Heyking (Heycking, Heuking) Karol Henryk Herman Beniamin (1752–1809), polityk i dyplomata kurlandzki. Pochodził z rodziny kurlandzkiej, której szlachectwo uznane było w Polsce; posiadał tytuł kurlandzkiego barona. Ród Heykingów związany był z Polską i dynastią saską. H. ur. w Oxeln 22 VI, był synem Wilhelma Aleksandra, delegata szlachty kurlandzkiej w Warszawie, kapitana generalnego (Oberhauptmann) Mitawy, i Zofii Doroty de Roenne. Uzyskał staranne wykształcenie, wychowywał się w Mitawie, w Warszawie przebywał przy prymasie Podoskim, następnie w r. 1769 zamieszkał w Dreźnie, gdzie uzyskał (jeszcze będąc dzieckiem) stopień chorążego w pułku królowej, a następnie został podporucznikiem à la suite pułku księcia Karola Saskiego i jego szambelanem. W Dreźnie założył też nowe stowarzyszenie masońskie, trzystopniowy zakon «Les amis à l’épreuve». W r. 1771 wysłany został jako delegat Karola Saskiego do Generalności Konfederacji Barskiej do Cieszyna. Wstąpił na służbę konfederacji i jako adiutant hetmana Michała Ogińskiego (w stopniu podpułkownika wojsk litewskich) został przy Bohuszu sekretarzem do korespondencji niemieckiej i francuskiej w Wydziale Spraw Zagranicznych Generalności. W r. 1772 przeniósł się na krótko z Generalnością do Żyliny na Węgry, następnie emigrował na Zachód i w Lindau zajmował się drukowaniem aktu rozwiązania konfederacji i protestu przeciw rozbiorom. Po krótkiej próbie służby u elektora trewirskiego (brata ks. Karola) powrócił w r. 1774 do Warszawy. Tutaj założył stowarzyszenie masońskie pod nazwą Kawalerów Św. Karola i urządził jedną komandorię w Warszawie, drugą w Wilnie. Ponadto był członkiem szeregu innych lóż. Zweryfikowawszy wówczas stopień oficerski, został 5 II 1777 r. pułkownikiem.
W t. r. udał się do Petersburga, wstąpił do wojska rosyjskiego i został majorem pułku kirasjerów cesarzowej rosyjskiej. Starał się wejść w rosyjską służbę dyplomatyczną, ale po niepowodzeniu wystąpił w r. 1784 ze służby rosyjskiej i powrócił do Warszawy. Został wówczas deputowanym od stanu rycerskiego Kurlandii na sejm polski, był też deputowanym ziemi piltyńskiej, chciał być stałym rezydentem szlachty kurlandzkiej w Warszawie, takim, jakim był rezydent księcia, ale projekt ten napotkał początkowo na opór księcia. H. wiódł wówczas ostry spór z rezydentem księcia kurlandzkiego, Zugehoerem, na temat charakteru dyplomatycznego tego ostatniego, wydał cały szereg broszur i pamfletów (wymienia je częściowo Estreicher), które wywołały głośną polemikę publicystyczną (brał w niej udział również T. Czacki). Ostatecznie po odwołaniu Zugehoera otrzymał pełnomocnictwa od księcia, łącząc w swoim ręku obie reprezentacje, stanów i panującego. W r. 1785 został kawalerem Orderu Św. Stanisława, w 1786 szambelanem Stanisława Augusta. W r. 1785 był wysłany na zjazd masoński do Paryża, a w r. 1787 był członkiem loży «Bogini Eleuzis» w Warszawie. Już wówczas pobierał zasiłki od Stackelberga i z jego ramienia bezskutecznie podejmował próbę zjednania Ignacego Potockiego dla Rosji. Starał się o wstąpienie do polskiej służby dyplomatycznej (co mu odradził Stackelberg), potem do pruskiej, wreszcie do szwedzkiej; te ostatnie starania o tyle zostały uwieńczone skutkiem, że ok. r. 1786 został tajnym agentem dworu szwedzkiego w Warszawie, nadsyłał stąd korespondencje i starał się o stanowisko oficjalnego przedstawiciela króla szwedzkiego w Warszawie, ale nie zdecydował się na przyjęcie poddaństwa szwedzkiego, obawiając się narazić Rosji. Podróżował też w tym okresie po Niemczech i Francji.
W okresie Sejmu Czteroletniego był H. znów tylko deputowanym od szlachty kurlandzkiej w Warszawie, brał udział w ówczesnych walkach szlachty kurlandzkiej o swe przywileje przeciw księciu, polemizował z jego rezydentem w Warszawie, Manteufflem, wydał znów serię broszur polemicznych o legalności sejmu kurlandzkiego (1789), w obronie praw szlachty kurlandzkiej (1790), w sprawie funduszów biskupstwa inflanckiego w Kurlandii (1792). Na Sejmie Czteroletnim początkowo w pełni solidaryzował się z patriotyczną postawą większości sejmu. 17 II 1791 r. na sesji sejmowej uroczyście zadeklarował wierność szlachty kurlandzkiej dla Rzpltej i w dowód gotowości tej szlachty do wspólnej obrony Rzpltej ofiarował w jej imieniu 12 dział. Niebawem wszakże rozpoczął ostrą nagonkę przeciw Fryderykowi Schulzowi, który jako reprezentant mieszczaństwa inflanckiego nawiązał kontakty w Warszawie z działaczami reformy i wydał tutaj pismo (1792) w obronie praw mieszczaństwa inflanckiego. H. wraz z delegatami szlachty kurlandzkiej zadenuncjował Schulza jako niebezpiecznego jakobina zarówno u władz rosyjskich, jak i inflanckich. Po wybuchu wojny rosyjsko-polskiej opuścił Warszawę, do której powrócił dopiero po przystąpieniu króla do Targowicy, zostawszy jej gorliwym stronnikiem. Zgłosił imieniem szlachty kurlandzkiej akces do konfederacji, a 10 XII 1792 r. na zjeździe grodzieńskim wygłosił mowę wyrażającą pełną solidarność z polityką Targowicy. H. był w ścisłej łączności z Sieversem, który podkreślał jego gorliwość i dawne zasługi dla Rosji. Wobec pogodzenia się szlachty kurlandzkiej z księciem, H. w nagrodę za zasługi otrzymał od sejmu kurlandzkiego podziękowanie i 15 000 talarów nagrody oraz zbliżył się do księcia, który polecił mu reprezentować swe interesy przy dworze petersburskim. 31 XII 1793 r. przybył do Petersburga, na polecenie Katarzyny II musiał go jednak 15 V 1794 r. opuścić i udać się znów do Mitawy. Pełnił wówczas funkcje marszałka dworu księcia. W tym czasie powtórnie wniósł do miejscowego Landtagu skargę przeciw Schulzowi, która spotkała się z poparciem miejscowych baronów w Mitawie. Sprawa przybrała niebezpieczny obrót i tylko dzięki interwencji przyjaciół Schulza udało się ją zatuszować.
Po wybuchu powstania kościuszkowskiego, na polecenie gubernatora ryskiego, bar. Pahlena, przekonał H. księcia kurlandzkiego o potrzebie udania się pod protekcję rosyjską i ze sformułowanymi przez siebie deklaracjami księcia udał się w połowie maja do Petersburga. Po abdykacji księcia i wcieleniu Kurlandii do Rosji w marcu 1795 r. mianowany w randze radcy stanu prezydentem kurlandzkiego trybunału cywilnego, 24 XII 1796 r. został senatorem i członkiem tymczasowego departamentu apelacyjnego senatu rosyjskiego, 29 XII t. r. członkiem III. Departamentu Senatu Rządzącego, 25 XII t. r. członkiem specjalnej komisji dla prac nad reorganizacją administracji Kurlandii, 27 XII 1797 r. przewodniczącym Kolegium Sprawiedliwości dla Inflant, Estonii i Finlandii. Od 31 V 1797 r. był też członkiem komisji dla redagowania praw cesarstwa, a przy sprawowaniu tej funkcji okazał się gorliwcem w śledzeniu i tępieniu śladów myśli rewolucyjnej. W zakres jego prac wchodziły również, blisko dotykające ludność polską, sprawy dotyczące reorganizacji Kościoła katolickiego w Rosji; w sporach na ten temat był H. po stronie arcbpa Siestrzeńcewicza. Został wówczas odznaczony Orderem Św. Anny i szeregiem innych odznaczeń. Straciwszy wkrótce łaskę cara Pawła, 8 IX 1798 r. zwolniony został ze wszystkich stanowisk, udał się do Mitawy, ale na wyraźny rozkaz cesarski opuścić musiał i to miasto i udać się do swych dóbr Brandenburg w Kurlandii. Po wstąpieniu na tron Aleksandra I powrócił do łask, 2 X 1806 r. został znów przypuszczony do senatu, 8 X został członkiem III. Departamentu Senatu Rządzącego, 12 XII 1807 rzeczywistym radcą stanu, 12 I 1809 członkiem I. Departamentu Senatu. 20 VI 1809 r., na skutek stanu zdrowia, zwolniony został z tych stanowisk. Zmarł 18 X 1809 r. w Petersburgu.
H. pozostawił 4-tomowe pamiętniki rękopiśmienne, pisane po francusku, pt. Mes réminiscences, które pozostawały w przechowaniu rodziny, a w r. 1915 znajdowały się w Muzeum w Mitawie. Pamiętniki te, pt. Aus Polens u. Kurlands letzten Tagen. Memoiren des Barons K. H. H. (1752–96), wydał w Berlinie w r. 1897 jego potomek, Alfons H., opuszczając jednak pewne partie (np. cały ostatni tom, wykorzystany przez F. Bienemanna w pracy pt. „Aus den Tagen Kaiser Pauls”, Leipzig 1886), gdyż uważał ogłoszenie ich za przedwczesne. Tym niemniej pamiętnik ten ma wartość nie tylko autobiograficzną, ale stanowi także ciekawe źródło informacji do ówczesnego politycznego i obyczajowego życia Rzpltej.
Estreicher; Russ. Biogr. Slovar’; Łoza S., Kawalerowie Orderu Św. Stanisława, W. 1925 s. 73 (błędna data zgonu 30 X 1809); Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Askenazy S., Wczasy historyczne, W. 1904 II 72–134; Despreaux E., Les dernières années de la Pologne indépendante au XVIIIe siècle (mylna data ur. 1725), Revue d’histoire diplomatique, 1931 I; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 19361; tenże, Polska a Szwecja, W. 1924 s. 217, 339; Małachowski-Łempicki S., Wolnomularstwo na ziemiach dawnego W. Ks. Lit., Wil. 1930; Morawski K. M., Źródło rozbioru Polski, Studia i szkice z ery Sasów i Stanisławów, P. 1935 s. 303; Smoleński W., Kuźnica Kołłątajowska, Wybór pism, W. 1954 s. 359; tenże, Ostatni rok Sejmu Czteroletniego, Kr. 1897 s. 325–9; Załęski S., O masonerii w Polsce, Kr. 1908 s. 79, 80 82, 117; H. K., Aus Polens und Kurlands letzten Tagen. Memoiren 1752–96, Berlin 1897 (fragmenty z tych pamiętników m. in. w: „Russkaja Starina” 1897, „Przegl. Pol.” 1904 t. 4, 1905 t. 1, „Revues des Revues” 1897; Rec. Kraushar A., „Kwart. Hist.” 1898 s. 160–3); Engeström L., Pamiętniki, P. 1875 s. 559–61; Korespondencja Adama Naruszewicza 1762–96, Oprac. J. Platt, Wr. 1959; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, Oprac. J. Dihm, W. 1957; Schulz F., Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w l. 1791–3, Przeł. J. I. Kraszewski, Wstęp i oprac. W. Zawadzki (W.) 1956; – AGAD: Arch. Król. Pol. pudło 84 (notatka Sieversa do Zubowa z 25 I 1793); – Materiały do działalności masońskiej dostarczył S. Małachowski-Łempicki.
Jan Reychman