej do ustalenia nowej stopy menniczej w Polsce i do ponownego uruchomienia mennic. Był jednym z założycieli powstałej 11 IV 1766 Kompanii Manufaktur Wełnianych, 21 IV wybrano go na jednego z 12 asesorów stanowiących zarząd tej spółki.
Zapewne już w r. 1765 Stanisław August powierzył S-owi funkcję dyrektora budowli królewskich z formalnym tytułem «secrétaire privé et l’intendant de la maison du roi». Na tym stanowisku rozwinął S. ożywioną działalność. Pośredniczył w sprowadzeniu z Wiednia do Warszawy malarza Marcelego Bacciarellego. Co najmniej od marca 1766 kierował całością prac przy zaprojektowanej m.in. przez Dominika Merliniego przebudowie Zamku Ujazdowskiego w Warszawie. Przejmujący w r. 1768 kierownictwo prac August Moszyński oskarżył jednak S-a o nadmierne, w stosunku do efektów, wydatki i o pozostawienie 40 tys. dukatów długu. Miał S. również pewien udział w rozpoczętej wówczas przebudowie Zamku Królewskiego w Warszawie.
Faktyczna pozycja S-a w nowych władzach Rzpltej stawała się coraz mocniejsza i w sierpniu 1766 anonimowy korespondent saski pisał, iż «wszyscy hałasują tu o to, że Ogrodzki, Schmidt i Karaś rządzą państwem, jako członkowie różnych departamentów». Skądinąd wiemy, że zaliczano wówczas S-a do «kliki» skupionej wokół podkanclerzego kor. Andrzeja Młodziejowskiego. Lato 1766 znów spędził S. w Prusach Królewskich, przygotowując kampanię sejmikową i kończąc prace komisji malborskiej. Dn. 21 VII 1766 przybył do Brodnicy, odbył uroczysty wjazd na starostwo, po czym gościł okoliczną szlachtę w przebudowanym przez siebie tzw. pałacu Anny Wazówny. Przez Malbork udał się następnie do Gdańska, gdzie załatwiał transport marmurów dla Zamku Warszawskiego i wyposażenia dla gabinetu króla. W 2. poł. sierpnia był w Malborku, kontynuując prace komisji lustrującej tamtejszą ekonomię. Przy okazji prowadził rozmowy z wpływowymi działaczami politycznymi Prus Królewskich, próbując nakłonić ich do wyrażenia zgody na nowe podatki. Uczestniczył w sejmiku woj. chełmińskiego w Kowalewie 4 IX 1766, doprowadzając do uchwalenia umiarkowanej w tonie instrukcji poselskiej. Wziął potem udział w sejmiku generalnym w Malborku z 9–16 IX, działając na rzecz kontynuacji polityki reform wewnętrznych. Uzyskał wówczas indygenat pruski, a szlachta chełmińska chciała nawet zgłosić jego kandydaturę na posła na sejm. S. sporządził krótką relację z tego sejmiku przeznaczoną dla króla (B. Czart.: rkp. 711 s. 337–348). W początkowym okresie sejmu 1766 r. niepokoiła go wyznaniowa agitacja biskupów, obawiał się, że doprowadzi to do niebezpiecznego zaognienia sytuacji wewnętrznej w Polsce. Na przełomie l. 1766 i 1767 bronił nowej stopy menniczej przed zarzutami formułowanymi w wielkich miastach Prus Królewskich. Od kwietnia 1767 próbował pośredniczyć między dworem a dysydencką konfederacją toruńską.
W poł. kwietnia 1768 S. został przez Stanisława Augusta wysłany do Paryża, rzekomo dla poratowania zdrowia. W rzeczywistości miał tam działać jako stały agent królewski, zajmujący się tak sprawami artystycznymi, jak i politycznymi. To drugie było szczególnie ważne wobec zabiegów konfederatów barskich o pomoc francuską. Przejeżdżając 22 IV 1768 przez Kępno w Wielkopolsce, wpadł na ślad jednego z przywódców ruchu barskiego, bpa kamienieckiego Adama Krasińskiego, który udawał się właśnie przez Śląsk do Drezna, by szukać wsparcia dla konfederacji. S. podążył w ślad za Krasińskim do Drezna i tam śledził poczynania biskupa. Podobnie jak i Krasiński miał audiencję u ks. Karola, przeprowadził też rozmowy z dawnymi przyjaciółmi pełniącymi obecnie różne funkcje w administracji saskiej. Dn. 29 IV donosił Stanisławowi Augustowi, że Saksonia nie poprze otwarcie konfederacji barskiej i że bp Krasiński niewiele w Dreźnie uzyska. Dn. 11 V 1768 przybył S. do Paryża. Zaopiekowała się tu nim przyjaciółka Stanisława Augusta pani M. T. Geoffrin, której S. wręczył w upominku portret króla pędzla Bacciarellego (Schmidtowie zaprzyjaźnili się z nią jeszcze podczas jej pobytu w Warszawie w r. 1766). W Paryżu zamawiał i kupował meble, brązy i obrazy dla Zamku Królewskiego i Ujazdowskiego. Stanisław August zlecał mu także zamawianie obrazów, podając treść i wymiary, u określonych malarzy francuskich. Jednocześnie S. próbował oddziaływać na szerszą opinię publiczną i sfery urzędowe w duchu antybarskim. Pani Geoffrin nie mogła się wprost nachwalić przywiązania S-a do osoby króla. S. zrobił w Paryżu bardzo dobre wrażenie, widział się z francuskim ministrem spraw zagranicznych E. F. Choiseulem, ale pod względem politycznym nic nie uzyskał. Mając kłopoty ze zdrowiem, kurował się u paryskich lekarzy, próbował przy tej okazji namówić niektórych spośród nich na przeniesienie się do Warszawy. Wyjechał z Paryża przed 11 IX 1768. Po powrocie do Warszawy poparł, w lutym 1769, plan obsadzenia przez oddziały rosyjskie linii Wisły-Drwęcy, co miałoby zabezpieczyć Prusy Królewskie (w tym i jego star. brodnickie) przed konfederatami barskimi.
Dn. 1 II 1749 S. otrzymał wieś Czerchowę w ekonomii samborskiej, a 8 X 1750 wieś Załuże i 3 sołectwa w tejże ekonomii. Dn. 3 VII 1759 zrzekł się tych dóbr na rzecz szambelana Walentego Sobolewskiego. Dn. 24 VII 1759 uzyskał przywilej na 250 beczek soli (rocznie?) z żup wielickich. Zmarł w Warszawie 21 IV 1769 po kilkudniowej chorobie. Pogrzeb odbył się 26 IV w kościele św. Krzyża.
S. był żonaty, co najmniej od r. 1746, z Anną z Friesów, osobą o dużym uroku, inteligentną i uczoną, uchodzącą za przyjaciółkę, czy nawet kochankę Stanisława Augusta. Po zgonie S-a przejęła ona star. brodnickie, za które po I rozbiorze otrzymała odszkodowanie od władz pruskich. W listach S-a pojawiają się (w r. 1766) informacje o ich dwojgu dzieciach: synu Antonim i córce «Minette».

Niesiecki; Wdowiszewski Z., Regestry przywilejów indygenatu w Polsce (1519–1793), w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V 48; – Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w latach 1696–1772, Olsztyn 1981; Askenazy S., Dwa stulecia XVIII i XIX, W. 1910 II; Chyczewska A., Marcello Bacciarelli 1731–1818, Wr. 1973; Dygdała J., Opozycja Prus Królewskich wobec cła generalnego w latach 1764–1766, „Zap. Hist.” T. 42: 1977 z. 2 s. 39; tenże, Polityka Torunia wobec władz Rzeczypospolitej w latach 1764–1772, W. 1977; tenże, Życie polityczne Prus Królewskich u schyłku ich związku z Rzecząpospolitą w XVIII wieku, W. 1984; Fabre J., Stanislas-Auguste Poniatowski et l’Europe des Lumières, Paris 1952; Hist. dyplomacji pol., II; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1936–8 I–II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1911 II; tenże, Sejm grodzieński 1752, Lw. 1907 (odb. z „Kwart. Hist”) s. 38, 44, 58, 66; Korzon, Wewnętrzne dzieje, II, III; Kraushar A., Drobiazgi historyczne, Pet. 1892 II 16; Kwiatkowski M., Stanisław August król-architekt, Wr. 1983; Lorentz S., Efraim Szreger, architekt polski XVIII wieku, W. 1986; Mańkowski T., Mecenat artystyczny Stanisława Augusta, W. 1976; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Roepell R., Das Interregnum, P. 1892 s. 34; Rymszyna M., Gabinet Stanisława Augusta, W. 1962; Staszewski J., August III Sas, Wr. 1989; Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1752, W. 1983; – Correspondance inédite du roi Stanislas-Auguste Poniatowski et de Madame Geoffrin (1764–1777), Paris 1875 s. 329, 331–3, 337–8, 341–3, 346–7, 363, 386, 389; Jakubowski W., Listy […] do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 26, 62–3; Korespondencja Ignacego Krasickiego, Wr. 1958 I (wzmianka na s. 349 dotyczy innego Schmidta, w indeksie mylnie LXXVII zamiast LXXVI); Listy nad wypadkami politycznymi w Polsce pisane w latach 1763 i 1766, P. 1846 s. 75, 94; Mémoires du roi Stanislas-Auguste; Vol. leg., VII 37; – „Kur. Pol.” 1749 nr 673, 1752 nr 814, 1756 nr 160, 166; „Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen” Bd. 6: 1765 s. 60, 230, 252–4, 259, Bd. 7: 1766 s. 248–9, Bd. 10: 1769 s. 170; „Wiad. Warsz.” 1769 nr 33; – AGAD: Arch. Ord. Roskiej XX 22, Arch. Rodzinne Poniatowskich 372/5, Arch. Radziwiłłów, Dz. V t. 347 nr 14051 (listy S-a), Arch. Kameralne t. II/3 k. 482, 490 n., t. II/175 k. 54v.–55, Metryka Kor. t. 228 s. 770, t. 229 s. 382, t. 233 k. 54–59, Sigillaty t. 27 s. 391, t. 28 s. 30, 37, t. 29 k. 159, Zbiór Anny Branickiej (kancelaria hetmańska) S11 (listy S-a); AP w Gd.: rkp. 300, 29/227 k. 61–66, rkp. 300, 29/228 k. 59, 60v.–61, 78, 95, 96v.; AP w Tor.: Katalog II, t. 3361 s. 1023, 1049–1054, 1067, t. 3363 s. 233, 593, 677, 681, 707, t. 3365 s. 969–978, 1015, 1019–1024, 1027–1057, t. 3379 s. 81–88 (listy S-a); B. Czart.: rkp. 703 s. 116, rkp. 711 (listy S-a do Stanisława Augusta), 906, rkp. 937 k. 343, 357, rkp. 960 k. 477–514, rkp. 3851, 3855, 3856, 3857; B. Kórn.: rkp. 23 k. 45 46; B. Narod.: rkp. 3254 IV k. 22–23, rkp. 3623 V k. 82–85; Staatsarchiv w Dreźnie: loc. 2098 nr 43 (relacje S-a z l. 1745–50), loc. 3559, 3560 (Schmidt à Varsovie 1750–64).
Jerzy Dygdała